VERDALSBOKA
EN BYGDEBOK OM VERDAL
VED
LEKTOR EINAR MUSUM
REDIGERT VED
SKOLEINSPEKTØR JOHS. DAHL
BIND IIA
KULTURHISTORIE
A/S NIDAROS OG TRONDELAGENS BOKTRYKKERI
TRONDHEIM 1956

----
6 Bind 2A
---
y
Nasjonalbiblioteket
avdelino Osto

----
7 Bind 2A
---
KIRKELIV I VERDAL
KIRKESOGNENE
Av lektor Einar Musum.

I koppskattmanntallet av 1520 har vi opplysninger om de da
værende sogns utstrekning.
1. Stiklestad (Stykelstad) sogn innbefattet gårdene på nordsiden
av Verdalselven til Ydseelven samt Husan, Husby og Kvam på andre
siden av denne og vestsiden av Leksdalsvatnet (Skjørholmen). Øst
over strakte sognet seg til Ekle, Hegstad, Stiklestad, Forbregd og
Vist.
På sydsiden av elven hørte to av Rosvoldgårdene (formodentlig
store og nordre) til dette sogn, dessuten en Lerfald-gård, en Søraker
gård, By, Baglan og Fæby, Valstad og Vinne, formodentlig også
Flåtten.
2. Leklems (Lleklems) sogn innbefattet det, som nå kalles Sjø
bygda nordover til og med Gresset, Tokstad og Skjerset, altså alt
på nord- og vestsiden av Ydseelva unntagen de tre under Stiklestad
sogn nevnte garder.
3. Lyngs (Lliogz) sogn omfattet Lyng, Mo og Haga på nordsiden
av elva og på sydsiden en av Rosvold-gårdene (visstnok søndre), en
Lerfalds-gård (formodentlig østre) og videre oppover til og med
Gudding.
4. Agla (Agle) sogn innbefattet Hallem, Øgstad, Auglen, Krag,
Eklo, Landfald og Faren med de nordenfor disse liggende garder,
dessuten Skrovegrenda og hele Leksdalen.
5. Hallan (Halle) sogn innbefattet Kjæran, Berg, en Søraker
gård, Høilo og alle sønnenfor disse liggende garder, formodentlig
også Rein og Risan.
6. Auskin (Skenne) sogn innbefattet på nordsiden av elven går
dene fra og med Volen til og med Breding og på sydsiden fra og
med Levring til og med Østnes og Dillan. Rimeligvis hørte også
Oppem med til dette sogn; men gården fins ikke nevnt i 1520.
Hele Inndalen må ha tilhørt samme sogn.

----
8 Bind 2A
---
7. Vuku (Voke) sogn omfattet hele den øvre del av dalen fra
og med Vuku til Elnes, som den gang visstnok var den øverste
gården i bygda.
KYRKJELEGE TILHØVE I VERDAL
Av skoleinspektør Johs. Dahl.
Da kristendomen var innført i Noreg, vart det som vedkom kyrkja
og gudstenesta fastsett ved lov, kristenretten som han vart kalla. Det
var Olav den heilage og biskop Grimkjell som la grunnvollen til
denne loven. Denne bispen, som var Olavs handgangne mann med
kristningsarbeidet, var det også som i store trekk organiserte kyrkja.
Etter kristenretten skulle det vera minst ei kyrkje i kvart fylke.
Denne kyrkja vart soleis kalla fylkeskyrkja og var for alle som budde
i fylket. Eit fylke svara da omlag til våre prestegjeld.
Fylkeskyrkja for Verdal stod på den gamle kongsgarden Haug, og
var vigsla til St. Andreas. Det er vel mest truleg at den fyrste kyrkja
som vart reist her, liksom på dei fleste andre stader var ei trekyrkje
— helst stavkyrkje. Seinare kom so den steinkyrkja som stod der til
omlag år 1500 da ho vart øydelagt av elvebrot. Men brått må elva
ha teke eit anna laup, for ein stor part av murane stod att. Etter ei
gamal segn vart noko av steinen ført oppover til Stiklestad og brukt
til å gjera denne kyrkja større, da ho no måtte brukast som fylkes
kyrkje, som ho opphavleg var for lita til. At denne segna var sann,
synte seg no ved den siste restaurering av Stiklestad kyrkje. Da
kalken vart skråpt av murane i det som var bygt til seinare, synte det
seg at det var innlagt i muren som byggefang stykke av portalar,
suler og kapitel av kleberstein. Dette er sikkert frå ruinane på
Haug, og syner at kyrkja har hatt runde bogar, og i stilen vore mykje
lik Stiklestad kyrkje.
Ein veit i det heile lite om denne kyrkja, men ho må minst ha vori
så stor som Stiklestad kyrkja er no, og å døme etter det som fanst i
murane i Stiklestad kyrkja, må ho ha vore mykje forseggjort. Det
som stod att av murane på Haug, førde major Kliiwer til Bjartnes og
bygde uthus av. Det einaste som no merkjer ut plassen der kyrkja har
stått, er morkne bein og kalka stein som kjem opp i dagen når dei
pløyer og harvar.
I store prestegjeld var det for mange både langt og uvegsamt å
koma fram til fylkeskyrkja. Det varde difor ikkje lenge før folket
i utkantane tok til å byggje kyrkjor for eiga rekning. Desse, som vart

----
9 Bind 2A
---
kalla heradskyrkjor, stod frå fyrst av ikkje i noko samband med fyl
keskyrkja, eller hovudkyrkja som ho no vart kalla. I heradskyrkjone
kunne dei halde gudsteneste, men alle ministerielle forretningar som
dåp, nattverd, konfirmasjon og jordfesting var lagde til hovudkyrkja.
Seinare vart desse kyrkjone dregne inn under kyrkjestyret i fylket og
lagde under hovudkyrkja som annekskyrkjor. Slike er Vuku og Halle
kyrkjor. Kva tid det frå fyrst av var bygt kyrkjor på desse plassane,
veit ein ikkje noko visst om. Om Vuku veit ein berre det at den
kyrkja som no står der, er vigsla 15/2 1655 og reist på same staden
der det til den tid hadde stått ei kyrkje. Halle (Hallan) låg i utkan
ten av soknet, det vart difor bygt ny kyrkje for soknet på Vinne. Ho
vart vigsla 1816. Den gamle kyrkja på Hallan stod til 1815, da
lynelden slo ned i tårnet, og ho brann opp.
Hovdingar og storbønder bygde også kyrkjor på gardane sine.
Desse vart kalla høgendes-kyrkjor, som var små kapell og var heilt
private. Eigaren brukte den prest han ville, og rådde som han sjølv
fann for godt både over huset og tenesta der. Av slike kyrkjor var
det ikkje mindre enn 4 i prestegjeldet. I Vuku sokn Auskind, der
kyrkjetufta skil seg klårt ut som ein avmerkt firkant. I Stiklestad sokn:
Lyng, Agle (Auglen), den gamle-prestegarden og Le kl em. På Lyng
og Leklem kan ein av det som finst i jorda, so nokolunde finne ut
kor kyrkjone har stått, men på Auglen finst det ikkje noko merke.
Truleg er kyrkjetufta attvaksi med skog. Desse kyrkjone vart seinare
som heradskyrkjone lagde under hovudkyrkja som anekskyrkjor med
kvar sitt sokn. I Verdal prestegjeld var det soleis 7 kyrkjesokn. Men
ved overgangen frå katolisismen til den lutherske læra vart det smått
med prestar, av di alle katolske prestar som ikkje ville gå over til
den nye læra, vart avsette. Det vart soleis vanskeleg åfå prestar til
alle kyrkjone, og etter vedtak i den «trondhjemske reformats» av
1588 vart alle 4 småkyrkjor i Verdal lagde ned. Det var også ting som
gjorde at slike kyrkjor kom i vanry.
I ei melding til kong Fredrik den 11. om dei kyrkjelege tilhøva
i Nidaros bispedøme, seier Kristian Fris, som da var befalingsmann
over Trondhjems len: «Det er dog sædvanlig at der ved sådanne
kirker holdes messe og præken udi, og da gjør bønderne ved samme
leilighed stort gjestebud så sådanne kirker med al rett kan kaldes
ølkirker».
Sokna som var lagde til desse kyrkjone, vart no lagde til dei 3 kyr
kjone som var att. Auskind til Vuku og dei tri andre til Stiklestad, som
no vart hovudkyrkja i prestegjeldet.

----
10 Bind 2A
---
STIKLESTAD KYRKJE
Av skoleinspektør Johs. Dahl.
I Trøndelag er det mange gamle kyrkjor, og millom dei er Stikle
stad ei av dei eldste. I stil og byggemåte har ho og likskap med dei
andre frå same tid. Men ho skil seg ut frå dei andre med det at
mykje av det som er i samband med dette gudshuset, står i den nøyeste
samanheng med det beste i soga vår. Ho skil seg også ut i det at ho
i motsetnad til dei andre kyrkjor frå den tid ligg så lågt i landskapet.
At ho er lagd på det lægste av Stiklestadsletta, må ha ein sers grunn,
og denne kan ikkje vera nokon annan enn at ho er reist over den staden
der Olav den heilage døydde. — Om Olavssoga har det vore mykje
strid millom eldre og nyare sogegranskarar. Men det ser ut som
alle er samde i at kongen fall der altaret i Stiklestad kyrkje står. Dei
som skynar seg på strategi og krigskunst frå den tid, finn det også
mykje rimeleg at den hardaste striden må ha stått der kyrkja no står.
Om det same vitnar også mange legendariske og historiske fortel
jingar. Soleis står det i ei gamal norsk homiliebok 1 : «Kirken på
Stiklestad står på det hellige sted hvor hans blod var utgydt og han
havde faret av denne verden». Og vidare at «selve den sten hvorpa
han faldt kommer frem oventil ut av alteret».
Eit skrift som dei for ei tid sidan fann i England, omtaler Olavs
undergjerninger. I dette skrift som for ein del skal vera skrive av
sjølvaste biskop Øystein, heiter det 2 : «Lang tid efter martyrens op
høielse blev der til ære for ham seiv opført en kirke på det sted hvor
hans blod blev utgydt. Da biskopen kom for at innvie kirken, traff
det sig, at der i samme provins var en konge som lå i stor sykdom på
grund av et onde i knæet. For at han kunde delta i festen, blev han
på båd bragt opover elven henimot kirken og derefter kjørt av sine
tjenere på en vogn og lagt i kirken. Efter at høitideligheden var endt,
fortalte man kongen om den sten hvorpå den hellige martyr faldt,
som endnu viser stenk av hans blod, og hvis øverste del sprang ud
fra selve alteret. Han gik derfor hen og la knæet på stenen, og blev
straks helbredet».
Etter dette og meir til må ein ha lov til å tru at kyrkja verkeleg er
reist over staden der Olav døydde, og at ho var vigsla til han.
Fleire kunnige, millom dei prof. Johan Meyer, meiner at det
ikkje so lang tid etter Olavs fall vart reist ei trekyrkje der. Denne

----
11 Bind 2A
---
Stiklestad kyrkje. Etter teikning av Gerhard Schøning i aret 1774.
stod så omlag 100 år, til ho anten var falleferdig eller likevel måtte
vike for å gi plass for den som no står der.
Ein veit ikkje noko sikkert årstal for når Stiklestad kyrkje vart
bygt; men etter dei kjeldor ein hittil kjenner til, må det vera i siste
halvparten av det 12. hundreåret, helst millom 1150 og 80.
Soga seier ikkje noko om kven som har bygt Stiklestad kyrkje.
Mange har hevda at det må vera erkebiskop Øystein. Og er det så som
Henrik Mathiesen meiner at han er fødd og vaksen opp på Rosvoll,
som ligg på andre sida elva tvers overfor Stiklestad, så er det vel
ikkje tvil om at han som kyrkjefyrste ville reise eit gudshus på den
staden som visstnok frå barndomen av hadde gitt nøring til at han
vigsla heile sitt liv til teneste for heilag Olavs sak.
Det er ei vanleg langkyrkje av gråstein. Murane er «kistemur» —■
2 murar med millomrom som er fylt med sand og kalk. I den eldste

----
12 Bind 2A
---
del av kyrkja står murane på ein sokkel av kleberstein. Alle hjørna
og råmor kring dører og vindauga er av kleberstein.
Inn til kyrkja har det opphavleg vore tri døropningar. Den eine
millom sakristiet og koret er trong, men mykje forseggjort med ein
fin boge og siksakforsiringar. Den vakraste er portalen på langveg
gen mot sør. Bogen og sidone har siksakforsiringar. Kring bogen
er det ein krans av greiner og bladverk. Sulor og kapitel er sers
vakre. Ein legg merke til at dei ikkje er par. I dette som i mangt
anna minner det om dei eldste delar av Nidarosdomen. Portalen på
tvergavlen mot vest er sett saman av to portalar. Den eine hører vel
opphavleg til der, men kor den andre er komen frå, er ikkje godt å
seia. Mange trur han frå fyrst av har stått millom koret og skipet.
Reint utruleg er det heller ikkje at han har stått i den gamle Haug
kyrkja. I seinare tid er det gjort ein utgang på nordveggen til barne
sakristiet, som er eit tilbygg av tre.
Koret, som er noko smalare enn skipet, har korskvelv — 2 halv
sirkelforma bogar av kleber kryssar kvarandre i toppen og kviler med
endane på ei sule i kvart hjørne.
Noko som alle legg merke til når dei kjem frammed kyrkja, er to
firkanta hol på utvendig sida av koret mot aust. Mange lærde menn
har freista å gi ei tyding på kva dei skal ha vore tenkt til, utan å kunne
seia noko visst om det. Mykje rimeleg er ei tyding som prost Høyem
gav ein gong han var i Stiklestad kyrkje: Utover bygdene var det
før i tida mange spedalske og andre med fæle sjukdomar som ikkje
fekk koma inn i kyrkja. For at desse skulle få gå til altars, sette dei
eit bord utanom veggen, og desse «skåpa» var for å sette frå seg dei
heilage kara.
I dei gamle steinkyrkjone var det som regel ikkje vindauge mot
nord. Det var mange grunnar for dette; millom anna ville dei stengje
for demonar og andre vonde makter som helst kom frå nord. I Stik
lestad har dei neppe teke slike omsyn, da det visstnok frå fyrst av har
vore fleire opningar for vindauge på nordveggen. Eit av desse er det
einaste som ikkje har vorte øydelagt ved ombygging og uforstandig
modernisering. Over dette er det ein uvanleg rik prydnad. Millom
greiner og frodig bladverk buktar seg ein drake og fantastiske dyre
former. Men det merkelegste er ein liten stein på vinstre sida. Der
sit det ei kvinne i ei mykje usømeleg stilling, og har på den eine sida
ei korg av fint flettverk og på den andre sida ein dall, som på ein
prikk er lik dei som til dels enno vert brukt som smørdallar i Trøn
delag. Mange lærde menn har freista å tyda dette utan å kunne

----
13 Bind 2A
---
Teikning av Gerhard Schøning 1774.
Vrå venstre, vestre portal som på den tida var mura att og det var sett eit
vindauge midt pa.
seia noko visst om det. Nokre meiner det er berre fri fantasi — ein
frodig og glad kunstnar har sloppe seg laus og late det stå til. Andre
meiner, og det skulle vera likså truleg, at det er eit innslag frå
heidensk symbolikk.
Altarbordet er av kleber. Midt på bordet er det eit korsforma
hol. I dette låg det heilt til 1869 ei relikvie, som etter det 1 Karl
Rygh melder, var 3 små lereftsposar vikla inn i ei blyplate. Til kvar
pose var det festa ein pergamentlapp omlag 2 tommar lang, og med
innskrift av «minuskler». Ved å løyse opp desse står det på den eine:
De ossibus sanctorum in selio (av de helliges bein i Selja). På den
andre: De ossibus beati iuonis (av den salige Ivons bein). Dette
romet er no tomt, relikvia er borte. Og da det ikkje finst i noka
samling korkje på Universitetet eller i noko museum, ligg det nær å
i Melding 1870.

----
14 Bind 2A
---
tru at det rett og slett er kasta bort som \ erdlaust skrap under restau
reringa i 1870.
Det einaste som no er att av det opphavlege inventar, er døypefon
ten. Han er av kleber og eit av fotstykka av marmor. Utvendig er han
prydd med kraftige liljer, som veks opp av eit gjørmet dynd —
symbol på menneskelivet, som tøyer seg opp frå dyndet mot sol og
dag. Han er uthola, tek vel så omlag 1 hl. vatn og har avlaup i botnen.
Det er frå den tid borna vart dukka under når dei vart døypte. Dette
heldt dei ved sume stader fram til 1300-talet.
Ein vakker sølvdisk omlag 4 tommar i tvermål med eit Kristus
hovud i botnen vart bortstolen i 1816. Kring kanten var det ei inn
skrift i hexameter frå det 13de hundreåret. Ved å løyse det opp
kom det til å lyde slik: hostia sacra ihesus animæ fit hie optimus
esus. 2
Omkring 1500 talet gjekk det eit jordras frå bakkane nordaust for
kyrkja og la eit leirlag over kyrkjegarden og vidare utover. Leirlaget,
som gjekk omlag 1 m. opp på veggene, gjorde at kyrkja såg så låg
ut, og folk i seinare tid trudde at ho hadde sokke; men dette er ikkje
tilfellet. Undergrunnen som kyrkja er fundamentert på, er hard, mo
og grus. Heller ikkje ber murane merke etter at dei har teke skade
47 raset. Kva år raset har gått, er uvisst. Men det må vera i erke
biskop Gaute si tid (1474 —1510), fordi det syner seg at oppsittaren
på Stiklestad da har fått eit jordstykke av Aust-Fåra som vederlag
for det han hadde tapt ved utraset.
Stiklestad kyrkje har etter den tid fått eit tilbygg mot vest på
omlag 9V2 meter. Kva år dette er gjort, er uvisst. Men det må vera
etter at raset gjekk, da murane står i leirlag og når ikkje ned til under
grunnen. Sume har meint at denne utvidinga vart turvande, da
ho vart hovudkyrkje i staden for Haug; men likså truleg kan det
vera at det var da småkyrkjone vart inndregne, og kyrkjelydane som
høyrde under dei, vart lagde til Stiklestad.
Stiklestad kyrkje må nærast ha vore ei valfartskyrkje heilt til refor
masjonen. Utan at ein veit noko nærare om det, er det vel mykje
truleg at dei pilegrimar som kom austanfrå på veg til Olavs heilag
dom i Nidaros, stansa på Stiklestad. Men om dette seier soga lite.
Ymse ting vitnar om at denne kyrkja har vore ansa framom andre.
Millom anna er ho nemnd i eit testamente som kong Magnus Erikson
og dronning Blanca sette opp. Det er dagsett 15de juli 1347. I dette
2 Etter ei gamal teikning av denne har lensmann Jon Suul fått gjort ein ny
sølvdisk som han og hans frue Laura gav til Stiklestad kyrkje i 1940.

----
15 Bind 2A
---
Patell som var i Stiklestad kyrkje, men vart stolen bort i 1816.
Etter teikning av L. D. Kliiwer.
er det nemnt ein del kloster og kyrkjor som skal ha større og mindre
gåvor, etter at dei begge er døde. Det som vedkjem Stiklestad, lyder
slik «Likeså 10 mark sølv til kirkeprydelse».
Om kyrkja har fått dette, og om det i såfall er brukt til pryd, veit
ein ikkje noko om. Det er lite truleg, då Magnus, som levde lengst,
var utfatig da han døydde.
I samanheng med dette kjem ein likevel til å tenkje på vegg
dekorasjonane som kom til syne ved den siste restaurering, som etter
det kunnige trur, skal vera frå seinmillomalderen.
Opphavleg har vel denne kyrkja som dei andre frå den tid ikkje
hatt tårn, sakristi eller våpenhus. Klokketårnet stod som regel for
seg sjølv attmed kyrkja, slik som det enno er ved mange kyrkjor i

----
16 Bind 2A
---
Jamtland og Herjedalen. Når Stiklestad kyrkje fekk det fyrste tårnet
på taket, veit ein ikkje noko om. I ei melding frå ei tilsynsnemnd
frå 1649 heiter det m.m.: «Kirchetårnet vill endeligen nedbrydis och
aff nye igjenn oppbygges, er stoer farligheed, når med Klocherne
Ringis at dett da schall ned fallde, och giørre båede fokk, og Kir
chenn schade».
Dette varsku har vel gjort at det i 1650—51 vart bygt nytt tårn
av «tårnbygger» Oluf Joensen Hindrum. For arbeidet fekk han
100 Rd. I desember 1653 bles dette tårnet ned av ein fæl storm. Så
fekk Oluf Hindrum 60 Rd. for å sette det opp att. Men i 1768 bles
også dette tårnet ned, og den daverande kyrkje-eigaren, Sivert Flett,
måtte byggje eit nytt tårn. Dette var det vel som i 1818 vart teke
ned av frykt for at kyrkja ikkje tolde å bera det. I staden for dette
vart det bygt eit åttekanta klokkehus. Dette stod til 1882, da det vart
bygt nytt tårn, som er fundamentert frå grunnen. Byggmester var
Martin Sevaldsen, Bakenget. Dette tårnet som vindskiene og meir
til var bygde etter teikning av arkitekt Christie, men høvde lite til
kyrkja, og vart difor ombygde ved restaureringa 1927 —30.
I 1646 vart det 4 klokkor i tårnet, no er det 2. Den største er
omstøypt av Christian Fisknes, Sparbu, 1839, og den minste er støypt
av M. Søberg & C. H. Sundt 1817.
Dei katolske kyrkjone var, som ein veit, prydde både med skulptur
og fargar. Altarkar og lysstell av dyrt metall; messeklede av fint
ty med gull- og sølvprydnad på. Ettersom denne kyrkja stod i ei
serstilling millom dei andre, må ein ha rett til å tru at det var over
flod av slike ting, utan at ein no finn noko spor etter det.
Det har vel gått her som på dei fleste andre stader, at dei som var
sende til landet for å føre inn den lutherske læra, røva med seg alt
som hadde verdi. Det var påbod frå kongen om «at aname det aller
meste sølv som stander til fanges av alle sognekirker». Bileta vart
kasta ut og brende eller på annan måte øydelagde. Og den underbare
steinen i altarmuren, som visstnok var noko av det som valde mest for
arging, vart sikkert nok teken bort. Det er også grunn til å tru at denne
kyrkja som nærast var ei valfartskyrkje, vart meir ribba enn andre.
Det fyrste hundreåret etter reformasjonen vart det ikkje gjort
noko for å bøte på det som var tapt. Tvert imot; dei lutherske
prestane hjelpte ofte til «å utrydde avguderiets levninger i Herrens
hus», som dei sa.
Det er vel mest truleg at det var da dei vakre dekorasjonane på
veggene i Stiklestad kyrkje vart kalka over.

----
17 Bind 2A
---
Døypefonden i Stiklestad kyrkje.
Det var ingen som visste at det fanst noko slikt før dei tok til med
restaureringa av dei innvendige veggene i 1928. Dei vart da var
at det var farge under det ytre kalklaget. Da dette vart meldt til
riksantikvaren, kravde han at det skulle røkjast nøye etter om det
kunne vera noko verdfullt som gøymde seg under kalken. Dette
vart gjort av statskonsulent Domenico Erdmann, som med eit par
assistentar skala av det ytre kalklaget og festa det som var laust inn
under. Det synte seg da at det hadde vore en del bibelske bilete. På
nordveggen, der det var minst øydelagt, kunne ein tydeleg sjå at det
var scener frå lidingssoga. Det er to rader over kvarandre på begge
langveggene i den eldste del av skipet. Felta er innråma over og
under med ein svart frise og i millom med vertikale sulor. Det har
sikkert vore bibelske bilete på sørveggen og, men der er det mest
ingen ting att av dei. Høgt oppå sørveggen er det dessutan eit
våpenmerke frå dansketida, og det norske våpenmerket. Det var måla
på tørr kalk (secco) og hadde såleis lett for å skalla av.

----
18 Bind 2A
---
Den evangeliske gudstenesta skilde seg mykje ut frå den katolske,
m. a. ved at kyrkjelyden, serleg ved salmesongen, tok aktiv del i guds
tenesta. Dei ville ha meir lys i romet og større opning millom koret
og skipet for å få betre kontakt millom prest og kyrkjelyd. Under
den katolske messa, som varde berre ei lita stund, stod folket for det
meste, eller låg på kne. Men den lutherske gudstenesta tok lenger
tid, og da vart det sett inn stolar, så kyrkjelyden fekk sitja.
Det var iser frå midten av det 17de hundreåret at det tok slik
fart med restaurering og omgjering av kyrkjone og det som inni var.
I 1649 oppmoder futen Niels Andessenn Klåebye 9 edsvorne lagret
tesmenn til saman med han og sorenskriver Marchus Marchussen å
«besigtige» kyrkjone i Verdal. I ei melding om dette, dagsett 25/11
1649, heiter det m. a. om Stiklestad kyrkje: «Udi Choerett och på
dend sønndre siede i kirchenn er gjortt och indsatt fire nye vinduer
och muurene till samme vinduer støerre udhuggett. Huelvingen
offuer choersdørren som till forne var liiden och thrang, er nedbrutt
och igjenn enn nye breed muuret huelving opsatt». Det syner seg av
dette at det er i samband med utviding av korbogen at heile gavlen
over han er riven ned. I staden for å mure han opp som han var før,
sette dei opp ein trevegg. Ved siste restaurering vart murveggen ført
opp til loftet.
Veggene vart samstundes kalka over både innvendig og utvendig,
og hadde dei gamle veggdekorasjonane vore spara før, så vart sikkert
dei og kalka over no.
Mykje av det som vart gjort, var vel både turvande og velmeint.
Men da det ikkje var kontroll av kunnige folk, vart ikkje alt bra.
Ein legg likevel merke til, at det meste er halde i den stilart som
rådde til dei ymse tider.
Som døme på måten dei bar fram sine gåvor til kyrkja i den tid,
finn ein på ei tavle som no heng i våpenhuset der det står:
Anno 1688
er Prædikestolens Stafering forbedret, item Prækestolens Opgang med. Kirkestolene
og deres Klædning ganske af nye staferet til hvilken bekostning en del Guds Børn
af Kjærlighet til Guds Ære og hans huses Prydelse haver frivilligen af egen Formue
frembåret og hver med sine foræret penge som findes her nedtegnet hos enhvers
nafne.

----
19 Bind 2A
---
Koret i Stiklestad kyrkje før restaureringa.

----
20 Bind 2A
---
Som ein ser, ville desse «Guds børn» ha namna sine publisert, og
da dei ikkje hadde noka avis, måtte det bli på ei tavle i kyrkja.
I 1655 fekk Stiklestad kyrkje altertavle, som er bygd av ein frå den
tid kjent treskjærar, Johan Bilthugger. Ho er som dei fleste frå den
tid i barokk stil. Dei som har skjøn på det, seier at ho ikkje er av dei
beste han har bygt.
For arbeidet fekk han 80 Rd. Tavla vart måla av Johan Hanssen
Contrafeyer for ei godtgjering av 100 Rd. Men dei opphavlege far
gane som høvde med stilen, er no gøymde under eit lag kvitmaling med
gull. Dette vart gjort i 1869 —70 av den svenske målaren Erik Walne,
som har fare fram på same måten med fleire altartavlor i Trøndelag
og vidare utover. Han har likevel havt så stor pietet for målarstykka
i dei opne felta, at han har spara dei, men sett sine eigne laust utanpå
dei andre. Dei opphavlege «vengene» tok han også bort og sette i
staden noko som slett ikkje høvde.
Heldigvis fanst dei gamle på mørkloftet, og er no å sjå i våpenhuset.
Omlag på same tid fekk kyrkja 5 pulpiturar, høgstolar som dei og vart
kalla. Desse var for lensherren og hans frue, samt for bispen, fogden
og presten. Seinare fekk oberst Reichwein på Trones bygt ein stol
for eiga rekning på norde vegg. Likeså Rasmus Ågesen Hagen på
Maritvold. Enno var det ein privat stol i det sør-vestlege hjørnet. Han
hadde serskilt oppgang og vart kalla «Lyngsstolen», da han vart nytta
av oberst Schulz på Nord-Lyng. Da han døydde i 1808, vart ikkje
oppgangen halden i stand, og vart riven ned i 1827. Dei som no
ville leige stolen, fekk gå gjennom orgelstolen.
Oberst Reichwein var ugift, eigar av Trones gard og noko anna
jordgods på ymse stader i Verdal. Om stolen hans i kyrkja står det:

----
21 Bind 2A
---
Tri av dei 30 mala biletjelta på langveggene i kyrkja.
«Han lot i Stiklestad kirke bygge på den nordre veg en prektig stol
med særskilt opgang fra den nordre side av kirken med den regation
at den skulde høre kirken til, og hvo som efter hans dager vilde benytte
samme stol, skulde årlig betale til kirken 2 riksdaler (omlag kr. 3,20)
og ligeså til Verdals fattige 2 riksdaler.» Reichwein gav også til kyrkja
ein messehagel av svart fløyel med eit svært krusifiks av sølv på ryg
gen, og det Reichweinske våpen: ein pansret arm som held ein drue
klase. Denne sølvplata med våpenmerket er ein gong i tida teken
av messehagelen og sett på låket av ein sølvdåse til å gøyma altarbrød i.
Messehagelen er no restaurert og vert brukt ved høgtidelege høve.
Reichwein fekk løyve til å sette opp eit likkapell på nordre sida
av koret. Da han døydde i 1717, vart liket hans lagt iei eikkiste med
prydnad av forsølva massing og sett inn i kapellet. I 1768 selde
kyrkje-eigaren Sivert Flett kapellet til oberstløytnant L. D. Kliiwer på
Bjartnes med «reservation for Reichweins kiste». Da Kliiwer og kona
døydde, vart dei og sette inn der. Huset vart etter den tid ikkje halde
i stand, og i 1867 var det så falleferdig at det måtte rivast ned. Dei
3 kistene vart gravlagde der huset stod. Over desse gravene er sette
minnetavler på murveggen.
I 1722 bygde Rasmus Ågesen Hagen eit nytt sakristi, som han gav
til kyrkja. Over inngangsdøra til dette står desse bokstavane:
RAASH SODN og årstalet 1722. Dette er forbokstavane til hans

----
22 Bind 2A
---
eige og kona sitt namn, ho heitte Siri Olsdatter Ness. Dei mange
turistar som fer der forbi, prøver utan resultat å få ei meiing ut av
dette. Det verste er at mange trur dette årstalet tyder alderen på
kyrkja.
På begge langveggene er det ei rad med bilete frå bibelsoga, i alt
30 felt. Det er måla på tre, og frå siste halvparten av seksten
hundretalet. Det er mykje truleg, som sume har hevda at dette
skulle tene 2 føremål — som dekorasjon og for å syne til under
katekisasjon og religionsundervisinga, som da gjekk for seg i kyrkja
i samband med gudstenesta. Presten eller klokkaren sa føre, og borna
tok det opp til dei kunne det. Lærebok hadde dei sjølvsagt ikkje
bruk for, da dei ikkje fekk opplæring i å lesa i bok.
Som på dei fleste gamle kyrkjor var taket tekt med tjukk furuspon.
Men i 1721 var det så falleferdig at det måtte vølast, og da vart det
tekt med kromstein. På koret låg det spon under steinen heilt til
1920, da det vart lagt nytt undertak på heile kyrkja. Dette vart lagt
på det gamle som er tilskapa med øks og fastgjort med trenaglar.
Etter den lange krig med Sverike var Fredrik den IV i stor penge
knipe og måtte sjå seg om etter inntekter til den tome statskasse.
Millom andre eigedomar som staten rådde over, var også kyrkjone.
Desse vart no med jordegods, tiende og andre rettar selde ved
offentleg auksjon. I 1723 vart alle 3 kyrkjone i Verdal selde på denne
måten til Rasmus A. Hagen. Med unnatak av Nord-Noreg og
byane, gjekk alle kyrkjone ved dette leitet over på private hender.
Bispar, prestar, offiserar og proprietærar kjøpte ei eller fleire under
føresetnad av at dei skulle gi gode renter for pengane. Men dei fleste
vart skuffa, da inntektene i mange høve ikkje vart nok til å halde
huset i stand. Kyrkjone kom til å gå i handel frå den eine ti] den
andre, til dei i 1795 vart kjøpte av bøndene i kvart sokn. I 1880-åra
vart «kirkekjøpa» innløyste av sokna, som no eig kyrkjone. Stiklestad
kyrkje tok soknet over frå 1/1 1888.
Etter Trondhjems Adresseavis vart det fyrste orgelet i Stiklestad
vigsla 1776. Det var bygdt av Gotfried Heinric Gloger, som døydde
her 1779, 68 år gml. Han var sikkert også den fyrste organist, da han
ved dette leitet er nemnt både som orgelbyggjar og organist. Dette
orgelet var opphavleg på 5V2 stemmer og var for si tid eit godt instru
ment. I 1814 vart det reparert av orgelbyggjar og børsemakar Jørgen
(Jørn) Dahl frå Åsen. Han sette også inn ei ny fløytestemme. Med
stadig stemming og vøling var det i bruk til 1907, da det vart bygt
nytt orgel på 14 stemmer av Adolf Fosnes. Dette var eit av dei

----
23 Bind 2A
---
Or gel galleriet i Stiklestad kyrkje.
fyrste som var bygt etter pneumatisk system som enno var noko
urøynt, og heilt bra vart det heller ikkje.
Da dei ville ha eit fyrsterangs orgel til den nyrestaurerte kyrkja
og til Olsokhøgtida i 1930, vart dette selt, og nytt pneumatisk orgel
på 22 stemmer frå Jørgensens orgelfabrikk, Oslo, kom i staden.
I 1812 var det på eit hengande hår at Stiklestad kyrkje skulle ha
vorte rivi ned.
Prost Brandt klagar over at ho er for mørk og «aldeles for liden
til at rumme kun den halve del av de kirkesøgende». Da Halle kyrkje
var falleferdig, gjer han framlegg om å rive Stiklestad kyrkje og
byggje ei ny som er stor nok for begge kyrkjelydane. Det ser ut
som dette på det næraste var avgjort før, idet Brandt seier: «For den
upartisk dømmende er det innlysende at den både er aldeles übekvem
og upassende til Forsamlingshus og i en Forfatning der skynder på
dens Nedbrydelse — en Sag hvorom den samtlige Almue en gang
var enig, og for hvilken herved findes nedlagt enhver enkelt Mands
Tilståelse. Men stemningen har forandret sig, jeg vil ikke sige af
Mangel paa at de mestendels indser det rette, eller af Uvilje for den
gode Sag. Men deres forandrede Beslutning må søges i Tiidernes
Vanskelighed, da man ogsaa i andre Ting faar hjelpe sig som man

----
24 Bind 2A
---
kan, vil man og undvære dette. Stiklestads Almue har derfor mellem
sig vedtaget, og allerede forrige Aar i juli Maaned paabegyndt at
reparere deres kirke, som gjør det nu übilligt at stemme for stansning
av samme. Den bliver dette uagtet ei bekvem og kan kun vindes
for Almuen en Tiid af nogle aar inden den maatte nedbrydes.» Hel
digvis har da den gamle kyrkja fått stå i fred, og ikkje har det vore
planar om å rive ho seinare heller.
Det som den gongen vart gjort av ålmugen, var vel dei mest tur
vande reparasjonar.
Siste halvparten av førre hundreåret var ein periode da alt gamalt
skulle rydjast ut både frå heimane og kyrkjone. Mange gamle kyrkjor
vart da rivne heilt ned, eller dei tok bort tårn og tak, så berre murane
stod att og tok skade av regn og frost. Mykje verdfullt inventar frå dei
gamle kyrkjone vart da kasta ut som verdlaust skrap og selt til ved,
eller i beste fall slengt på mørkloftet. Av desse gamle kulturminna,
som heldt tradisjonane friske og markerte dei ymse tidsbolkane, er
mykje på denne måten gått tapt.
I 1861 vart alle pulpiturar og høgstolar i Stiklestad-kyrkja tekne
ned. Fleire av desse var rikt prydde med treskurd og fargar. På lens
herren Frid. Urne sin stol var skore inn hans og frua sine- våpen
merke. Ein av høgstolane hadde på brystringen bilete av Kristus og
dei 4 evangelistane med dei evangeliske symbola, menneske, løve,
okse og ørn. På ramverket kring desse var det rik prydnad i barokk.
Noko av dette hadde teke skade, men vart restaurert av lensmann
Jon Suul. Dei har no fått plass på brystningen av orgelgalleriet.
Same året vart det bygt galleri langs nordre langvegg og vestre
tvergavl. Den gamle preikestolen måtte også vike for ein ny. Det finst
ingen restar av den gamle stolen, men dei som kunne minnast han,
sa han var rund og samansett av stavar. 1 Johs. Målberg laga ein
ny preikestol, som vart brukt til 1930. Det var vakkert handverks
arbeid, og etter den tids smak både til pryd og gagn, men høvde ikkje
inn i interiøret i den gamle kyrkja. Det var i det heile 19 stolar med
plass for 6 menneske i kvar. Dei som ville bruke dei, måtte betale
ei årleg avgift til kyrkjekassa.
På orgelprospektet tok dei bort nokre ornament og sette i staden
noko etter sin eigen smak.
1 På ei fjøl som låg under golvet i galleriet, stod det: I året 1861 er dette
galleri bygget og utført efter prost Kochs og Johannes Målbergs konstruksjon, samt
orglet reparert.

----
25 Bind 2A
---
Alf Roi f sen.
Professor Holmgren.
Som før nemnt, var Erik Walne der ved dette leitet og måla alt
kvitt med gull i altartavla, preikestolen, orgelprospektet og galleriet.
Kyrkjestolane var av dei vanlege med dør til inngangen. Kvar stol
hadde sitt nummer. Før «kirkekjøpa» vart innløyste, hadde kvar gard,
eller fleire saman, sin eigen stol. Stolane under orgelgalleriet var til fritt
bruk for husmenn og andre som ikkje åtte del i «kirkekjøpet». Først
i 80-åra vart desse stolane bytte ut med benker som var betre å sitja
på, men så reint uhøveleg i den gamle kyrkje. Dei vart utbytte med
nye stolar i 1930.
Kyrkja var no i mange måtar så forfallen, at det trongst ei grundig
omvøling. Og med tanke på at det i 1930 måtte bli ei minnehøgtid
på Stiklestad, kom det opp spørsmål om ei større restaurering.
Første opptaket til dette vart gjort av professor Johan Meyer da han
i 1916 var der på studieferd med arkitektstudentane. Etter samråd
med sokneprest Erik Veel gjorde han i stand ein førebils arbeidsplan
og eit kostnadsoverslag. På grunnlag av dette fekk professor Olaf
Nordhagen oppmoding om å arbeide ut ein fullstendig restaurerings
plan med kostnadsoverslag. I 1925 var han ferdig med dette arbei
det, som vart lagt fram for ei nemnd som var vald av Kyrkjedeparte
mentet. Formann i denne nemnda var prof. Meyer med sokneprest
Krohn og ordfører Ole Holan.
Planen fekk stønad av nemnda, men riksantikvaren og direk-
sjonen for fortidsminnesmerkeforeningen var ikkje heilt samde i alt.

----
26 Bind 2A
---
Det vart også valt ei lokal nemnd som skulle prøve å samle 50.000
kr. Samstundes vart det søkt om ein liknande sum av staten.
Med innsamlinga gjekk det bra, og da det vart løyvt 100.000 kr.
av det norske pengelotteri, var økonomien sikra. Det var serleg stats
råd Håkon Five å takke for at summen vart så stor.
Professor Nordhagen døydde 1925, og so vart arkitekt, no professor
Jacob Holmgren tilsett som leiar av restaureringsarbeidet. Han kom
no med ein plan der det var teke omsyn til dei merknader riksanti
kvaren hadde gjort til Nordhagens utkast. Denne vart godkjent av
alle partar.
No vart det også gjort vedtak om at koret skulle dekorerast. Det
vart utlyst til fri tevling, og det kom inn 16 utkast. Til jury vart
utnemnt: prof. Sverre Pedersen, direktør dr. Fredrik B. Wallem,
prof. Johan Meyer, arkitekt Arnstein Arneberg og prof. Axel Revold.
Våren 1929 var dei ferdige med dette arbeidet, og var samde om å
premiere desse: 1. pr. «Sverdet og liljen», 2. pr. «Kirkekunst 1929»
og 3. pr. «Olavskoret». Da namnesetlane vart opna, synte det seg at
1. pr. fall på Alf Rolf sen, 2. pr. Dagfinn Werenskiold, 3. pr. Hugo
Lous Mohr. Juryen talde samrøystes til at Alf Rolfsens utkast vart
lagt til grunn for dekorasjon av koret. Men skulle dette bli brukt,
måtte vindauget på austveggen i koret murast att innvendig. Dei
antikvariske styremaktene sette seg imot dette. Men Rolfsens plan
vart approbert av Kyrkjedepartementet.
Som før nemnt, ligg kyrkja lågt i landskapet, og i flaumtider samla
vatnet seg der. Som førebuande arbeid måtte dei difor ta ei avlaups
grøft, som sume stader var innpå 5 meter djup. 1
Murane var ytterst skrøpelege. Den ytre muren i sørveggen var
15 tommar ut av lodd. Millom den eldste og nyare del av kyrkja
var det ein stor sprekk, avdi den yngste delen hadde sige. For å berge
murane for å falle ut har dei ein gong i tida lagt inn 2 trebjelkar
tvers over skipet, ein på kvar sida av sprekken. Dei var festa til
jarnanker utanpå muren. Bjelkane tok dei bort da dei bygde det siste
1 Ved graving av avlaupsgrøfter kom dei under leirlaget som var ført dit med
raset og ned i den opphavlege grunnen. På flata midt for skulen var leirlaget 2
meter og der under eit tjukt lag med øksespon, kilar til å kløyve stokkar med,
naglar, nøyaktig maken til dei som i undertaket på kyrkja, samt ein liten tolekniv
og ein loddstein. Ein kjem ved dette til å tenkja på at dei kanskje heldt på og
arbeidde med taket da raset kom.
Da kyrkjegarden vart avgrøfta med det same, synte det seg at det var graver i
undergrunnen — ein kyrkjegard under den som no er. Det kom for dagen kraftige
hovudskallar med blanke, skinande tenner.

----
27 Bind 2A
---
Stiklestad kyrkje. Sett frå sør.
tårnet, men ankeret sit i muren og er synleg på sørsida. Store delar
av den ytre muren måtte rivast ned for å murast opp å nyo. Det
utvendige kalklaget vart skrapt av, og muren foga med cement. Jorda
som låg inn til muren på sørsida, vart ført bort, så den vakre kleber
steinsokkelen kom fram i dagen.
Det var både eit langvarig og kostbart arbeid å få murane og
fundamentet i god stand, men det var sjølvsagt noko av det viktigaste.
Våpenhuset og dei to støttemurane som vart bygde i 1882, var dårleg
fundamentert og hadde teke skade av frost og væte, dei vart rivne ned
og nytt våpenhus oppført. Den nye portalen til dette er hoggen av
arbeidarar ved Nidarosdomen.
Da ein no var trygg for at vatnet ikkje sette inn i kyrkja, kunne

----
28 Bind 2A
---
golvet senkast ned til der det hadde lege før Nytt golv av stein vart
no innlagt over alt.
Ein panelhimling som vart lagd under loftet i skipet i 1849 og
måla som stjernehimmel av Erik Walne, vart teken bort. Det gamle
loftet med raude bjelkar og kvite fjøler kom no fram. Da det vart
reparert av Johan Scheflo frå Sparbu i 1694, må det vera mykje
gamalt. Berre med lite vøling ligg det no der som det har lege i
mange hundre år. Det er vel mest truleg at det her, som ved dei
andre kyrkjor frå den tid, opphavleg har vore opent sperretak.
Eit prydstykke, visstnok frå den gamle altarskranke, med to sprin
gande løver og eit skjold med Fredrik den 3.s monogram med krone
over, fanst på mørkloftet og var mykje øydelagt. Det vart gjort istand
av lensmann Suul, og står no over vestre portal.
Før restaureringa hadde kyrkja 2 lyskroner. Den eine var ei gåve
av Andreas Rotgerson Høyer kring 1750, og den andre «til minne
om Fredrik Collin, confirmert i Stiklestad kirke 1823». No er det
også 2 nye kroner som er støypt av Ole Ånstad i Sparbu.
Dei gamle omnene er kasserte, og elektriske varmeapparat er lagt
under stolane. Lys og varme er frå bygda sitt elektrisitetsverk.
Da Rolf sens utkast til dekorasjon av koret var approbert utan noko
atterhald, var det dermed avgjort at altartavla måtte bort. Det var
mange som såg med uvilje på at ho måtte vike for noko nytt; men
noko ringt byte var det ikkje. Altartavla er no å sjå i våpenhuset.
For å få samsvar med det øvrige vart det gjort ny preikestol og
altarskranke.
Rolfsens utkast hadde til motto: «Sverdet og liljen». Den beste
orientering ein kan få om Rolfsens fresker, er det han sjølv seier i
sin «beskrivelse» av utkastet: «Billedenes fortelling begynder på
nordre
I. Morgen. Da kongen hadde fylket hæren, lot han mennene
slenge sig i bakken; seiv sovnet han et øieblikk med hodet i Finn
Arnesøns kne og drømte at han gikk opover en stige som var så høi
at han derfrå så inn i himlen. Da vekkes han av Finn Arnesøn,
som bak de hvilende menn får se spydoddene av bøndernes hær.
11. Dag. I slagets mørke faller kongen, og mens kampen kverver
omkring ham som Ragnarokk, ser han i døden, bærende sverdet og
liljen, «den Mektige komme, som råder for alt». Derfor er kongens
skikkelse sterkt refleksbelyst, og der faller gjenskinn også på Tord
Foleson, som stuper under merket.

----
29 Bind 2A
---
Koret i Stiklestad kyrkje etter restaureringa.

----
30 Bind 2A
---
111. Natt. I bakgrunnen slagmarken. Det brenner lys over kon
gens lik. Tore Hund steller med det; han går siden bort, idet han
tankefull betrakter sin sårede hand som er ved å læges. Siden flytter
de liket inn i et skur på gården; men lyset blir stående over det. Der
er en blind mann, som søker sig natteleie, han snubler over dørstok
ken og kommer bort i blodet; og når han går ut, merker han at
han ser.
I hvelvkappene, som er holdt ornamentalt og i tunge farver er
innfeit de fire evangelistsymboler: løven, engelen, ørnen og tyren.
Således utformet vil koret lukke sig som et skrin om den store
midtfigur, forankret som den er i det stormønstrede hvelv, og flan
kert av vinduene, som i sine dype nisjer svarer til figuren i den store
mandorla, og — likesom denne — er opfattet som fritt svevende
lyslegemer.
Mellem disse symboler spinner sig fortellingen om kongens død
— i et landskap som kun er angitt som en perspektivisk flate, men
hvor feltenes farveholdning tilsikter å uttrykke spillet mellem den
demrende morgen, den bleke natt og den sorte dag som omgir det
høieste lys.»
Står ein der millom desse herlege kunstverka, kjenner ein seg på
heilag grunn. Her var det at kveitekornet fall i jorda og døydde, men
bar stor grøde.
Det var sikkert inga lett oppgåve professor Holmgren gjekk til
da han vart sett som leiar av restaureringa av Stiklestad kyrkje. Her
var så mange omsyn å ta til alle sider. Om det han sjølv hadde sett
seg som mål, seier han:
«Det har ved Stiklestad kirke vært så få sikre holdepunkter for en
rekonstruksjon av det barokke interiør, og så lite levnet av inventar
fra denne tid, at en restaurering med dette mål for øie ikke var
tenkelig. Min hensikt med restaureringsarbeidet har vært den å gi
Stiklestad kirke så vidt mulig den helhet og verdighet som man har
rett til å vente av et byggverk som er monumentet over den norske
kirkes grunnleggelse i Norge.»
Minnet om at Stiklestad kyrkje var 800 år vart høgtida med festguds
teneste Olsokdagen 1950. Dagen etter, som var sundag, var det og
festgudsteneste med preike av biskop Fjellbu.
Om ettermiddagen heldt høgtida fram på Stemneplassen med talar
av kyrkjestatsråd Moen, fylkesmann Lindbo, statsarkivar Todal og
prestane i Verdal.
Til høgtida fekk kyrkja eit gåvebrev frå lensmann Jon Suul og kona
på 5 mål jord av den gamle kyrkjetufta på Haug.

----
31 Bind 2A
---
VUKU KYRKJE
Av lårar Johs. Nordnes.
Vuku kyrkje vart bygd i 1654 av Olluff Johnson Kirchebygger
(Ole Johnsen Hindrum), og vart innvigd d. 5. februar 1655 av
biskop Bredal. Kyrkja er såleis no 300 år gamal. Men det har
nok stått kyrkje (kyrkjor) på same staden før den noverande. Lektor
Musum seier når han omtalar Prestgard: «Gården har i middelalderen
antagelig vært bolig for prestene ved Vuku kirke og har derav fått
sitt navn.» I 1520 er nemnd Vuku kyrkje og fleire gardar som
kyrkja åtte delar i.
' Det er i alle fall sikkert at det i 1649 var ei gamal Vuku kyrkje.
Då var det eit oversyn over alle kyrkjor i Verdal, og då heiter det
m. a.:
«Wuche Annex. Klochetornett och Choeret Såvelsom gaufflen
på dend øestre ende på Kirchen vill theechis med nye Spann och

----
32 Bind 2A
---
sidenn thiærrebredes. På dend Søndre Siide emellum Våbenhuusett
och Kirchenn vill thechis ett Støche med nye spann. Kirchen vil
tierrebredis Runden omkring, Sovelsom thagett på Wåbenhuusett.
Kirchenn på dend Nordre Siide vill Bordklædis. Behøffuis dertill
6 tyllter Boer, Ville fornøeden gjøres att thjerre med of f uer allt,
ungefær 6 tdr. Thierre. På Kirchen er intett forbygget uden en
liidenn nye Funndt giort udi Kirchen. Materialiers forråed ved
Kirchen findis iche udenn 700 Spann Som endnu er übetalldt och til
Regenschab føerte.»
«Kirkestolen» fortel at det i åra 1646—1648 vart gjort ymse om
vølingar også inne i kyrkja. Alt tyder på at kyrkja var i dårleg stand
både innvendig og utvendig. Ho var sikkert gamal.
Det kan vera interessant å sjå kva inventar dei hadde i den gamle
Vuku kyrkje for 300 år sidan. Inventarlista for 1648 ser såleis ut:
«Ehnn Kalch och Disch aff Sølff uforgyldt, weiger 13 lodt.
1 Tin flasche weiger 3 mark.
1 gammel messehagell aff Silke Tøyg med itt suart Fløyels Kors.
1 messehagell aff Rød damasch, gamell.
2 messeserker.
1 Alter Klede ulden tøyg med it lerrits Klede betecht.
1 Bibell Resæmi, 1 Psalmebog, 1 Alterbog.
1 Træ Liusestage på Alterit med 9 piber.
1 Jern Liuse Krone med blich beslagen.
2 Klocker udi Thornet.
2 små Prim Klocker, weiger begge J /2 pund.
1 Kober gryde i Funten, Weiger 11 mark.
2 gammel Tiere Kiedler, hver l /z wog.
1 Kiste med Jernbånd.
1 Messing becken i Fundten, Weiger 2 mark.
1 Ilde-Kar aff Kåber, weiger 2 mark.
1 Nye Messehagell aff Pralsagt med Itt blåt fløyels Kors.
2 stiger, den ene gammel og utjenlig.
Kirkens Jorder.
Kolstad 2 ørtuger.
Langdall 1 øre. (Kirchen bygselrådig.)
Hoffuer Hollem 1 øre.
Rød 1 øre.
Elgenes 1 ørtug.
Hollmlied 2 øre.
Stoerstad 1 øre.
Kulstad Y 2 øre.
Slapgård 1 øre.
Sønder Rosvold 1 øre.
Offuer Hollemb 2 ørtuger.
Quilstad 1 ørtug.
Kuldtslid 1 øre.

----
33 Bind 2A
---
Leffring 1 ørtug.
Wester Schroug 2 ortuger.
Inndall 15 ortuger.
Haugann 1 ore.
Lille Baldegård 1 spand. (K. bygselr.)
I denne tida — 1600-talet — rekna kongen seg for eigar av
kyrkjone, og så var det ein ombodsmann, — sume gonger blir han
kalla kyrkjeverje —, som stelte med kyrkjene og gav meldingar og
la fram rekneskap for bolkar på 3 år som regel.
Når ein kjem så langt i meldingane som til 3-årsbolken 1652—
1654, heiter det: «Ladet opbygge enn Nye Kirche, huor på er
bekostedt som epter folger:»
Løn til «Olluff Johns. Kirchebygger som waer Mester
och Hofuitsmand» 22 Rd.
Kost til han i sju vekor 7 »
01 tømmermenn i sju veker, kost og løn H2V2 »
2 mann som rødde tømmer i 14 dagar 8 »
20 tylvter furubord til tårnet 10 »
116 t. bord til innreiing 58 »
4t. «hugsen» bord til «recher och Kirchedørre» 3 »
«Peder snedker» og to mann, innlegging av golv .... 8 »
» » for 32 stolar 25 72 »
For ein ny funt med «dør och svarffuet piller 472 »
100 kobbsaum til dørene 1 »
Preikestolen, oppsejing, tropp og jarnlenkje 2 »
Golv i våpenhus og sakristi, «samt for våbenhus ....
og sakristi at flytte fra den gamle K. til den nye» . . 2 »
1800 spikar til taket 6 » 3 Ort
700 store spikar til tårnet 7 »
5V2 stongjarn til fløystonga og krokar til tårnet . . 8 » 1 »
«Olle Fossemb og drengen», arbeid med stonga .... 572 »
Kopar, 1 pund og 6 mark til knapp og fløy 272 »
Koparslagaren for arbeidet 2V2 »
Bly utanpå fløystonga 372 »
«Ifuer Kjeldsøn Stichelstad, 27 Glas Vindufuer» 20 » 1 »
Rammor av jarn åt vindaugo, dør jarn til kordøra .... 3 » 3% »
200 lass stein til grunnmur og altar 8 » 1 » BSk
70 lass leir 2 » 18 »
10 tynnor kalk I V2 »
Murmeisteren og Kalkslageren iVz »
7 tynnor tjøre til tårnet 1772 »
Ein stige 1 »
Til saman 366 Rd. 2 Ort 2Sk
Til slutt heiter det:
«Huad sig tømmer, sylder och suilder belanger, dett haffuer alff
mougen goederligen giffuedt til Kirchen.»

----
34 Bind 2A
---
Og så stod vår Kyrkje ferdig. —
Våpenhuset og sakristiet vart flytt frå «den gamle kirke» —
Auskinkyrkja ■—, og båe husa stod den gongen på søre sida åt kyrkja,
våpenhuset framfor døra på sørveggen og sakristiet framfor dør
opninga som finst i veggen bak klokkarstolen. Ein såg restar av
grunnmuren åt våpenhuset då grunnmuren åt kyrkja sist vart vølt.
Funten som det står om i rekneskapen, var eit lite hus utfor vestveg
gen åt kyrkja der våpenhuset no står. Det var frå først av ikkje dør frå
funten inn i kyrkja. Preikestolen måtte vera frå den gamle Vuku
kyrkje. Det står i rekneskapen: «Bekostedt på predikestolen att op
tette.» Dette kosta 2 Rd., og det var vel for lite for i laga preike
stol. Men han vart hengd i ei ny jarnlenkje, og det vart ny tropp.
Det var skiljevegg frå først av mellom koret og kyrkja. I rekneska
pen står det om «jern til kordøren.»
Vidare ut gjennom 1600-talet vart kyrkja vølt og påkosta rett som
det var, endå mykje av innkomene åt kyrkja i den tida vart teki til
«militsen». I bolken 1659 —1663 gav folket i soknet ei ny klokke til
kyrkja. Ho vart støypt i Holland og vog 5 våg, heiter det. Litl
klokka kallar vi henne no. På klokka står: «ANTONI + VIKES +
ME + FESIT + ENCHVSÆ 1663». (Antoni Vilkes laga meg i
Enkheuzen. I 1666 gav «dend dannemand Sevald Lønge» to stakar
til kyrkja. Dei står på altaret i full stand den dag i dag. På stakane
står: «Disse par stacker hafuer Sevel lensøn Lyng Alhed. Lars Dater
Lind Forerit Til Wocho Kirche 1666». Dei største stakane på altaret
er også gamle, kanskje eldre, men dei har ikkje årstal. På kvar av
deim står det: «I GVH — D.S.»
Det har sikkert til ymse tider vori vakre ting i kyrkja. Ein gong
høyrer ein om «en blommit Rød og Gul Pralsagtes messehagl med et
blåt kors». Ein annan gong har det vori to messehagler,» en av gult
atlasch med svart kors», og den andre av «Rød Cammerlot».
Alt i 1673 har det vori stor omvøling på kyrkja. «Nils Ifuersen
Kirchebygger» og to tømmermenn vart henta frå Trondheim. Det
vart lagt nytt tak pa koret. Kyrkja og koret vart bordkledde rundt
om. På vestveggen hadde det vori bord før, men kledninga var for
dårleg. Kledninga på tåret vart sett i stand, men tårnfoten hadde
teki skade. Klokkene var opphengde «ille og for lågt». Dette vart
retta. Våpenhuset og sakristiet hadde sigi frå kyrkja. Dei var tekne
ned og oppsette att og fekk nye tak. Tårnet og alle taka vart tjøre
bredde. Golvet under tårnet var rotna, men det vart innlagt nytt.
Til slutt vart det etter «almuens begiering» hoggi inn 5 bjelkar til

----
35 Bind 2A
---
Vuku kyrkje. Interiør. Før restaureringa.
ein «lem eller pulp tur». Arbeidet tok 9 vekor for meisteren og dei'
to andre.
I 1677 vart bygd ny lem, og det vart gjort «opphøyede» stolar på
lemen. I 1683 vart det tømra nytt funthus. Då vart det hoggi hol
på kyrkjeveggen og innsett dør så ein kunne koma frå funten inn i
kyrkja. H 686 vart det gjort ny skiljevegg mellom koret og kyrkja
med «to dører». Desse dørene og ymse andre delar av «veggen» finst
enno. «Kirkestolen» fortel at det var sal. hr. Jens Kristoffersen (vise
pastor) som ved Nils Andersson Snekkar let gjera denne skiljeveg
gen. Venteleg var det etter presten sin siste vilje at dette arbeid vart
utført.
I 1687 vart det atter tala om «kirkens store brøstfeldighet». Og i
1688 vart «Kirchbyggeren Peder Lerfald» henta. Det heiter at tårn
kledninga mange stader var «aff fuggel i giennem huggen». Sjølve
hjartstokken var roten så det måtte setjast inn ny. Så vart tårnet kledd
og tjørebredd. I 1689 vart det lagt nytt tak på kyrkja. I 1699 fekk
3

----
36 Bind 2A
---
kyrkja altartavle. Det var ei gåve frå Rasmus Aagesen Hagen og k.
Siri Olsdtr. Altartavla vart laga av Lars Pederson Bilthoggar. Ho
har denne innskrifta: «Gud den Allerhøyeste til Ære og alle retsin
dige Christne til Opmuntring og Efftersiun Haver Agtbare og Vel
fornemme Mand Rasmus Aagesen Hagen med sin Dyderige og Gud
frøgtige Kiæriste Siri Olufs Datter Næs bekostet og foræret Denne
Alter tafle med sin Stafering til Wuchue Kierche 19. Julij Anno
1699». 1
For 1702 heiter det om Vuku kyrkje: «Denne kirke findes nu af
temmelig goed stand». — Utgjennom 1700-åra var kyrkjone i Verdal
som visstnok på dei fleste stader i Noreg, privateigedom. Etter Den
store nordiske ufreden var vel statskassen tom, og så selde kongen
kyrkjene for å få inn pengar. Aage Rasmusson Hagen kjøpte kyr
kjene i Verdal på auksjon i 1723. Han fekk kgl. skjøte 8. mai 1726.
Han selde att ved skjøte av 10. okt. 1736, tgl. 1. juli 1737 til oberst
løytnant Lorents Didrik Kliiwer for 1400 Rd. Kaptein L. D. Kluwer
selde kyrkjone «med jordegods, tiende og innkom» til Sivert Flet for
1550 Rd. Skjøtet er dagsett 10. nov. 1741, tgl. 5. mars 1742. Enkja
etter Flet vart gift med futen Arnet, som på denne måten vart kyrje
eigar. Han selde kyrkjone i 1781 «med underliggende jordegods i
følge det til justitsråd Hagen utg. kgl. skjøte af 8. mai 1726, ligesom
og efter forordning av 25. febr. 1733, for 5500 Rd. til Rasmus Bro
derson Hagen. R. B. H. døydde i 1791, og hadde då fastsett at løyt
nant Rasmus Rasmusson Hagen — sonen — skulle ha kyrkjone i
Verdal med «tilhørende gods» for 6000 Rd. Han var den siste private
kyrkjeeigaren.
At desse private eigarane hadde plikt på seg til å halda kyrkjone
i stand, er sjølvsagt. Men det har venteleg vori av og til med dette.
Det syner i alle fall eit brev, dagsett 9. juni 1787, til Propr. Rasmus
Hagen. Namnet åt sendaren er borte, men brevet er truleg frå bispen,
og der heiter det: «At der befindes adskillig Brøstfældighed på Deres
3 Kirker i Værdalen, fortæller de hidsendte Besigtigelsesforretninger
i Oktober sidstleden. Da De er bekjendt som en formuende Mand,
forundrer vi os over at De efterlader den Pligt der påligger Dem som
Kirkeeier. Påminder ham om at lade det gjøre så betids at Besigti
gelse deraf kan foretages straks efter Mikkelsdag».
Den 4. juni 1796 vart kyrkjone i Verdal selde ved offentleg auk
sjon til bøndene i bygda. «Wuchue Sogns Gårdbrugere» fekk skjøte
på Vuku kyrkje «med dens Inventarium, Ornamenter og retmæssig
1 Frå slutten av 1600-åra er vel og bileta på lemgavlen av Peter Lilje.

----
37 Bind 2A
---
Altertavla fer restaureringa.

----
38 Bind 2A
---
tilhørende Herligheder af Jordegods, Tiende etc, intet i nogen Måde
undtagen, men alt med lige Ret og Rettighed som hr. Liutenant
Rasmus Hagen den eiet haver» for ein kjøpesum av 2740 Rd. Skjøret
er dagsett 25. juli 1796 og tgl. 15. aug. s. å. Det kom til 63 Rd. i
omkostningar, så heile utlegget var 2803 Rd.
Det vart no ei ny tid for Vuku kyrkje. Demokratiet si tid vart
innleidd. Vaktmeister Joen Holmlie, Storvuku, vart kyrkjeverje i
1796. Og ut gjennom 1800-talet heilt til 1888 var det i alt 12 menn
kjende namn — som tenestgjorde som kyrkjeverjor. Av desse
hadde John Grunden den lengste tenestetid, 44 år.
Det er mykje interessant å fylgja kyrkjeeigarane og ombodsmen
nene deira ut gjennom åra når dei trufast drøfter og rådlegg om kor
leis dei på beste måte skal verna og vara Vuku kyrkje. Dei var nok
noko ustøe i førstninga. Ein får hugsa at dei tok til i eineveldet si
tid og var ikkje vane med demokratiske skikkar. Men det var opp
song og framgang. Og når det lid på tida, er dei fullgode parlamen
tarikarar. Dei passa sine ting, serleg økonomien, så vi notids demo
kratar sikkert kunne ha noko å lære av dei.
Utover åra var det jamt omvølingar av kyrkja. I 1812 vart det
bygd nytt skrifthus — sakristi. Det var vel då det kom på nordsida
av koret. Inngangsdøra til skrifthuset var frå først av på austsida.
Døra vart flytt på vestveggen i 1880. Det kosta 250 Rbd. 2 Ort å
få opp det nye skrifthuset.
I 1816 vart det attåt vøling på kyrkja bygd nytt våpnhus. Kostnad
1538 Rbd. Det er vel dette våpenhuset vi no har. Det vart oppført
ved vestveggen åt kyrkja der funthuset før hadde stått. Det vart
fleire gonger vedteki å måla kyrkja, og vindaugo har det ofte von
omskiping og omvøling av.
Natta mellom 19. og 20. november 1844 slog lynet ned i kyrkje
tårnet, så det brann opp. Våpenhuset vart og skadd. Det var sjølvsagt
stor fare for kyrkja og, men ei uvanleg strid regnskur sløkte varmen.
Kyrkjestyret søkte om lov til å setja kuppel på kyrkja i staden for
tårn, men Departementet og Stiftdireksjonen sa nei. På møte d. 5.
april 1845 vedtok kyrkjeeigarane at dei skulle ta ei hovudomvøling
av kyrkja. John Grunden vart vald til ny kyrkjeverje. Daniel Kri
stoffeson Ulvill vart tinga til å byggja nytt tårn. Han ville ha 3 ort
12 sk. om dag. Dette tykte styret var for mykje. Dei fekk sjå seg
om etter ein annan som ville gjera arbeidet for 3 ort om dag. Daniel
gjekk til slutt med på å ta på seg arbeidet for denne dagløna. Det
vart vedteki at hjartstokken skulle vera 14 alen lang. I møte d. 18.

----
39 Bind 2A
---
april 1846 vart John Iverson Ekren og Paul Jakobson Ulvill tinga
til å «vedblive» å vera med på tårnarbeidet. Dei ville ha 1 ort og
16 sk. om dag, men vart bode 1 ort og 12 sk., og dei tok mot dette
tilbodet.
Eric Valne (sjølportrett).
På møte d. 11. nov. 1846 vart det vedteki å gjera desse arbeid
1. Nytt golv og nye golvfiskar i kyrkja.
3. Veggene ovanfor panelet «blir så flathugget og tiljevnet». Der
etter skulle veggene ovanfor panelet bli rappa, i koret opp til
kvelven, og i kyrkja også under loftet.
4. Galleri på nordre ~vegg.
5. Veggstubbane inn i kyrkja frå novene midt på langveggene skulle
bli borttekne.
John Grunden, forvaltar G. Høiset og klokkar O. Hage vart valde
til å sjå til med arbeidet. O. Hage har i eit hefte skrivi ei lang
utgreiing om korleis arbeidet skulle gjerast. Noggrant er det sagt frå

----
40 Bind 2A
---
om alt, og atterhald er det teki både på den eine og den andre måten.
Daniel Ulvill fekk snekkararbeidet for 39 Spd. Då var summen ned
slegen fleire gonger. Då Daniel var ferdig med arbeidet, søkte han
om litt etterskot. Det sa styret nei til, men samstundes gav dei han
godviljug 16 Spd. i «gratiale».
Tilbodet frå Ole Johnson Anshus frå Skogn om å utføra rappinga
for 9 sk. kvadratalna vart godteki. Rappinga kosta i det heile 59 Spd.
4 ort 6 sk. På møte d. 29. april 1848 vart det fastsett at Eric i Valne
skulle utføra målararbeidet i kyrkja for 150 Spd. Arbeidet vart utført
sumaren 1848. Galleriet på nordveggen vart ikkje bygd i desse åra.
Ola Andersson Hellan sette det opp først i 1863 og fekk 48 Spd.
for arbeidet.
Enno eit arbeid vart utført i 40-åra. Skiljeveggen mellom koret og
kyrkja vart borteken, og i koropninga, som før var firkanta, vart
det gjort boge. Som avslutning på den store omvølinga vart det i
1854 kjøpt ei lyskrone som kosta 39 Spd. Krona var gave frå folk
i soknet.
Og så var interiøret i Vuku kyrkje såleis som vi alle kjenner det:
Rappa, kvite vegger og kvitt loft. Altartavla og preikestolen i kvitt
og gull. Domedag måla av Eric i Valne oppunder korkvelven. Ole
Stubskin sa ein gong at far hans hadde skildra den nyvølte kyrkja
såleis: «Det vart som ei storstugu mot før». Når ein så tek med at
Ola Hellan, Johs. Slapgård og Martin Sevaldsen i 1881 gjorde dei
stolane som no er i kyrkja, for 10 kr. st., så vart biletet heilt som vi
kjenner det.
— Men korleis såg Vuku kyrkje ut innvendig i kring 1840, før
Eric i Valne og dei andre gjorde sitt verk? Lat oss tenkja oss etter
det. Det var sjølvsagt vanleg tregolv, men det låg venteleg noko
lågare no. Det er også truleg at golvfjølene låg tvert over huset.
Under dei golvåsane som no ligg på tvert, ligg det nokre eldre åsar
på langs. Det måtte vel vera så, elles hadde det ikkje gått å grav
leggja folk inne i kyrkja, som dei brukte. — Veggene var av rund
telgde tømmerstokkar utan noko utanpå. Stokkane var noko brune
i leten. 1 Ein kan sjå på veggen bak orglet. Loftet var vanleg flatt
loft med synlege bjelkar. Frå novene midt på langveggene gjekk
veggstykke noko inn i kyrkja. Øvst oppe gjekk stokkane som no
heilt over huset. Kyrkjestolane var vanlege gamaldagse med rette
sidestykke. Det var dører med nummer på for stolane.
1 Ved avdekking av tømmerveggene i koret i febr. 1950 syner det seg at dei
er dekorerte.

----
41 Bind 2A
---
. Erik Valnes dekor i kortaket, Helvedet i hvdvets sørvestre hjørne
Kyrkjedørene var venteleg som no: Brunmåla utvendig og blå og
med blåmåla kledningar innvendig. Kordørene hadde grøne ramtre.
Felta — fyllingane — nedanfor tverramtreet var brune med skvettar
av lyseraudt, grønt og gråkvitt. Øvste felta var gjennombrotne med tre
søyler i kvar dør. Søylene var gråkvite i botnen med striper og skvett
av lyseraudt og grønt. Foten åt søylene i øvre kant av midtre tverrtre
var grøn, raud og gul. ■ —■ Søylene som no står ved utgangsdøra, var
vel som no: brune med skvett av
føtene var brune, raude og grøne.
Overstellet brunt, blått, lyseraudt,
manke og litt gylt i krona. Dette
lyseraudt, blått og gråkvitt. Søyle-
Søylehovuda brune med litt gylt.
Løvene var brune med mørkare
var i kring kordørene før. Andre
leivningar av kor skil jet — lektoriet — har desse fargane: Brunt,
grønt, raudt, blått med aldri så lite gylt. Ein liten liststubb er sikkert
frå altartavla. Han er måla i blåe, raude, grøne og gule fargar. —
Altarringen var vel som leivningane av han, brun i botnen med skvett
av lyseraudt, blått og gråkvitt. Den gamle himlingen som var over
preikestolen, er utmed sidene måla i blått, raudt og grønt. Flata
under er blå i botnen. Ein rosett midt på er raud, grøn og grå. Engle
andlet i kring. Preikestolen veit ein ikkje noko om. Om altartavla

----
42 Bind 2A
---
seier dei lærde at ho var måla i ymse fargar, som det skal lata seg
gjera å få fram att. I felta er det bilete som enno fins bak dei no
verande som er måla på lereft.
Grunntonen i kyrkja var etter dette brun, medan fargane raudt,
blått, grønt og gult var med og lyste opp. Når kordørene vart opp
latne, såg ein gjennom dei opp til altaret og altartavla. Dessutan
såg ein gjennom den brotne skiljeveggen inn i- koret på sidene av
dørene og visstnok over dei. På lemgavlen hadde ein som no Peter
Lilje sine bilete av lidingssoga. Botnfargen er brun der og. Galleriet
ved nordveggen fanst ikkje.
Ja, kva skal ein så seia om det gamle interiøret? Det var sikkert
ein god grunntone over det, mjuk, varm og fager, og med harmoni
mellom dei ymse delar. Ein kjenner det varmar når ein tenkjer på det.
Den 11. juni 1886 vedtok generalforsamling for Vuku kyrkje etter
framlegg frå kyrkjestyret med 35 røyster mot 1 r. å selja kyrkja til
«Vuku Sogns Menighet med den nu eiendes Gård Balgård nedre,
samt Landskyld og Ulvildens Kvernbrug nr. 6». Kyrkjetiende og
husmannspengar skulle etter den tid falla bort. «Kyrkjekjøpa» vart
betalte tilbake med 3,20 kr. for kvar riksdaler som var betalt i 1796.
Heradstyremedlemene i soknet, soknestyret, skulle styra med kyrkja
og det som vedkom henne. Forutan kyrkja sine faste innkomer av
jord kunne ein likna ut sokneskatt. Dei oppsparde pengar som var
att når kyrkjekjøpa var betalt, skulle vera grunnfond for ein pen
sjonsskipnad for Vuku sokn. Til utbetaling av kyrkjekjøpa gjekk
det tilsaman med 7014,26 kr. Grunnfondet åt pensjonslaget vart der
etter med ein rund sum 3700 kr. — Frå 1922 har soknerådet hatt
styringa over kyrkja.
I 1894 ■ —■ 3. des. ■ —■ vart det vedteki å byggja kyrkjestove. Ho
vart oppført i 1895: Då vart også bygd stallar. Og det vart vedteki
å kjøpa omnar til kyrkja. I 1904 — 23. juli — vart gjort avtale med
Olsen & Jørgensen, Oslo, om at firmaet skulle byggja orgel til Vuku
kyrkje. Orglet skulle etter avtalen kosta 2350 kr., og skulle vera
ferdig til 15. mars 1905. Pengane til orgelkjøpet var stort sett gjevne
av folket i soknet og av vukubyggar i Amerika. Bonde Erling Aarstad
var den første organisten.
På denne tid var det kyrkjesongkor i Vuku, og det hadde det vori
gjennom mange år. Det var klokkar Ole Hage som først samla
songarar til korsong. For det første var det nok ikkje fleire songarar
enn dei hadde rom i klokkarstolen og i koret elles. Men fleire og
fleire vart med, og etter søknad frå Hage vedtok kyrkjestyret i 1863

----
43 Bind 2A
---
Eric Valnes dekor på nordre del av estveggen i skipet.
at songarane skulle få nytta stol nr. 5 på det nye galleri. I 1870 var
det atter spørsmål om større og meir høveleg plass på søre sida på
lemmen. Det var då dører for stolane som koret brukte. I 1871 vart
romet åt songkoret gjort større på den måten at lemmen vart utvida
ei stolbreidd framover. — Etter at orglet var innset, vart det ingen
høveleg plass åt songkor på lemmen lenger.
I 1904 vart det etter påbod vedteki å setja ei utgangsdør på søre
langvegg åt kyrkja. Det synte seg då at det var dørhol før der det
gamle våpenhuset hadde stått. ■ —■ Kyrkjestova fekk bordkledning og
paneling i 1922. Same år vart tårnet kledd og tjørebredd. I 1926
vart taket på kyrkja omvølt. Ny grunnmur vart mura i 1931, og nytt
golv vart innlagt i kyrkja og sakristiet. Same året vart det lagt inn
elektrisk varmestell i kyrkja. — I 1946 vart bygd ny kyrkjeport etter
teikning av arkitekt John Tverdahl.
I tårnet heng det også ei større klokke enn den som er omtala før.
Storklokka har ikkje innskrift eller årstal. Ho er venteleg eldre enn
den frå 1663. — Dåpfatet er truleg mykje gamalt. Det har denne
innskrifta ANNE + S + LVCKAS + EFVARTSØNS +.
Den massive sølvkalken er frå 1807. Det er gåve frå Ingeborg og

----
44 Bind 2A
---
Anders Inndal. På kalken står: AO I 1807 IE V. Disken har ikkje
noka innskrift. — Eit sylag under førarskap av Ingeborg Kvello gav
i 1926 40 serkalkar av sølv til Vuku kyrkje. I 1932 gav same laget
20 småkalkar til.
Sølvkrusifikset på messehaglen har denne innskrifta: «Foræret til
Wuchoug kirke af L. I. Stubskind M. A. Stubskind 1840.»
På brødeska av sølv står det: «Givet til Vokhaug Kirke af John og
Marit Vestgrunden til Erindring af hans Svigerforældre. Aar 1850.»
Altarduken er sauma av kvinner i Vuku etter opptak av fru res.
kap. Holan i 1914. Under denne duken ligg det fleire svært gamle
dukar. Duken under dåpfatet er også gjeven til kyrkja av kvinner
i Vuku.
Ein stol i sakristiet har denne innskrifta: «Anskaffet til kirken
1831. ■ —■ På ein messeserk står årstalet 1833. ■—
— Kyrkjegarden må frå gamal tid ha vori svært liten, men han
vart utvida gong på gong, såleis i 1797, 1831 og i kring 1850. I
1855 vart det vedteki at hegnet kring kyrkjegarden skulle vera av
stein. Før hadde det vori treplanke. Det var visst ingen fast gravar
frå gamalt. Dei grov utan regel der det høvde og helst inn til kyrkje
veggen. I 1845 vedtok kyrkjestyret at det for ettertida ikkje skulle
vera høve til å grava graver nærare kyrkje enn 4 alen. «Denne Del
af Kirkegården, nemlig 4 Alen fra Kirkeveggen, utjevnnes næste
Sommer», heiter det, så det har nok vori ujamt kring kyrkja. Frå
i kring 1835 har det i alle fall vori fast gravar. Johan Fergeberget
hadde frå den tid arbeidet heilt utover til 1881. — Dei grov graver
under kyrkjegolvet og. Då nytt golv vart innlagt i 1931, synte det
merke etter graver både i kyrkja og i våpenhuset. Det er to graver
nett innanfor inngangsdøra i vest. Ved vestveggen litt lenger sør
var det og ei grav. Der var det ikkje langt nedpå ei kiste av svære
furuplankar, men kista var tom. Det var litt høvelspon på botnen.
Innhaldet elles har venteleg nokon gong vorti ført bort og gravi ned
på kyrkjegarden. I ministerialboka finn ein dette for 1782: «Fru
justisrådinde sal. Geertsen født Emmahus f på Stuskin i sit 70. år,
begravet i Vuku Kirke 3. mai. Av Prædikestolen blev over hende
holdt en liden Tale av J. H. K.» — Då Aage Rasmusson Hagen i
1736 selde kyrkjene i Verdal til L. D. Kliiwer, tok han m. a. unna fri
gravstad til Marit Vangstad i skrifthuset i Vuku kyrkje.
Dei freista å pynta opp og. I 1872 planta Johs. Halset og Johan
Fergeberget 40 tre (rogn) på kyrkjegarden. I 1881 vart kyrkjegarden
kartlagd av I. Kvello og M. Grunden. I kring 1900 vart kyrkjegarden

----
45 Bind 2A
---
utvida vestover med 210 gravstader. Denne delen vart teken i bruk
i 1902.
Alt i 1921 synte det seg at det atter var naudsynt å vida ut kyrkje
gerden. Då vart kjøpt 2112 kv.m. jord av Kyrkje-Vuku aust for
k.stova nord til vegen. Heile k.garden vart så kartlagd av Johs. Nord
nes. Det er no tilsaman over 1200 gravstader. Seinare er det skipa
Eric Valnes dekor i korhvelvet, midt i taket.
gangar mellom dei ymse delar og elles, og planta tre (bjørk). Med
lemer av Vuku u.l. og av losje Frihug har vore med i arbeidet med
dette, og bøndene har kjørt grus. Skuleborna planta granhekk på
austre og nordre sida av k.garden, og nokre einskilde grantre i 1930.
Dessutan har kyrkjeverja og kyrkjetenar og gravar, Sefanias Marken,
planta bjørk og andre tre på k.garden. Både kartteikning, treplant
ing, gruskjøring og anna arbeid for å pynta opp i kring kyrkja er
utført som gratisarbeid. I dei siste åra er det samla inn pengar til eit

----
46 Bind 2A
---
fond, og renta av dette skal brukast til arbeid for å gjera gravlunden
fagrare. Fondet er no på noko over 4000 kr. Det er no god plass
og den beste orden på kyrkjegarden.
Den nye døypejonten.
Dei 8 bilet-felta er skorne av lensmann Jon Su ul og er ei gave fra ban.
Restaureringa av kyrkja vart fullført til 300-årsjubileet i 1955.
Restaureringsarbeidet tok til med altartavla, og under kyrkjemålaren
Ola Seter si kunnige hand har ho fått dei gamle fargane. Den gamle
hengjestolen, galleriet, på nordre sida er teki bort. Dette gav kyrkja
eit meire harmonisk interiør. Preikestolen har fått si gamle form
med dei gamle fargane, og no høver himlingen frå 1600-tallet
godt til han.
Dei nye kyrkjebenkene er komne på plass, og like-eins 4 nye lyse
kroner og 4 lampettar som er laga i stil med den lysekrona ein har
frå 1854. Dei biletskorne felta i den nye døpefonten er ei gåve frå
lensmann Suul, og skori av han. Altarringen har fått ei form som
gjev betre plass i koret. Nytt orgel er teki i bruk. Det er Brødrene

----
47 Bind 2A
---
Koret i Vuku kyrkje etter restaureringa. Framom altarringen den nye
døype]onten.

----
48 Bind 2A
---
Torkildsen, Åsen, som har levert orglet, og det har 12 stemmer. Det
nye orgelprospektet er teikna av arkitekt Tverdal.
2 gamle stolar med gyldenler er ei gåve frå familien Dillan, og
skal tene som brurstolar. Den nye dåpskanna er gåve frå konfir
mantane i 1955. Den ny vevde løperen i sakristiet er ei gåve frå kon
firmantane i 1954.
Dei kyrkjelege tekstilane er laga av kvinner i' Vuku. Ein kan her
nemne den vakre altarduken i svart- og kvitsaum. Teppet innafor
altarringen er i korssting og sydd etter eit gamalt motiv på ei høg
setepute frå garden Vest-Grunnan. Motivet er truleg frå 16. 17.
årh. Dåpsserviettane og duken til døypefonten er og i svart- og
kvitsaum.
Folket i soknet har synt stor interesse for restaureringsarbeidet.
Det syner alle gåvene ein har teki imot frå private og frå institu
sjonar. Til slutt må nemnast at kommunen på ein storstilt måte har
vori med og fremja restaureringsarbeidet.
Planen for restaureringsarbeidet er utarbeidd av arkitekt John
Tverdal og godkjent av Riksantikvariatet i Oslo, og kyrkjemålaren,
Ola Seter, har vori fargekonsulent.
Sundag den 26. juni 1955 var det jubileumsgudsteneste i den 300
år gamle Vuku kyrkje. Høgtida tok til med at Nidaros biskop med
dei 7 assisterande prestar gjekk inn i kyrkja og tok plass i koret. Det
var res. kap. Fosse, stiftskap. Tollefsen, sokneprest Hovden, sokneprest
Digernes og hjelpeprest Ansnes. Biskopen forretta for altaret i sam
band med skriftlesing av prestane. I preika nemnde biskopen litt om
den gamle kyrkja og den tid da ho vart bygt, og gjekk så over til
teksten for dagen.
Etter gudstenesta gav Vuku sokneråd middag i samlingshuset for
presteskapet og ein del innbedne. Millom song og talar ved bordet var
det eit par damer som helsa frå Vuku kirke i Minnesota. Res. kap.
Fosse takka alle som hadde vore med å få kyrkja restaurert —■ arkitekt
Tverdal, konservator Sæter og lensmann Suul for døypefonten.
Om ettermiddagen var det festmøte i kyrkja med talar av fylkes
mann Lindboe, sokneprest Hovden og sokneprest Skogsholm. Dagen
vart avslutta med orgelmusikk og song.

----
49 Bind 2A
---
VINNE KYRKJE
Av skoleinspektør Johs. Dahl.
Inntil 1815 stod kyrkja for Vinne sokn på Hallan. Kva tid det
først vart bygt kyrkje på Hallan er ukjent. Truleg gjekk det der som
i Vuku. Det var langt til fylkeskyrkja på Haug, og elva var imellom.
Så bygde bøndene sjølv ei kyrkje, som sidan fekk eige sokn og vart
anneks under hovudkyrkja på Haug, sidan Stiklestad.
Halle kyrkje låg i ein utkant av soknet. Dette kom seg sikkerc av
at det der omkring var den sterkaste bygda den gongen. Mange av
dei gardane som no hører til Vinne, låg under hovudkyrkja. Soleis
Bye, Sørager, Baglan, Valstad, Flotten, Vinne og Lerfald.
Halle kyrkje er nemnt 1513, og vigsla til St. Ægidius.
Noko av det eldste ein veit om Halle kyrkje, er frå eit oversyn
over alle kyrkjer i prestegjeldet frå 1649, der det står «Kirchenn
dend Nordre Siide, Såvelsom Choerett på Begge Siider vill thechis
med nye Span Fattes Kalch och disch til Kirchen. Och når dett schal
Brugis må dett hentes fra Hofuet Kirchenn. Er intet Bygget på Kir-
chenn Siidenn forschretsne dato, findes ei heller nogenn Materialier
udi forråed».
Halle kyrkje vart saman med dei andre kyrkjone i prestegjeldet
seld til Rasmus Hagen i 1723. Men i 1795 vart dei kjøpte tilbake av
bøndene i kvart sokn. Stiklestad og Halle hadde eit slag sameige i
kyrkjone til 1813, da dei skifta det mellom seg soleis at kvart sokn
fekk sin part etter eit høvetal dei har brukt ved delinga.
«Halle almue skal ha del i den større verdi Stiklestad kirke
har med 120 rd.
Jordegods:
Bjørgan 1600 rd.
Haugan 1000 »
Jøsås 1200 »
873
Herav på Halle 7—7- blir 562 » 75 skil.
6360
Utstår på obligasjon 480 rd.
Derav faller på Halle kirke 203 » 14 »
1. Molberg får 300 rd.
2. Obligasjon for Fleskhus 480 »
3. Stiklestad almue til Halle 105 » 89 skil.

----
50 Bind 2A
---
Gardar som etter kyrkjedokumenta svarar landskyld til Halle:
Bøxel.
Etter den tid vart alt som vedkom kyrkja administrert av eit valt
styre, som m. a. hadde å føre rekneskap over inntekter og utgifter.
I 1812 gjer prost Brandt framlegg om å rive både Stiklestad og
Halle kyrkjer og bygge ei ny kyrkje for begge sokn. Heldigvis vart
det ikkje noko av dette. (Sjå meir om dette under Stiklestad kyrkje).
Men det gav kanskje kyrkjelyden i Halle ei minning om at det var
på tide at dei fekk seg ei ny kyrkje, da den gamle var falleferdig.
Etter ei segn var det tanken at den nye kyrkja skulle stå på Bye.
Men så kom det tilbod frå eigaren av Vinne om fri grunn, og soleis
kom kyrkja til å bli i den motsette ytterkant av soknet.
Medan den nye kyrkja var under bygging, brente Halle kyrkje ned
i 1815. I ei melding om brannen heiter det:
«Halle kirke brendte ned kl. I—2 ef.m. den 21. juni 1815. Det
var frisk vind fra sydvest. Kirken og tårnet var av tre, fløyen og
spiret av jern. Branden opdagedes ved at det kom røg ud gjennem
tårngluggerne, og da det kom folk til, brendte hele kirken invendig.
Kirken havde liden verdi og skulde rives». Det var lynet som hadde
slege ned og tent eld på kyrkja. Vinne kyrkje var bygd frå 1814
■ —15 og vigsla i 1816 av biskop Peter Olivarius Bugge. Den åtte
kanta kyrkjetypen var etter påverknad utanfrå først teken i bruk av
pietismen og seinare av rasjonalismen. Felles for disse retningane
var at ordet og preika var det viktugaste, og dette fekk sitt symbolske
uttrykk ved at preikestolen vart sett over altaret — i altartavla. Soleis
var det også opphavleg i Vinne. Det var rekna med 180 sitteplasser
i skipet og på lemmane 50, i alt 230.
Av rekneskapen for 1844 syner det seg at Erik Måler (Valne) har
fått utbetalt 4 spd. for bilethoggararbeidet til beslag på preikestolen,
og same år for material og arbeid 80 spd. Mellom alt det som
Erik Valne har måla i trønderske kyrkjor er målinga i Vinne kyrkje
noko av det beste han har gjort. Her kom han heller ikkje i skade
for å øydelegge noko som var gjort før, som i Stiklestad og Vuku,
der han måla over dei fargane som høvde til den barokke utskurden
på altartavla, og la på kvitt og gull i staden.

----
51 Bind 2A
---
Vinne kyrkje. Sett frå nord.
I 1853 har kyrkjest. fått i stand ein kontrakt med Sivert Schem
om leige av eit orgel han sjølv har bygd og sett opp i Vinne kyrkje.
Etter kontrakten skal Schem spela orgelet i Vinne dei sundagane det
ikkje er gudsteneste i Stiklestad, der han også er organist. For dette
og for leige av orgelet skal han ha 3 tynnor bygg for året.
I 1857 blir Schem oppmoda om å lære opp eit «subjekt» til å spela
orgel, så dei fekk bruke orgelet kvar messedag.
Det «subjektet» som vart lært opp til organist, må vel vera Lars
Tiller, som sidan var organist i Vinne. Orgelet vart ståande i kyrkja
som Schems eigedom til 1878, da kyrkjestyret gjorde vedtak om å
kjøpe det for 480 kr. Organisten hadde 20 kr. i løn for året og belg
trøaren 2 kr. Dette orgelet vart brukt til 1910, da det vart utskifta
med eit orgel på 6 stemmer, bygt av brørne Torkildsen, Åsen.
Frå 1843 har Vinne kyrkje betalt rentor for 85 spd. til Alstadhaug
kyrkje «for den lille klokke», står det. Det går ikkje fram klårt om
dei har kjøpt klokka av Alstahaug for 85 spd. eller dei har lånt
4

----
52 Bind 2A
---
pengane der for å kjøpe klokka. Det første er vel mest truleg. Sum
men er innbetalt til Alstahaug i 1854.
Kyrkja har 2 klokkor. På den største står det:
Støbt
i Trondheim 1838
aj Hans Oluf Sundt
og Knut Andreas Sundt.
På den mindre klokka står det:
Støbt
af
Matis K. Søberg 1818
Klokkone er godt samanstemt, har ein lys og frisk klang, som
når langt.
I 1857 tek gjøtler H. Forseth på Levanger på seg å støype ei lys
krone til Vinne kyrkje for 40 spd.
Vinne kyrkjestyre går ut frå at kyrkjetomta på Hallan hører til
Vinne kyrkje, og har i 1859 gjort slikt vedtak om dette: «Den gamle
kirketomt med kirkegården påligger det kirkevergen at overholde at
dets grenser bliver bemerket således at de er synlige og bekjendte, og
at intet derav oppløyes, og at Ole Hallan derover planter trær således
som han forpliktet seg til ved kirkesamlingen den 1. februar 1840.»
Som ein ser, gjer kyrkjestyret for Vinne krav på eigedomsrett til
den gamle kyrkjegard på Hallan og gjer vedtak om å leige bort
slåtten der til den som betaler mest. Kristian Hallan blir kravd for
2 kr. for ulovlig bruk av kyrkjegarden. Men da han nektar å betale,
blir han innstemnt til forlikskommisjonen, men gjer ikkje noko forlik.
I 1893 blir det gjort samrøystes vedtak om at eigedomsretten til
Vinne kyrkje med jordegods, landskyld og tiende skal gå over frå
privat eige til Vinne soknelyd utan vederlag for «kirkekjøpa.» Den
einaste som hadde imot dette vedtaket var A. D. Jelstrup som åtte
«kirkekjøpet» for Leirfaldaunet. Han budde utanfor soknet og fekk
utbetalt kr. 15,00 for dette «kirkekjøpet.»
Same året vart det gjort vedtak om ei større restaurering og ombyg
ging av kyrkja. Til byggenemnd valde dei S. Tiller, formann, O.
Vinne, J. Kålen, T. Hallan og J. Ravlo. Kyrkja fekk eit tilbygg mot
vest med klokkehus og tårn, så ho no nærast ser ut som ei langkyrkje.
Etter byggerekneskapen kosta heile restaureringa 3292 kr. Av dette
fekk Mortin Sevaldsen 910 kr. for å bygge tårnet. Ole Tingstad hadde
ein akkord på 482 kr. For mindre akkordar og dagarbeid 846 kr.

----
53 Bind 2A
---
Altartavla i Vinne kyrkje.

----
54 Bind 2A
---
For ymse slag material vel 1000 kr. Pengane vart skaffa på den
måten at dei selde garden Molberg for 6000 kr. og brukte av dette
3000 kr. til restaureringa. Resten kom inn med ein basar.
Etter at dei var ferdige med trearbeidet, vart kyrkja måla av Peder
Larsen same år for 260 kr.
Vinne kyrkje har gjennom åra fått desse gåver:
1844. Av Ole Nilsen Høylo ei likvogn med unnatak av fritt bruk
for garden Høylo.
1846. Alterlampe av Ole N. Høylo.
1822. Dåpvasskanne og 2 benker av Ottar Kjæran.
1869. Alterklede av Petter Olaus Balhald.
1870. Fotteppe for alteret av Baroline Høylo.
1879. Brøddåse av prost Koch.
1880. Trekk på knefallet av Arnt Flotten.
1884. To vinkannor av Baroline Høylo.
1884. Alterduk av Beret Bye.
1888. Vokslys med massingstakar av Johs. Kålen.
1903. Kristusbilete skore i tre av Kristian Oxås Leksvik på den
gamle preikestol i altartavla, gitt til kyrkja av Anne Høylo.
1911. 2 store altarlys av Karen Tiller.
1913. Golvteppe til sakristiet av Olaus Vinne.
» Messehagel av Hans Petter og Olaus Bye.
» Bilete av Luther og Hans Nilsen Hauge av R. M. Veimo.
1915: 1 bilde av E. Bliks og 1 bilde av M. B. Landstad gitt av
R. M. Veimo.
1924: Gulvmatter av taug gitt av Sigrun og Erling Vinne.
1927: 15 stk. Nynorsk salmebøker gitt av Verdal u.lag.
1935: 50 stk. særkalker av sølv, gitt av Vinne sanitetslag.
1923: Testamentarisk gave fra Hans P. og Olaus By 500, — kr.
1930: Anders Balhald: Testamentarisk gave 2000, — kr.
1940: Sefanias Valstad testamentarisk gave 10.000, — kr.
1940: Thomas Hallan gave 500, — kr.
1939: Vinne sanitetslag bidrag til installering av elektrisk varme
anlegg, 500, — kr.

----
55 Bind 2A
---
VERA KAPELL
Av skoleinspektør J.ohs. Dahl.
I Vera var det omgangsskule heilt til 1896. Da vart det gjort vedtak
om at skulen skulle vera på Tronsmoen halve skuletida og den andre
halvparten på Sveet. Samstundes kom det søknad fra Vera om ny
bygging av skulehus for krinsen. I samband med dette kom tanken
opp om ein kombinasjon av skulehus og kapell. Alle partar fann at
det var ein praktisk måte å løyse dette spursmål på, og same året vart
det lagt fram i skulestyret byggeplan og overslag over kostnaden.
Kostnaden vart sett til 2500 kr. for huset i full ferdig stand med
tårn, paneling, måling, altar, preikestol og benker.
Av statsmidlar fekk dei 1000 kr. i tilskot til kapellet.
Etter at styremaktene for skulen og kyrkja hadde vorte samde om
det heile, vart det løyvd pengar og lyst etter tilbod på arbeidet. Det
lægste tilbod var frå Ole A. Hjelde på 680 kr. for opptømring, grunn
mur og tak. Innreiinga tok han sidan på seg for 700 kr.
Alt material vart skaffa av kommunen. Det heile skulle vera full
ført til siste juli 1899.

----
56 Bind 2A
---
Frå fyste gudstenesta i Vera kapell 1899-
Kapellet vart vigsla av biskop Skaar den 10. august same året.
Koret som er vigsla til kyrkjeleg bruk, er fråstengt når det ikkje
er gudsteneste. Skipet er klasserom for Vera krins.
Kyrkjeklokka er gjeven til kapellet av Verdalsbruket.
Etter den rekneskapen som er oppgjort for huset i full ferdig stand,
kom det til å koste kr. 3416,69.
Den 31. august 1950 var det 50-års jubileum i Vera kapell. Ved
festgudstenesta preika biskop Fjellbu og det var talar av verdals
prestane. Eit sers innslag i høgtida var at biskopen av Suderøyane og
Man, som var på vitjing hos biskopen, tok del i gudstenesta. Han skriv
sjølv at det rikaste minne han hadde frå denne turen var da han saman
med biskopen vitja ein gamal kvitskjegga mann som var liggjande (Ole
Haldorsen) og tala med han om da kapellet vart vigsla. Kapellet har
i desse 50 åra vore samlingsplass for Vera kyrkjelyd og eit medel til
å halda åndslivet friskt og levande i grenda.

----
57 Bind 2A
---
Frå jestgudstenesta i Vera kapell 1949 ■
Frå venstre res. kap. Skogsholm, biskop Fjellbu,
biskopen av Suderøyane og Man og sokneprest Sastevik.

----
58 Bind 2A
---
PRESTER
Av lektor Einar Musum.
Ved den ordning av det norske kirkevesen, som fant sted i midten
av det 12te århundre, opprettedes ved hvert bispesete et dom
kapitel, d. v. s. et kollegium av kanniker eller korbrødre, som bl. a.
hadde under biskopens tilsyn, å dra omsorg for vordende prester,
hvis undervisning foregikk i skoler, som ble kaldt katedralskoler,
fordi de var knyttet til bispesetet (cathedra). Domkapitlet hadde
forskjellige rettigheter som f. eks. å velge erkebiskop, hvis valg dog
måtte stadfestes av paven, å dømme i geistlige saker og i erkebispens
fråvær utøve hans myndighet. To eller flere av kannikerne fulgte
erkebispen, når han visiterte kirkene og klostrene eller var ute i andre
embetsforretninger.
Domkapitlet i Trondheim besto av 24 kanniker. De lønnedes på
den måte at de hver hadde et prestegjeld på landet, hvis inntekter
de nøt. Disse prestegjeld kaltes kannikegjeld. Verdal var et
sådant, likeså Stjørdal, Skogn og Inderøy.
De fire fornemste kanniker var præpositus, decanus, archidiaconus
og cantor, de førte tittel av prelater, og de kall, som lå til deres
embete, kaltes prelaturer. Foruten prestekallet hadde dessuten hver
kannik et prebende, bestående av jordegods, som en eller annen
hadde gitt domkirken på den betingelse at det skulle opprettes et alter
i kirken, og ved dette skulle da den kannik, som nøt prebendets inn
tekter, holde sjelemesse for giveren og hans pårørende.
Blant prebendene kan merkes etter en fortegnelse fra 1542:
St. Catharina prebende i Verdalen på 6 sp. 1 øre. Det ble etter
reformasjonen tillagt kapellanene i Trondheim.
Archidiaconi prebende, 30 sp. 1 øre. Det ble i tidens løp anselig
forbedret, så det i 1662 var over 100 spand.
Der måtte stadig en del kanniker residere ved Domkirken, mens de
øvrige var i de prestegjeld, som var dem tillagt, og betjente disse. De,
som var ved Domkirken, måtte imens la sitt prestegjeld bestyre ved
en visepastor. Plikten til å residere ved Domkirken gikk etter tur.
Alle kanniker, som oppholdt seg ved Domkirken, hadde en felles
husholdning, spiste sammen ved et bord og hadde dertil en egen
innrettet gard, commun-gården eller også St. Olavs gard. Denne ord
ning var brakt i stand i 1252 av erkebiskop Sorle, som gav dem en
beleilig grunn å bygge på og lot innrette deres felles bordhold, hvor
til han la betydelige inntekter, som siden forøktes; slik gav erke

----
59 Bind 2A
---
biskop Haakon i 1267 Haugs kirke i Verdalen med dens rente og
rettigheter til korbrødrenes felles bordhold. Kannikeme har også seiv
økt det gods, som lå til kommunet. Således har Arne Bertelsen i 1503
solgt sin gard, Kjæran, til kommunets bordhold. Dessuten har de
økt det ved de såkalte proventkjøp, som besto i at formuende eldre
folk gav kommunet jordegods eller annen eiendom mot å få opphold
ved korbrødrenes felles bordhold. Således har Eindrid på Gjørv gitt
Lein i Verdalen og annet gods til kommunet for opphold der resten
av sitt liv.
Kommun-gården har uten tvil ligget på Kalvskindet vestenfor
Domkirken, hvor der har vært en gate, kalt Kannikeveiten. Gården,
som eksisterte ennå i 1552, må ha vært temmelig stor, ettersom den
skulle huse ikke alene de residerende kanniker og deres tjenerskap,
men også de personer, som ved proventkjøp kom derinn. Dette har
vel til dels medført mangel på rom; for vi ser at da Einrid på Gjørv
gav seg inn i kommunet, skulle han medføre en bod og loftstue med
svaler og tilbehør, som han seiv skulle flytte til sjøen, men kannikene
føre til byen og sette opp på en tomt i kommun-gården til bruk for
ham, mens han levde.
Som forstander for kommunegården fungerte — rimeligvis etter
tur — en av korbrødrene, som ble kalt dispensator eller oeconomus
communitatis og procurator mensæ communis. Han hadde inntektene
av Sparbu prestegjeld, hvor han måtte holde en kapellan, da han seiv
alltid måtte være ved kommunet.
KATOLSKE PRESTER
Om bygdens prester i den katolske tid vet vi svært lite. Kun i et
par tilfelle er de nevnt, og det første er enda tvilsomt.
Paal Uvit. 1301.
Under de langvarige stridigheter mellom erkebiskop Jørund og;
domkapitlet har Arne, abbed i Nidarholm kloster som pavelig dom
mer i saken mellom domkapitlet og hr. Vilhjalm i Torgar opptatt
to menns vitnesbyrd om at Haug kirke i Verdal siden erkebiskop-
Haakons tid hadde tilhørt kapitlet. De to vitner var Paal Hvit, prest,
og Jon, bonde på Fæby. Han oppføres her av sannsynlighetsgrunner.
Når man tar hensyn til at saken gjaldt en av bygdens kirker, og at
abbeden må antas å ha ført de vitner, som hadde best kjennskap til
forholdet, er det meget som taler for at denne Paal Hvit var eller
hadde vært soknepresten i bygda. For øvrig vet vi intet om ham.

----
60 Bind 2A
---
Knut Ni eli ss on. 1422, 1440.
Knut Niclisson, prest a Haughe, nevnes i Schønnings Trondhjems
domkirkes beskrivelse anhanget s. 52. Han undertegnet i lAll sam
men med en del andre som domsmenn, oppnevnt av erkebiskop
Eskild, en dom angående korbrødrenes eiendomsrett til Store Bosnes
på Inderøy.
Aslak Bolts jordebok (ca. 1440) har en notis om at erkebispen
gjorde et makeskifte med hr. Knut, sokneprest i Verdal, hvorved
Verdals prestebord fikk V 2 spand i Kolshaugan mot at Erkestolen
fikk 2 øre i Nordberg. (Se Nordberg).
Reformasjonen betegner en oppløsningens tid for de fleste geistlige
institusjoner. Domkirken og klostrene ble grundig plyndret, og Most
rene ble opphevet; men domkapitlet fikk merkelig nok lov til å bestå.
Dette må tilskrives sel ve Luthers innskriden, idet han gjorde Kristian
111 oppmerksom på at domkapitlene måtte beholde sine midler for
å kunne ta seg av de studerendes underholdning og skolevesenet i
stiftet. Reformatorene hadde åpent øye for nødvendigheten av å
bringe skolevesenet i gjenge. Det gjaldt jo så snart som mulig å
skaffe menighetene prester, som var opplært i den nye lære. Inntil
videre måtte man imidlertid nøye seg med de gamle, og disse synes
ikke å ha vært vanskelige å få til å rette seg etter den nye lære. Da
den siste erkebisp, Olav Engelbrektsson, i 1537 var flyktet fra landet,
og kannikerne ikke lenger kunne vente noen støtte hverken av ham
eller paven, skrev de i 1538 et brev til kongen, hvor de på det beste
unnskyldte seg for, hva erkebispen hadde forbrutt, og bad tilsist om
at kongen ville forunne dem stadfestelse på de friheter og inntekter,
som tidligere konger hadde unt og gitt dem, og samme år utstedte
kongen et brev, hvori han tar «prelater, caniker, vicarier og menige
capitel og cleresi udi Trondhiems domkirke- med alle deres renter og
rettigheter «udi sin kongelige wern, fridt og beskiermelse», dog med
den betingelse at de skulle være hans «reformatz og ordinantz under
givne». Og på samme betingelse stadfestet han alle de statutter og
friheter, som tidligere kongen hadde gitt dem.
I den kirkeordinans, som innførtes ved reformasjonen, krevdes
blant annet ansettelse av en lesemester eller leetor theologiæ ved
Trondhjems latinskole. Herom het det i ordinansen, at kannikene
skal «holde en lærd mand udi den hellige skrift, som kan paa latine
offentlig læse den hellige skrift baade for kanniker, skoledegne og
forstandige borgere og andre, som did ville søge.» Han skulle altså

----
61 Bind 2A
---
holde teologiske forelesninger, som kunne besøkes av hvemsomhelst,
mens skolens eldre disipler var selvskrevne og tvungne tilhørere.
Latinskolens egentlige øyemed var jo å utdanne prester, og de fleste
prester i reformasjonens første århundre hadde ingen annen teo
logisk utdannelse. Lektorembetet ble således en viktig stilling og
måtte lønnes godt. Derfor ble det fra 1577 slått sammen med kantor
embetet, til hvis avlønning Verdals prestekall var utlagt. Lektor ble
på denne måte den egentlige soknepresten i bygda, men kunne aldri
oppholde seg i prestegjeldet, hvor han derfor alltid måtte holde en
visepastor og kapellan. Verdal vedble således å være et kannikegjeld.
LUTHERSKE VISEPASTORER OG SOKNEPRESTER
1. Sigurd Amundsen.
Han var prestegjeldets siste katolske og første lutherske sokneprest
og omtales første gang i kannikefortegnelsen av 1540 som kannik og
lektor ved domkapitlet. Da det ikke kunne være tale om lektorer
etter ordinansens mening før i 1552, må Sigurd således være en av de
tidligere klosterlektorer, som også i den lutherske tid vedble å kalles
lektorer.
Sigurd nevnes leilighetsvis ved flere anledninger: I 1547 kjøpte
han 1 spand i Ulve i Frol av sin slektning, Jon Person, som hadde
arvet gården etter sin far, Per Otterson. Betalingen var et belte (for
modentlig av sølv) på 18 lod og et kors på 13 lod. Skjøtet, som er
skrevet på Sul den 25 januar 1547, er undertegnet av bl. a. Otte Per
son, lensmann i Verdalen, som etter navnet å dømme kan ha vært en
bror av selgeren og altså også en slektning av presten. (D. N. I. 811).
Videre nevnes han i et dokument av 11. oktober 1554, hvori erke
degnen, kantor og 7 kanniker av Trondhjems domkapitel «paa Kon
gelig Majestæts behag» og i overensstemmelse med tidligere praksis
fastsetter, at en tredjepart av kannikene årlig under straff av stil
lingens fortapelse seiv skal residere ved Domkirken eller holde en
annen der i sitt sted. Dette var foranlediget ved at superintendenten
(): biskopen) Hans Gaas hadde klaget over forsømmelser, og ordi
nansens påbud, at samtlige kanniker skulle bo ved Domkirken, kunne
ikke uten store vanskeligheter overholdes.
« saa haffuer gamble fforffedre offuerwegeth landtzens
ieliMiedh saa att wden kirckens och almogens stoor fforderwelse kan
icke alle canicker aarlighe residere .»

----
62 Bind 2A
---
Deretter oppregnes for hvert av 3 år de kanniker, som skal residere
ved Domkirken. Blant det første års er Siguardus Amundi (:>: Sigurd
Amundsen. D. N. XII. 654).
I et dokument av 16. oktober 1556 er «Siguardus Amundsenn»
nevnt blant 12 kanniker, som var innkalt av Evert Bild (den gang
befalingsmann i Trondheim) og av ham ble advart muntlig og
underhånden mot at Trondhjems kapitel drev kjøpmannsskap i Nord
landene, hvilket kongen ikke ville tillate.
« tha gaff hann osz till kenne lige som vdj hiemlighedt
vden K. M. befaling som hannd sielff bekennde, att K. M. war vdj
forfaring komin huorledis att klerkeriet vdj Trondhiems domkircke
bruger møginn kiøbenskaff vdj Norlandenne, (hui(l)chid hanns
naade jngenlunde vilde tilstede, ».
De varer, de således har solgt, synes dog kun å ha vært deres egen
tiende; men byens borgere, som var misfornøyet over dette, forbød
skipperne å føre gods nordover for kannikene, hvor for disse besværet
seg for lensherren og tilbød å møte på rådstuen for å svare, om noen
kunne bevise at de hadde drevet kjøpmannskap, andre til forprang;
men da ingen kunne bevise dette, ble det dømt at kannikene som
før skulle ha tillatelse til å seige sine varer i Nordland.
I 1558 har Sigurd Amundsen underskrevet kapitelseden (D. N.
XII. 667), og under 6. novbr. 1559 har han med hele domkapitlet
på begj æring gitt superintendenten Hans Gaas det vitnesbyrd at han
like fra sin ankomst til stiftet har vært ustraffelig i liv og lære. I
dette dokument kalles han kantor. Når han samtidig var sokneprest
til Verdal, har altså prestegjeldet den gang vært tillagt kantors
embete, ikke lektors; for helt fra 1552 var det ansatt luthersk lektor;
men denne hadde altså ikke dette soknekall.
Sigurd Amundsen døde ifølge Schøning i 1573. Hvor meget han
har vært i sitt prestekall, kan vanskelig avgjøres nå; men etter hva
ovenfor er opplyst, måtte han jo hvert tredje år residere ved Dom
kirken eller ha stedfortreder der. I 1550 var han procurator mensæ
communis (;>: forstander for korbrødrenes felles bordhold), og som
sådan må han i ethvert fall ha bodd i byen og latt sitt soknekall bestyre
ved visepastor eller kapellan. Som kantor har han vel også vært nødt
til å oppholde seg i byen.
Sigurd Amundsens hustru het Margrete. Med henne hadde han
følgende barn:
Sønnen, mag. Hans Sigurdsen, var først sokneprest i Inderøy. I
1571 ble han sammen med en annen kannik sendt til København for

----
63 Bind 2A
---
å virke til en heldig ordning av kapitlets inntekter. Under dette opp
hold tok han magistergraden i 1572 og oppnådde å få en prebende
ved Domkirken. I 1586 ble han den første sokneprest til Domkirken
og later til i denne stilling å ha ervervet seg anseelse. I 1589 var han
med å forfatte reformatsen for Trondhjems stift. Han døde i 1593.
Datteren Magdalene var født i 1536 altså før reformasjonen, hvil
ket viser at der ikke holdtes strengere på de katolske sølibatsbestem
melser her enn på andre steder). Hun døde 19- novbr. 1595. I mai
1554 ble hun gift med Laurits Nilssen, som var sønn av borgermester
Nils Lauritssen og erkedegn samt sokneprest til Stjørdalen, hvor han
døde 9. novbr. 1596 og er begravet i hovedkirken. Laurits Nilssen
er stamfar for den vidt forgrenede og ennå bestående slekt Arctander.
Hans sønn, Nils Lauritssen Arctander, utgikk fra Trondheims skole
i 1578 og ble til sist kongelig konfessionarius og biskop i Viborg og
nød anseelse som teologisk forfatter. Han har over sin far og noen
andre av familien forfattet noen latinske vers, kalt trøsteskrift for
dem som i døden mister sine venner.
(Arctander betyr en mann fra det nordlige Norge).
Som nr. 2 i rekken av lutherske prester i Verdal oppfører Bang
lektor Jens Anderssen. Ifølge kannikefortegnelsen av 1616 ble han
Sigurd Amundsens ettermann som sokneprest til Verdal; men som
dog ikke bør medregnes her, da han aldri har kunnet betjene kallet
seiv, men har mattet holde visepastor. Hva tid han ble lektor, er
usikkert; men han var det iallfall mens Sigurd Amundsen ennå levde;
for under 26. februar 1577 har han som «læsemester udj Trondhjem»
fått kongelig brev på «cantordømmet udi Trondhjems Domkirke,
som nå vaccerer og ledigt er efter Herr Sigvard Amundssøn, med
bønder, tjenere og al des rente og rette tilliggelse, aldeles intet under
taget, at have, nyde, bruge og beholde ad gratiam; «cum omnibus
claus, consv. et inhab. solita.»
Kantorembetet har han fått til forbedring av sine inntekter fordi
Verdals sognekall var tillagt det og lektors inntekter for øvrig var
små. Stillingene ble åtskilt en kort tid, idet Jens Anderssen — anta
gelig i 1593 frasa seg lektorstillingen, mens han fremdeles beholdt
kantordømmet. En dansk mann, Peder Olufsen Richter, var nå lektor
noen år. Men ved et kongebrev av 18. september 1596 ble stillingene
atter forenet. Det heter i brevet at lektoren ikke kan leve av dette
embete; det uttales derfor frykt for at kongen vil «blive besøkt»
med andragende om lønnsforbedring. For å forebygge dette, bestemte

----
64 Bind 2A
---
nå kongen at Peder Richter ikke mer skulle være lektor, men dette
embete påny besettes med kantor Jens Anderssen. Det heter herom
i brevet:
« at eftersom vi komme udi forfaring, hvorledes at kantor
udi Trondhjems kapitel altid tilforn haver og været læsemester der
sammesteds af den aarsag, at præbenderne der sammesteds ere meget
ringe, saa to personer deraf ikke kunde sig underholde, og efterdi
en ved navn Peder Richter er bleven for nogen tid siden læsemester,
saa at den tjeneste er adskilt fra kantoriet, og derfor er at formode,
at Vi om videre underholdning udi fremtiden til samme kald og
bestilling skulle blive besøgt, da paa det slikt maatte forekommes,
have vi naadigst tilskikket og forordnet og nu forordne os elskelig
hæderlig mand, Hr. Jens Andersson, som nu er kantor udi forne
Trondhjems kapitel og at skulle være læsemester der sammesteds,
eftersom han udi vor kjære herre faders, salig og høilovlig ihukom
melses tid haver været, og skal han nyde og beholde den præbende
og des rente og rettighed, som til forne læsemesters bestilling er lagt,
medens han er udi samme bestilling, indtil Vi anderledes derom for
ordnedes vorder.»
Etter Jens Anderssens død (1599) søkte kapellanen i Volda
Daniel Pedersen, å trenge seg inn i kallet på grunn av at han ble
forlenet med St. Thomas' prebende, som tidligere alltid hadde hørt
sammen med det. Men ved kongebrev av 4. april 1601 ble det
bestemt at Verdals sognekall fremdeles som tidligere skulle ligge
til kantors og lektors embete. Brevet, som er stilet tii den daværende
befalingsmann, Sten Bilde, og domkapitlet, lyder således: (N.R. 111.
s. 625):
« Vider, at eftersom Vi komme udi Forfaring, hvorledes en
ved Navn Daniel Pederssøn, som er forlenet med et Præbende der
udi Trondhjems Kapitel, kaldes præbenda Thomæ, skal ogsaa tilholde
sig Verdals Prestegjæld, hvilket tilforn haver ligget til Cantoris og
Lectoris Tjeneste og Underholdning der sammesteds, da ville vi, at
forskrevne Verdals Prestegjeld skal altid herefter blive perpetueret til
Cantoris og Letoris Tjeneste og Underholdning der sammesteds, og
at os elskelige Mester Peder Ivarssøn [Borch], som nu til samme Tje
neste og Bestilling er forordnet, skal derudi strax indtræde og det
siden kvit og fri nyde, bruge og beholde.
Bedendes eder og ville, at I forordne, at forskrevne Daniel Peders
søn forne Verdals Prestegjeld strax afstaar, saa det bliver forne Mester
Peder Ivarssøn for samme hans Umage og Tjeneste strax indrømt og

----
65 Bind 2A
---
tillagt, efter at det tilforn der haver tilligger. Vi og ere tilsinds, at
samme Gjeld altid herefter som tilforn skal være og blive hos Can
toris og Lectoris Bestilling, og at I dette vort Brev lader blive hos
Kapitlet iblandt andre Kapitels Breve udi god Forvaring tilstede, der
efter I eder med forne Verdals Prestegjeld baade nu og fremdeles
kunde have at forholde.»
Den forening av kantordømmet og lektoratet, som ved dette konge
brev ble offentlig fastslått, vedble å bestå gjennom hele århundret.
«Kantor og lektor» var titulaturen; kantor var det fornemmere, for
han regnedes fra gammel tid blant kapitlets prelater.
2. Povel. — 1388.
Som nr. 2 av lutherske prester oppfører vi hr. Povel, da, som oven
for nevnt, lektor Jens Anderssen aldri kan ha betjent kallet seiv. Han
oppføres også som nr. 2 i en kopibok for soknepresten til Verdal,
som er påbegynt av Peder Krog i 1748 og nå finnes i Trondheims
statsarkiv. Den begynner med presterekken for Verdal etter refor
masjonen og inneholder om hr. Povel følgende:
«Hr. Povel, hvis Hustrne Ragnild såtte effter sig det Inventarium
som dereffter har fulgt Præstegaarden. Dødde Ao. 1588.»
En senere visepastor i bygda, Peder Juel, skriver herom følgende
i en oppgave over visepastors inntekter i forbindelse med folketel-
lingen i 1665:
«Jnventarium till dette Præsteboel findis antegnit j en gammel
Kierchens Bibel som følger Saaledis.
Anno 1588 hafver hustro Gnunild S: H: Pofvels ladit efter sig:
(1) femb Kiør (2) en vng Hest (3) Et schind (4) En gammel
Kiedel paa Thoe pund (5) Thre Svin oe er Præstegaarden ved god
hefd og forsvarlig bygning. Gud bevare fremdelis fra Ulyche!»
Denne Povel har rimeligvis vært prest i bygda i lengere tid. Han
tør ha vært visepastor både under Jens Anderssen og under forman
nen, Sigurd Amundsen, etter at denne var blitt kantor.
3. Isach. 1588 —
«Hr. Isaac, som kom effter Hr. Povel», heter det i Krogs kopibok.
Hverken Schøning eller Erlandsen har annet om ham enn navnet. Jeg
har ikke kunnet finne spor av hans tilværelse.
4. Lars.
«Hr. Lars dend Viise, eller rettere sagt Vice Pastor», heter det i
Krogs kopibok. Tilnavnet «den vise», som tillegges et par prester i

----
66 Bind 2A
---
Verdal, er formodentlig en gjennom tidens løp i almuens munn opp
stått forvanskning av ordet «vicepastor».
J 5. Kristen. 1611, 1620,
likeledes med tilnavnet den vise, var den første kapellan i bygda og
skal som sådan ha bodd på Reitan. Siden ble han visepastor. Hans
sønner, Anders og Arnt bodde på Gudding. (Krogs kopibok).
Han finnes i skattemanntallene for 1611 og 1620 som eier av løre
odelsgods i Flyan og 1 øre i Rosvold, og var vel allerede før 1611 blitt
vicepastor, da Reitan dette år hadde en annen oppsitter.
Sønnen Arnt nevnes som leilending på Gudding i 1620 og både
Arnt og Anders i 1630; de etterlot seg en bondeslekt, beretter Erland
sen. Som omtalt under Lein, het Sivert Sevaldsen Leins hustru Marit
Andersdatter og var født på Gudding i 1617. Hun var formodentlig
hr. Kristens sønnedatter, og isåfall nedstammer den vidt forgrenede
Leinsætt gjennom henne fra bygdens første kapellan.
Hr. Kristen har antagelig vært prest i bygda fra omkring århundre
skiftet til begynnelsen av 1620-årene.
6. Nils Pedersen Helsingør. — ca. 1636.
Han var prest her i 1626, i hvilket år Mentzers journal beretter, at
han ble innstevnet for kapitlet, da han hadde latt en disippel ved navn
Paul Pedersen offentlig preke for seg.
Hans ansettelse som vicepastor skyldes rimeligvis, at han var gift med
lektoren, magister Peder Ivarsen Borchs datter Sofie. Deres sønn,
Peder Nilssen Borch, ble 22. febr. 1657 vicepastor til Stod.
Den senere prost Peder Krogs hustru var av Nils Helsingørs slekt.
Krog kaller ham i sin presterekke «min Hustrues Sophiæ Herslebs
Far-moders Far-Fader.»
Nils Helsingør har antagelig vært prest i Verdal til henved 1636.
I Stiklestad kirke henger et maleri som antagelig er av ham, malt på
tre av en ukjent kunstner og restaurert av læge Th. N. Schulz.
7. Mads Jenssen Riber, ca. 1636 — 1644.
Han er kommet til bygda som kapellan, antagelig i 1626. Detet år
bygslet han nemlig 1 spand i Sundby og brukte denne gard et par år.
Kapellanene var nemlig så dårlig lønnet, at de snarest måtte se åfå
seg en bygselgård for å kunne leve med familie. I 1628 byttet han
med Torkild, oppsitteren på Ekloen, og tok bopel på denne gard, og'

----
67 Bind 2A
---
A T /7.r Pedersen Helsingør.
i 1633 bygslet han ytterligere 1 øre i Ekloen, som Oluf Ekloen opplot
for ham. «Hans Døttre bleve Bønder-qvinder», heretter Krog. Det
er iallfall sikkert, at en datter av ham ble gift med Arnt Jonsen, som
i 1636 bygslet Ekloen, idet Mads Riber opplot gården for ham. Han
kalles ved denne leilighet ennå kapellan, men ettersom han har oppgitt
bygselgården, er han formodentlig blitt vicepastor ved denne tid. lall
fall var han det i 1639; ti den 27. juni dette år var han innstevnt for
kapitlet, fordi han hadde skrevet til biskopen om Peder Eriksen Juels
ansettelse som kapellan, skjønt denne ikke var mer enn 24 år, hva han
mente var gjort mot Kongelig Majestets forordning. (Minimumsalde
ren for prester var nemlig satt til 25 år). Resultatet ble, at hr. Mads
5

----
68 Bind 2A
---
måtte avbede sin forseelse, som var gjort av «misforstand», hvoretter
han fikk tilgivelse av biskopen.
Han oppgav vicepastoratet «formedelst sin alderdom och skrøbelig
hed», antagelig i 1644; ti under 18. juni dette år har lektor Hans
Søfrensen opprettet kontrakt med hans ettermann om embedets
avlønning.
8. Peder Eriksen Juel, 1644 — 1670,
var først kapellan. Antagelig er han ansatt som sådan etter Mads Riber
omkring 1636, idet denne da formodentlig er blitt vicepastor.
I 1644 ble Juel vicepastor. Han og hustruen, Sofie Pedersdatter,
skj enkét ved gavebrev, datert Stikstad tingsted 4. aug. 1644, y 2 øre
i Jermstad uten bygsel til Domkirken. Den årlige landskyld derav var
i 1858 28 skilling.
Etter krigen 1657 —60 ervervet han seg et betydelig jordegods i
bygda. (Se herom under godser). Han døde i oktober 1670.
Juel var gift med Nils Pedersen Helsingørs enke, Sofie Pedersdatter
Borch. Datteren, Karen Pedersdatter Juel, var gift med residerende
kapellan til Veø, Boy Boysen [Friis]. I skiftet etter denne Boysen 24.
mai 1707 registrertes portrett av hr. Peder Juel og hans «kieriste»
(3: hustru) og av Erik Pedersen Juel og hans «kieriste». Dessuten regi
strertes sølvtøy, merket 1) P.E.J. E.T.D.K. 2) P.E.S.J. E.T.D.T og
1.1.5.L. E.T.D.T.
Peder Juel var annen gang gift med Elsebe Tomasdatter [Friis].
Hun ble etter Juels død gift med kapellanen i Verdalen, Jakob Jakob
sen Lund.
Vicepastors inntekter.
Av den kontrakt, som under 18. juni 1644 ble sluttet mellom kantor
og lektor Hans Søfrensen på den ene side og vicepastor Peder Eriksen
Juel på den annen, får vi rede på vicepastoratets avlønning. Kontrak
ten hitsettes i sin helhet:
«Wij effterskrefne Hans Søfrensøn Cantor oe Lector vdi Trund
hiembs Capitell, och Peder Erichsøn Juel Vice-Pastor i Werdal kiendis
och for alle giør vitterlig att efftersom Hæderlig och Wellærd mand
H: Matz Jensøn Riber, hafver formedelst sin Alderdom och Skrøbe
lighed sin vicepastorat i Werdall resioneret och for hannem i Stæden
Lovlig effter Kong: Mayst: bref er vocered H: Peder Erichsøn same
vicepastorat her efter at betiene: Saa hafver Vi begge Samptlig med
Voris gode Øfrigheds samtycke saaledis endrectelig med hver andre
accorderet, At effterdi forneffnte Werdals gield er naadigst af Kongl.

----
69 Bind 2A
---
Peder Eriksen Juel.
Mayt. perpetueret Lectori til sin Aarlig Vnderholdning pro officio. Saa
skal dog forbemelte Vice-Pastor H: Peder nyde for sin Thieniste af
samme gield som effterfølger.
1. Alt W-vize, vden och inden Kirchen med offer på Alteret,
pusefæ, Vdfær och Kirckegang effter Reformatzen.
2. Offerskiepper af de tre Annexer, Som er af Wueche Sogn,
Wdskindesogn, och Lynge sogn.
3. Thiufve tdr. Hafuer Korn af Thienden eller Thiufe Rixdlr. sp.
Aarlig i steden for Kornet.
4. Femb Spand Landskyld, Huor iblant er och beregnet de Thoe
Spand af Landfald och de thoe af Tægstad och Merchdals Eng.

----
70 Bind 2A
---
5. Alle huusfolchenis som i Gieldet findes deris Aarlig arbeyd som
de ere Præsten plictig effter gammel Vijs.
6. Hvis Sildtiende falde kand af Hindherris fischerj, Som er af
Beystad, Inderøen, Skogn, Verdall och Sparboen, och inted Videre.
7. Præstegaarden med al sin behøring som er aldt detz Anfæ med
Huse oe Vaaning hvilcke forbemelte H: Peder skall holde med f uld
och tilbørlig Bygning som forsvarligt er, och af forbemelte Jndkomst
efter Sedvanlig brug likesom hans formand at staa for Herre och Bisse
holdt.
8. Och endog sedvanlig hafver værit at vicepastor af forne sin
Indkomst effter forordningers paabydelse, hafver altid gifvet sin
portion, til Skatters som paabydes deris betalning: dog er forne H:
Peder bevilgit af M: Hans fri at være for ald Almindelig och Sedvanlig
Skat och M: Hans allene der til at svare. Hvorfor M: Hans skal aarlig
nyde Offerchiepperne af Haltz Sogn.
9. Skal och forne H: Peder Vicepastor Huse och holde huus Capelan
som nu er eller kommendis vorder med al sin tilbørlig Vnderholdning
Sømmelig efter Ordinantzens lydelse: Och derfor aarlig saa lenge hand
i hans brød er och af hannem som forchrefvit staar opholdis nyde
Thiufve dir. in specie, och Hvis Salttiende der i Gieldet falde kand
Pastori vedkommendis.
Hvorfor ochsaa ieg H: Peder paa det Venligste betacker min gode
Øfrighed Saavelsom och min kiære husbonde M: Hans Søfrensøn som
mig alt dette forbemelte till min Vnderhold bevilget hafver. Lofvendis
her hos mig med forskrefne deputat at ville V-paaancket i alle maade
lade mig nøye Saa lenge Gud sparer os samen: och med all Tachnem
melighed och ærbødighed mod hannem saa oe med flittighed och tro
skab i mit kald, slig gode och ærisbevissning at Vedergielde. Wnder
danigste ombedendis Woris kiere Lendsherre Erlig och Welbyrdig
Mand Fredrich Wrhne til Brentved, Saa och Voris kiere Biskop Hæ
derlig och Høylærd Mand M: Erich Bredall dis til bekrefftelse, at ville
denne voris Contract och forening Vnderskrifve, Hvilchet Vi och begge
til Stadfestelse Hafver och Voris Hender neden for Vndertegnet.
Datum Trundhiemb den 18 Juny Anno 1644.
Hans Sø] r ens son. Peder Juel.»
Som det fremgår av denne overenskomst, besto vicepastors inntek
ter i:
1. Alle uvisse inntekter ved offer, brudevielser, begravelser og kirke
gang etter reformatsen.

----
71 Bind 2A
---
2. Offerskjeppene av de tre annekssogn, Vuku, Auskin og Lyng,
hvilket vel i dette tilfelle må bety av de garder, som hadde tilhørt disse
sogn; ti Auskin og Lyngs kirker var jo nedlagt ved reformatsen.
3. 20 tønner havre eller i kornets sted 20 riksdaler.
4. Landskylden av 5 spand jordegods, hvoriblant 2 sp. i Landfald
og 2 øre i Tokstaden og Merkedalsenget.
5. Prestegjeldets husmenns årlige pliktarbeid til prestegården etter
gammel vis.
6. Sildtienden av Innherred, d. v. s. av Beitstad, Innerøy, Skogn,
Verdal og Sparbu.
7. Prestegården (Auglen), hvis hus vicepastor skulle vedlikeholde.
Dessuten var han forpliktet til å huse lensherren samt bispen på dennes
visitasreiser.
8. Vicepastor skulle være fritatt for den alminnelige skatt, som nå
skulle svares av lektor, mot at denne beholdt offerskjeppen av Hallan
sogn. (Det fremgår herav tydelig, at tidligere vicepastorer har hatt
offerskjeppen også av Hallan sogn; men at de da også har svaret de
alminnelige leilendingsskatter.
9. Vicepastor skulle holde en kapellan og for dette ha av lektor
20 rdl. årlig samt prestens andel av den salttiende, som falt i preste
gjeldet.
Skjønt Peder Juel i ovenstående kontrakt meget smukt takker sin
«kjære husbonde», som har bevilget ham «alt dette» til hans under
hold, synes det dog ganske klart, at det ovenfor oppregnede ikke kunne
være nok til å gjøre vicepastorene til de magnater, de i virkeligheten ble
fra Peder Juels tid. Det er ingen grunn til å anta, at avlønningen før
hans tid var synderlig ringere; men dog ser det ut til at vicepastorene
til og med Mads Riber ikke har fjernet seg meget fra de bedre bønder.
Men fra Peder Juels tid begynte prestene, både vicepastorer og kapel
laner, å drive spekulasjoner i jordegods og rykket således opp i pro
prietærklassen, hvilket i høy grad måtte forbedre deres økonomiske
stilling, men på samme tid fjerne dem fra deres sognebarn, ja vel endog
bringe dem i et fiendtlig forhold til disse, når de som landdrotter ble
nødt til ad rettslig vei å inndrive landskyld og andre landdrottlige ret
tigheter, kanskje endog drive dem fra sine bygselgårder.
Ovenstående kontrakt har Peder Juel omtrent uforandret fornyet
under 29. mai 1665 med magister Christen Schioldborg, som i 1660
etterfulgte Hans Søfrensen i lektorembedet. Det er dog i 3dje punkt
den forandring, at vicepastor Juel etter eget ønske istedenfor de 20
tønner havre skal ha prestens anpart av Bakke klosters korntiende og

----
72 Bind 2A
---
«alle andre spedes, som f alder af Backe bønder der i Gieldet». Videre
opplyses, at Peder Juel istedenfor de 5 spand landskyld har hatt 15
rdl. årlig av den forrige lektor, og at han for fremtiden skal ha yttter
ligere 2 øre eller 2 rdl. årlig. Dette henger sammen med at Tokstad
og Merkedalsenget, som var iberegnet i de 5 spand, heretter skulle
være uatskillelig fra prestegården, skjønt de tilhørte Verdals men
salgods med særskilt bygsel, ;>: var, hva vi nå kaller særskilte matrik
kelnummer.
9de punkt er forandret derhen, at lektor seiv skal lønne og kost
holde kapellanen, «vice-Pastori vden nogen afgang», og dette må vi
vel anta betegner en forbedring av kapellanens stilling.
Videre opplyses, at kapellanen får 12 rdl. i lønn og 30 rdl. i kost
penger, «indtil Wi anderledis kand accordere: oe niuder endda fri uden
landsskyld oe Lanbohold pro tempore den Prestbols Jord Mo, som
Encken, hvilcken hand ected, tilforn besad.»
9. Jens Kristojersen Svaboe, 1670 — 1687.
Han var — antagelig fra 1665 etter Mikkel Augustinussen • — kapel
lan i Verdal og bodde som sådan på Mo. Ved mag. lektor Schiold
borgs understøttelse ble han vicepastor i 1670 etter Peder Juel. Han
døde i februar 1687.
Han var gift med Sofie Eriksdatter Blix, enke etter Erik Olsen
Schancke, kapellan til Verdal. Med henne fikk han et ikke übetydelig
jordegods, som Schancke hadde samlet. (Se godser). Av deres barn
merkes sønnen, Kristen, som bodde i Trondheim. Dennes sønn, Jens
Henrik Svaboe, ble student fra Trondhjems skole 1733, ble hører ved
samme skole 1738 og virket som sådan i omtrent 24 år, inntil han
nyttårsaften 1762 fikk bestalling som hospitalsforstander. Som sådan
innla han seg atskillig fortjeneste ved å få innrettet en ny stue til 12
lemmer, et «kurerkammer» og et «dolhus». Mens han var hører, var
han kommisjonær for københavnske bokhandlere og synes seiv å ha
drevet en liten bokhandel. Han døde i 1782.
Datteren, Gullov Jensdatter Svaboe, ble gift med Peder Jenssen
Herdal, sogneprest til Åfjorden. Hun døde i 1740.
En annen av Jens Svaboes døtre, Mette, f. 15. okt. 1667, ble i 1691
gift med regimentskriver David Tomasser», som er nærmere omtalt
under Sør-Minsås. Deres barn antok navnet Svaboe. En av dem, Jens
Davidsen Svaboe, overtok i 1732 gården Olstad i Børsa etter faren.
En datter av ham må den Beret Jensdatter Svaboe være, som i 1767

----
73 Bind 2A
---
gift med Arnt Ingebrigtsen Øyen fra Surendalen. Etterkommere
disse bor nå på Nedre Bjerkan i Strinda.
Stamtavle:
Jens Kristofersen Svaboe, vicepastor til Verdal f febr. 1687.
* Sofie Eriksd. Blix, f. på Hammerdals prestegard i Jåmtland 18/3
1626, f p- Aafjordens prestegard 26/5 1709, da enke etter kapel
lan til Verdal, Erik Olsen Schanche.
B. 1. Kristen Jenssen Svaboe. * Elen Katarina Monck, f 3/2 1769-
C. 1. Jens Henrik Kristensen Svaboe, hospitalsforstander i
Trondhjem.
B. 2. Dortea Jensd. Svaboe, f p- Forbregd 1705. * Løytnant Iver
Kristofer von Hadelen.
B. 3. Gullov Jensd. Svaboe, f 1740. * Peder Jenssen Herdal, sog-
neprest til Aaf jorden.
B. 4. Mette Jensd. Svaboe, f. i Thjem 15/9 1667, f 2/8 1749.
* 16/11 1691 p. Minsås med regimentsskriver David Tomas
sen, f. p. Indset 5/9 1658, f p- Olstad i Rissa 6/7 1731.
Han kjøpte Olstad i 1708.
C. 1. Tomas Davidsen Svaboe, f. p. Salberg 19/4 1691.
C. 2. Sofia Elisabet Davidsd., f. 26/9 1692.
C. 3. Elen Maria Davidsd., f. på Forbregd 8/11 1693.
C. 4. Anna Marta Davidsd., f. på Forbregd 6/1 1696,
f 25/3 1696.
C. 5. Jens Kristofer Davidsen Svaboe, f. p. Ekloen 8/2
1697, overtok Olstad ved auksjon 1732. *
D. Beret Jensd. Svaboe, fikk kår på Olstad 1805. * x ).
* 2 ) 16/7 1767 underoffiser Arnt Ingebrigtsen
Øyen fra Surendalen; kom i 1762 som «gjætergut»
til Olstad, fp. Olstad 6/1 1786. * 3 ) Erik Olsen
Follo.
E. Ingebrigt Arntsen, f. 17/11 1778. * x ) 1803
Kristen Pedersd. Viggen, f 31/5 1805. * 2 )
10/7 1807 Gunhild Arngrimsd. Fergestad.
F. Arnt Ingebrigtsen Olstad, f. p. Viggen 11/3
1804, f p. Olstad 9/3 1886. * *), 2 ).
G. 1. Ingebrigt Arntsen Bjerkan nedre, f.
p. Olstad 22/9 1834. * 24/6 1862
Ragnhild Nilsd. Presthus. De bodde
til 1870 på Saltnesbakken, deretter

----
74 Bind 2A
---
på Olstad, som han overtok etter
faren. 15/4 1882 flyttet de til Bjer
kan nedre, Strinda.
G. 2. Anton Arntsen Olstad, kjøpte Ol
stad av broren 1882. *.
H. Arnt Antonsen Olstad.
C. 6. Mette Elisabet Davidsd., f. 25/7 .1698
C. 7. Anna Sofie Davidsd., f. 1700.
C. 8. Hans Davidsen Svaboe, f. 1701.
C. 9. Henrich Nicolay Davidsen Svaboe, f. 21/3 1703,
tollbetj. i Trondhjem 3/1 1759, skifte 22/7 1762.
C. 10. Iver Kristofer Davidsen Svaboe, f. 31/7 1704.
C. 11. Jørgen Kristian Davidsen Svaboe, f. i Thjem 16/11
1706.
C. 12. Sakarias Davidsen Svaboe, f. p. Olstad 25/8 1709.
C. 13. Jørgen Kristian Davidsen Svaboe, f. 4/9 1711, f 14
- d g- gl
Anders Pedersen Kempe.
Om denne merkelige mann hitsettes følgende opplysninger, hentet
fra Ludv. Daae: Nogle nye bidrag til den norske kirkes historie:
Anders Kempe (eller Kjempe) het en mann, hvem Erik Pontoppi
dan kaller en svenske fra Jåmtland; da imidlertid mannen må være
født lenge før 1645, blir han, hvis han er født i Jåmtland, en opprin
nelig nordmann, noe som vel den danskfødte biskop ikke har aktet på.
(Der var i det 17de og 18de århundrede i Trondhjems stift en familie
Kempe, av hvis medlemmer flere ble prester).
Han skal i Jåmtland ha bekledt en «stykløitnants charge» under kom
mandanten Drakenstjern, «som var en fornemme chymicus og hos
hannem haver han lært og exerceret den chymiske kunst».
Av større interesse for oss er, at han hadde fått fatt på noen skrifter
av en hollender, Paul Felgenhaver, som Pontoppidan kaller «en Wei
gelianer og Schwenkfeldianer».
(Schwenkfeldianerne har navn etter Casper v. Schwenkfelt, en schle
sisk adelsmann, født 1490 og død i Ulm 1561. I sine tallrike (over
80) skrifter ville han ha både dåp og nattverd avskaff et, ivret mot
Luther, til hvem han i begynnelsen hadde sluttet seg, lærte at skriften
ikke var Guds ord, men kun et ytre tegn. Han var en stor prestehater
og ansa nytelsen av Kristi legeme og blod i troen for nok; likeså nektet
han Kristi menneskelige natur. —

----
75 Bind 2A
---
Weigelianerne er oppkalt etter Valentin Weigel, luthersk prest i
Sachsen (f. 1533, f 1588). Han var en mystiker, som søkte å virke
mot den stivortodokse, polemiske retning, teologien antok i lange
tider, etter at reformasjonsverket var fullbrakt. Også her i Norge
kom denne retning til utbrudd —- foruten gjennom Anders Kempe —
også gjennom mag. Nils Svendsen Chronichius —.
Ovennevnte Felgenhavers personlige bekjentskap gjorde Anders
Kempe på en reise i Amsterdam. I denne by lot han også trykke to
bøker på svensk, hvorav den første var betitlet Perspicillum Bellicum,
hvori han bl. a. fordømte krig og dem som gjorde militær tjeneste.
Hans egen militære løpebane må altså være oppgitt, før han opptrådte
som religiøs forfatter. Den andre boka het Probatorium Theologicum,
og forfatteren søkte i denne å bevise at Kristus ikke var sant menne
ske og «at Kristi kjød er ikke et creatur». Likeså søkte han i denne bok
å laste geistligheten. Som man vil se, er disse anskuelser hentet fra
Schwenkfelt.
Disse separatistiske bøker, særlig kanskje hans anfall mot geist
ligheten, ble i Sverige ikke vel opptatt. Han ble derfor i Jåmtland
arrestert og noen ganger tevnt for konsistoriet. Til sist måtte han
rømme derfrå, og det skulle være lyst fra prekestolene og bekjentgjort
på tingene, at ingen måtte under livsstraff ha med hans lærdommer å
skaffe. «En student, nemlig hr. Olufs søn i Ravens (Ragunda) gjeld,
som ikke alene mot forbudet har hat Kempes bøger hos sig, men ogsaa
skal ha villet forføre andre, er derfor blit halshugget.»
Kempe, som altså måtte rømme, tok sin tilflukt til Verdal og bodde
på Hegstad. Hans ankomst til Norge angis å være skjedd 1664. Her
virket han ikke alene ved sine «private discurser», men fortsatte tillike
sin forfattervirksomhet. Under et nytt opphold i Amsterdam i 1671
utgav han således en svensk oversettelse av Paul Felgenhavers «Har
monia fidei» og tillike et originalt skrift, kalt hans «Dedication og
Confession», om hvilket senere skal anføres den eldre Pontoppidans
dom. «Han bragte adskillige exemplarer herind i landet, og 10 haver
han skikket til Sverige.»
På grunn av de i denne bok uttalte kjetterske anskuelser ble han da
i 1672 ved sankthanstid utelukket fra alterens sakramente, noe som må
forundre oss, da det derav synes, som om han virkelig skulle ha begjært
å stedes til dette, hvilket neppe kan antas om en tilhenger av Schwenk
felt.
Likeledes søkte mag. Arnold de Fine, som var biskop over Trond
hjems stift en tid i året 1672, å bevege ham til å la sine awikende

----
76 Bind 2A
---
læresetninger fare, men formådde likeså litt som andre geistlige å over
bevise ham.
Da nå A. de Fines ettermann, E. Pontoppidan, i 1673 kom som
biskop til Trondheim og fikk vite disse ting, tilskrev han samtlige
proster med befaling, at de alle skulle undersøke, om Anders Kempes
bøker fantes i deres prostier og for dette tilfelle oppbringe så mange
eksemplarer, som overkommes kunne, «paa det at ingen derav skulde
forføres eller forarges.» Dette forlangende påviste biskopen å være
overensstemmende med hans embetsplikt, da ikke alene Kristian den
4des åpne brev av 23. januar 1617 forbød sådanne bøker og befalte
proster og prester dermed å ha innseende, men det også innskjerpedes
i ordinantsen, at superintendentene skulle påse at de bøker «avskaffe
des», av hvilke «nogen med vrang lærdom kunde forgives». Disse
biskopens pålegg førte dog ikke til noe betydelig resultat; ti «eftersom
Anders Kempe enten havde faaet dem igjen, eller de, som dem havde,
ville ikke være det bekjendt», kunne man blott tilveiebringe et eks
emplar av hver bok, og disse fikk da biskopen.
Denne utarbeidet nå en gjendrivelse av Kempes villfarende iær
dommer «til omvendelses opmuntring» og lot ham, mens han var på
et besøk i Trondheim, dette skrift tilstille ved sognepresten til Frue
kirke, hr. Oluf Christophersen Tønder, og den residerende kapellan
til Domkirken, hr. Nils Pedersen Riberg, hvilke tillike forela ham til
erklæring atskillige spørsmål, hvoriblant følgende:
1. Hvorledes han som født i Sverige, et land, «hvor den rette reli
gion kristeligen øves», kunne være brakt til sådanne tanker, og hvor
ledes han hadde våget etter sin unnvikelse derfrå å vedbli med forar
gelige bøkers utgivelse her i landet, ikke alene mot ordinansens by
dende, men også mot kong Fredrik den annens forordning om de 2 5
artikler, som fremmede, der ville bo og bygge i disse riker, skulle
bekjenne*), og likeså tross Kristian den fjerdes reskript og forordning
av 24. novbr. 1655 samt Kristian den femtes mandat av 14. oktober
1672.
2. Om han ikke ville la seg av Guds ånd og ord overbevise om sine
meningers vranghet og om at det, hvormed han søkte å bestyrke disse,
var annerledes å forstå, samt at navnlig skriften lærer trefoldigheten,
Kristi tvende naturer og hans sanne manndom.
*) Om disse 25 fremmed-artikler, der kan betraktes som den dansk-lutherske kirkes
første egentlige symbolske skrift, se L. Helveg: «Den danske kirkes historie efter
reformationen» I. 145 —148 samt Pontoppidans Annales eccl. 3. 416—420. De
nevnte artikler utkom i 1569 og er uten tvil forfattet av dr. Hemmingsen.

----
77 Bind 2A
---
3. Hvorledes han trodde å kunne forsikre seg forløsning og salig
het, dersom Kristus ikke hadde vært et sant menneske, men bare
latt, som han hadde vært kjøt, og videre, hvorledes han, hvis han ei
hadde hatt legeme og sjel, da hadde kunnet lide og utstå den lidelse
og straff, som vi skulle ha utstått.
4. Om han ville «vemodigen vederkjende og igjenkalde sin vrange
og kjætterske mening, avbede Gud og hans kongelige Majestet sin
grove forseelse og den kristne kirke sin forargelse og staa aabenbare
skrifte. (Kristian den fjerdes recess, Iste bok kap. 2, art. 13 påbod,
at den, som hadde vært utelukket fra nattverden, skulle stå åpenbar
skifte).
5. Om han vilde anlove og sig tilforpligte at gjøre sin yderste flid
til at opbringe og avskaffe alle de eksemplarer av hans forargelige
bøker, hvor de her i riget kunde findes, at de enfoldige, som ikke
formedelst lærdom og øvelse havde det forsøkte sind til forskjel mel
lem godt og ondt (Hebr. 5. 14), derav skulde forføres og forarges, og
at han ikke herefter vil tale eller skrive imod den hellige trefoldighed
eller Kristi manddom og tvende naturer, og at han ikke vil forføre
nogen til at anta hans syndige og kjætterske mening.
6. Om han uten skrømt vil antage og vedkjende disse artikler, som
findes udi den Augsburgske konfession og udi kong Fredrik den
andens hans mandat og vil med ed anlove sig dennem at forblive.»
Da de to ovennevnte trondheimske prester hadde forelagt Anders
Kempe disse spørsmål og overgitt ham det av biskopen avfattede gjen
drivelsesskrift av hans lære, begjærte han å erholde noen betenknings
tid og å måtte ta skriftet hjem med seg til sitt oppholdssted Hegstad.
Kort derpå kom imidlertid Pontoppidan dit på en visitasreise, hvor han
søkte «at fornemme, om nogen der i menigheden havde ladet sig av
hans kjætterske lærdom forføre, som ingen fandtes». Etter å ha for
matlet «alle og enhver at vare og vogte sig derfor», tok biskopen
Anders Kempe personlig for seg, hvorpå denne atter begjærte hen
stand, innen han bestemte seg til å fastholde eller tilbakekalle sine
lærdommer. Biskopen formanet ham, såvidt han formådde, «men det
lod sig anse, at han ikke vilde avstaa fra sin vilde og vrange mening.»
Noen tid etter leverte imidlertid Anders Kempe biskopens skrift
tilbake til de to prester igjen etter å ha skrevet derpå, «at han vilde
blive ved sin konfession». Da således alt håp om å bringe ham på andre
tanker måtte oppgis, henvendte biskopen seg til stattholderen (Gyl
denløve) og vicestattholderen, og etter disses betenkning skrev han til
prestene i Verdal, at de, «som ordinantsen og recessen tilholder, efter

----
78 Bind 2A
---
foregangen bøn og tillysning skulde hannem, som tilforne længe siden
som en kj ætter var suspenderet fra sakramentet, omsider excommuni
cere, om han ikke disimidler vilde sig omvende.»
(Dette sikter til, at ordinantsen av 1607 påbyr, at førenn noen bann
settes, skulle hans navn offentlig nevnes fra prekestolen).
Om denne bansettelse nå virkelig ble brakt i utførelse er übekjent.
Men kort etter kom Anders Kempe atter til Trondheim, hvor han lot
seg merke med at han ville reise til Bergen, og etter noens sigende,
videre derfrå til Holland. Dette lot da biskopen innberette gjennom
stattholderskapet til kongen, som da lot utgå til stattholder Gylden
løve følgende missive:
«C. v. Vor synderlig gunst og bevaagenhed tilforn! Eftersom os
allerunderdanigst er bleven foredraget, hvorledes en indfødt svenske
fra Jemtland, nu boende i Værdalen i vort rige Norge, navnlig Anders
Kempe, skal have sammenskrevet en meget übluelig og kjættersk bog,
kaldet hans Dedication og Confession, hvilken han og til Amsterdam
skal have ladet trykke og siden eksemplarer deraf i riget indført; ti er
vores allernaadigste vilje og befaling, at du straks paa vores vegne over
alt vort rige Norge alvorligen lader forbyde samme bog under høieste
straf maa sælges og udleveres og desforuden advare alle og enhver i
lige maade under høieste straf, at de sig fra saadan fordømmelig bogs
læsning ikke aleneste entholder, men endog, hvis exemplaria de deraf
kunde eie, straksen til superintendenten i stiftet, hvor de findes, at ind
skikke, som dennem siden i vores cancelli haver at indlevere. Endog
derhos haver du at lade ansige bemeldte forargelige kj ætter Anders
Kempe, at han inden trende solemerker fra den tid, han derom bliver
advaret, under livs straf vore riger og lande forlader og sig deraf
udpakker.
Hafniae, 24. juli 1674
Etter et temmelig utførlig utdrag av det omtalte skrift av Anders
Kempe «Dedication og Confession» har den eldre Pontoppidan i det
manuskript, som er kilden til nærværende beretning, avgitt følgende
dom om denne bok:
—■ — «Herudav klarligen og skinbarligen eragtes, at Anders Kempe
med Noeto, Sabellio og Serveto*) üblueligen foragter den hellige tre
foldighet, de trende personer udi guddommen og samtidig med
*) Noetus og Sabellius (den siste fra Libyen) tilhører den eldste kirkehistorie (3dje
århundrede) og var hæretikere, som forkastet treenigheten. — Servetus, den
bekjente spanier, som etter Kalvins anstiftelse brentes i Genf 27. oktober 1553-
Blant hans skrifter var også et «De trinitatis erroribus.»

----
79 Bind 2A
---
Schwenkfeldio de tvende naturer i Kristo og Kristi kjød at være et
creatur og at være vort kjød ligt og av lige substantia, og at han tror og
foregiver, at Kristus er saaledes et himmelsk menneske, at hans kjød re
kommet av himmelen og ikke av Mariæ kjød og blod, og at Kristus er
blevet menneske og menneske ligfjoQy,?]., o/ttowpari, og ikke i og ved
substans og væsen og vrangeligen utlægger Pauli ord, at han siger, at
Kristus er kommen i det syndige kjøds skikkelse og mener, at Kristus
er ikkun kommen i menneskelig kjøds li gneis e og (at han) lod som han
var et menneske, saa at hans ankomst i kjødet og fornedring skulde have
været y.aru doxymr, (apparenter), og ikkun syntes saa at være, og i
saa maate stemmer han overens med Saturnio 1 ), Cerdonianis 2 ), Mar
cione, Mennone 3 ), Manichaeis 4 ), Valentinianis 5 ) og andre saadanne
kjættere.»
10. Mag. Tomas Svendsen Scheen, 1687 — 1704.
Han var sønn av Svend Scheen, som var kommandant på Munkhol
men og døde som oberstløytnant ved artilleriet i Trondheim.
I Tomas Scheens vers over Munkholmen berettes at faren var løyt-
nant ved artilleriet i Trondheim, da byen ble overgitt til svenskene ved
freden til Roskilde i 1658, at han var med å innta byen igjen, og at
han som kaptein ved artilleriet anla en skanse på Munkholmen, at han
derpå ble kommandant samme steds og over Trondhjems garnison og
artilleri, forfremmedes til major, fikk i 1686 større lønn og ble til slutt
oberstløytnant.
I den tid, Svend Scheen var kommandant, satt den berømte Griffen
felt som statsfange på Munkholmen, og han fant fornøyelse eller søkte
et slags tidsfordriv i å undervise kommandantens sønn, især i latin og
gresk. Således ble Tomas Scheen en disippel av Griffenfelt, som han
synes å ha satt meget høyt. Han sier seiv at den søteste tid for ham
var, når timen kom, at han skulle inn til den innmurede munk (så
1 ) Kjetter fra Antiokia i det 2net århundre.
2 ) Likeså i det 2net årh. Forene tmed Saturninus' villfarelser også andre, navnlig
dualismus. Omtrent på samme standpunkt sto den her av Pontoppidan nevnte
Marcion, en paphlagonier.
3 ) Mennoniternes sekt var en levning fra de gjendøperske bevegelser, som på refor
masjonens tid, især i Miinster, hadde vist seg. Navnet hitrørte fra en forhenvæ
rende prest Menno (f 1561). Streng kirketukt, simpelhet, forkastelse av barne
dåp, prestestand etc. utmerket denne sekt, som har flere likheter med kve-
kernes.
4 ) Den bekjente sekt, som stiftedes av perseren Mani ved midten av 3dje årh.
5 ) Valentinus, en kjetter fra Ægypten. Opprinnelige platoniker fremsatte han en
lære om 30 æoner.
NB: [I Thj. vidensk. selsk. manuskriptsamling finnes «Erik Pontoppidans relation
om Anders Kempe og hans kjætterske bog.»]

----
80 Bind 2A
---
kaller han Griffenfelt), mot hvis omgjengelse ingen glede var for
ham å ligne.
I 1685 var han res. kap. til Vingelen og Dalsbygden, som den gang
hørte under Tønset, men nå utgjør Tolgens kall i Østerdalen, i 1687
ble han vicepastor til Verdal og i 1700 magister.
Scheen har likesom sine forgjengere spekulert i jordegods skjønt ikke
i noen stor utstrekning. Han eide omkring 1700 i alt et gods på 2 sp
-2 øre og 18 mkl., spredt omkring i bygda. Det gikk siden som pant
over i rektor Nils Krogs eie.
Som prest synes han å ha vært mindre skikket. Han har hatt kon
flikter både med sin prinsipal, lektor Simon Hof, sin kapellan, Tomas
Collin, med lensmannen, Nils Brun, og visstnok med mange av menig
heten, for hvem han synes å ha vært en hard sjelesorger.
Med Simon Hof var han i konflikt angående tienden samt offer
skjeppepenger, som han skulle ha oppebåret uten å gjøre Hof tilstrek
kelig regnskap derfor. Saken var for prosterett på Eid i Skogn i 1702
og ble her henvist til verdslig rett. Dens utfall er übekjent.
Verst synes forholdet til Nils Brun å ha vært, særlig da også dennes
døtre tok del i striden. Herom er berettet under lensmenn.
En liten pussig historie, som en mindre steil personlighet enn Scheen
ville ha latt passere i stillhet, skal her berettes. Den skriver seg fra hans
siste tid i Verdal, da hans ettermann, Collin, allerede var utnevnt, men
Scheen ennå ikke fratrådt.
Den 14. søndag etter trinitatis (13. september) skulle Scheen forrette
i Vuku og hadde beordret Collin til å preke i Stiklestad kirke. Imid
lertid hadde denne fått Anders Nilssen Aalborg (senere kapellan i
Verdal) til å forrette for seg, da han seiv skulle studere en likpreken.
Der skulle være altergang, hvorfor klokkeren, Henrik Jenssen, ble
sendt til prestegården for å hente altervin. Han kom dit, nettopp som
Scheen og frue skulle stige til hest for å ride til Vuku. Fruen løp inn
for å hente vinen, tok i farten feil flaske, og følgen var, at det den dag
kom til å stå en flaske franskbrennevin på alteret i Stiklestad kirke «det
hellige embede og høiværdige alterens sakramente til bespottelse».
Imidlertid skjedde der ingen ytterligere skade: Da Anders Nilssen
skj enkét i kalken, merket han straks, hva det var, smakte på det og sa
til klokkeren: «Det er franskbrændevin». «Æ kainn ailler tru saa
gæli», svarer denne. «Jo saamæn», sier kapellanen, «I skal faa smake».
Hvoretter også klokkeren konstaterte faktum og løp med buteljen til
prestens pike, som straks red til prestegården, fikk byttet og kom til
bake med den riktige vin, før det ringte sammen.

----
81 Bind 2A
---
Mag. Tomas Svendsen Scheen.
Men søndag etter hellig tre konger nestetter sto der atter en flaske
brennevin på alteret i Stiklestad kirke, og denne gang var det til og med
simpelt «heimbrent» norskbrennevin, hentet fra kirkestuens kjeller.
Det ble senere opplyst å være gått for seg på den måte, at Gjertrud
Iversdatter Ekle hadde fått fatt på en flaske brennevin til sin syke søster
på Vinne. Denne flaske hadde hun fått lov til å la stå i kjelleren på
kirkestuen, mens hun seiv var et snarærend i Leksdalen. Og mens hun
var der, skjedde altså ulykken.
Dette visste nå ikke Collin, som denne dag forrettet ved Stiklestad
kirke. Han har rimeligvis oppfattet begivenheten som en tilsiktet
sjikane fra Scheens side. Da så prestefruen i det samme kommer inn

----
82 Bind 2A
---
i kirken, triner han fram i kordøren med kalken i den ene og brenne
vinsflasken i den andre hand og tiltordner henne: «Hva er det for vin,
vi får til kirken, en gang har vi fått franskbrennevin, og nå er det
norsk!» Fruen svor og bedyret, at det ikke var kommet fra deres hus,
hvoretter det i menighetens påhør utspant seg et regulært skj enden
mellom dem.
En mer overlegen mann hadde vel latt denne sak dø bort i stillhet;
men Scheen innsetvnet til vintertinget 1706 Collin «til prov at paahøre
og hvad videre han udi sagen kan have at foregive». Og således er da
begivenhetcn med nattverdbrennevinet i Stiklestad kirke blitt oppbevart
for ettersiekten.
Scheen reiste i 1704 til København for å søke bedre befordring; men
da han fikk Aurlands kald i Bergens stift og fant seg misfornøyd med
byttet, reiste han tilbake til Verdal og forvoldte ettermannen i embedet
stor fortred, hvorfor denne ble nødt til å ansøke om å bli skilt med
ham. Ifølge tradisjonen skal Scheen endog ha kastet Collin ned av
prekestolen. Betegnende for forholdet er følgende notis av etterman
nen, Collin, i Verdals kirkebok for 1705, som mangler opplysninger
for de 4 siste måneder:
«Hvad der siden den 1. september, da mag. Thomas Svendsen kom
igien fra Kiøbenhafn og bemægtigede sig kaldetz forretning og ind
komme, er blefven forretted in ministeris — det maa findis udj ermelte
mag. Th. Svendsen Scheens ministerialbog. Her effter [uleselig] hvad
der er passeret siden julefesten da kongl. maytts befahling udgik at
mag. Thomas Scheen skulde forføie sig til sit kald Uhrland udi
Bergens stifft.»
Etter kongelig befaling måtte således Scheen begi seg tilbake til sitt
kall. Striden var dog ikke endt hermed: I skrivelse av 22. mars 1706
til stiftsbefalingsmannen klager Collin over, at han ikke har kunnet få
utlevert av Scheen kallets arkivsaker, hverken forordninger eller tidli
gere ministerialbøker, heller ikke de bøker, som hørte kirkene til såsom
ritualer, alterbøker o. 1. samt sognebudsvesken med tilbehør, «som jeg
til ministerii forretning endelig behøfver.» Videre klages over, at han
bortfører gjødselen fra prestegården til Hegstad, hvilket Collin krever
må forbydes ham, så lenge det på prestegården ikke er gjødslet så
meget, som pleier å være høstpløydd, nemlig 30 mål. Endelig ber han
om at Scheen må befales å gi ham riktig kvittering for nådensåret og
å etterlate den besetning og det innbo, som skal følge prestegården, så
godt som han seiv har annammet det av sin formanns enke.

----
83 Bind 2A
---
Collin fikk et gunstig svar av stiftsbefalingsmannen, som «ikke
kunde tro», at S. ville vegre seg for å utlevere, hva som vedkom kirken
og embedet. Imidlertid tør det dog ansees som sikkert, at han ikke
har gitt fra seg kirkebøkene; ti der finnes nå ingen sådanne eldre enn
Collins.
Mens Scheen således måtte forlate bygda for å overta sitt nye kall,
ble hustruen, Elisabet Brandall igjen i Verdal, hvor hun bodde på Heg
stad, som Scheen eide. Herfrå har hun den 8. april 1707 sendt stifts
befalingsmannen en skrivelse, som ikke tyder på at forholdet til Collin
var undergått noen forandring til det bedre. Den begynner slik:
«Udi min kjærestes fråvær nødes mig høilig at besvære mig over
Thomas Collin, som immer bliver ved mig at anstrænge med al den
fortræd og fiendskab, han kan optænke«. Og så beretter hun, at «da
min kjæreste forleden år efter en av hr. Thomas erhvervet kongelig
befaling maatte over hals og hoved herfrå», måtte de anbringe sitt
innbo i et Scheen privat tilhørende hus på prestegården. Nå har Collin
heller ikke vært finere mann, enn at han har forsøkt å sjikanere henne
ved å gjøre et skambud på huset, da hun bød ham det tilkjøpt, men
stillet seg uvillig til hennes tilbud om å betale «i dyreste maade» grunn
leie for å få ha det stående. Hun forsikrer at hun ikke hadde vært i
prestegården mer enn to ganger, siden hennes mann reiste, «noget der
at afhente udi al som største hast, saasom min lyst eller gavn ei var der
længe hver gang at fortøve, har da aldrig tilføiet ham og hans molest
med et eneste ord.» Stiftsbefalingsmannen tok hennes parti og erklærte
at da det ikke kunne være Collin til noen hinder om huset ble stående,
når der betaltes en rimelig grunnleie, formodet han, de kunne unngå
videre prosess og trette, som heller ikke kunne være Collin til fordel,
idet han gjorde oppmerksom på at hvis C. ville påstå huset forbrutt,
tilfalt det Kongen som grunnens eier.
Samme sommer kom Scheen opp på et siste besøk i sin gamle menig
het. Sitt opphold her benyttet han til å få dom på 165 av bøndene i
bygda som skyldte ham pengebeløp på 2 ort og oppover; kun 7 var på
mer enn 10 rdl. og det hele dreiet seg om 598 rdl. 1 ort 20 sk. Samtidig
fikk han også dom på sin gamle fiende, Nils Brun, og dennes døtre.
Til behandling av alle disse saker hadde han fått bevilget et ekstra
ting, som avholdtes på Bjertnes i august 1707 og varte i flere dager.
Det var Tomas Scheens avskjed med Verdal.
Senere ble han sogneprest til Stord i Bergens stift; men før sin død
sammesteds ble han suspendert fra embedet.
Det har visstnok økonomisk gått tilbake med ham, etteråt han forlot
6

----
84 Bind 2A
---
Verdal. I 1712 måtte han pantsette sitt gods her til mag. rektor Nils
Krog, og det ble ikke innløst.
Scheen har skrevet en oversettelse på danske vers av Griffenfeldts i
latinske vers forfattede oversettelse av Davids 23. og 42. salme. Dess
uten har han skrevet en i danske vers forfattet beskrivelse av Munk
holmen, «der i ingen ting svarer til sin titel», sier Schøning.
11. Tomas Jenssen Collin. 1703 — 1746.
Han var født i Kolding i Jylland; derfrå har han navnet, som han
seiv skrev Colling og som tildels sees skrevet Colding. I 1690 ble han
kapellan til Verdal og 10. juli 1705 vicepastor sammesteds.
I 1698 kjøpte han Haug av vicepastor Tomas Scheen og bodde
siden der, seiv etter at han var blitt vicepastor. Prestegården drev
han som underbruk. Han var en etter den tids forhold dyktig jord
bruker, som ryddet mye jord både på Haug og prestegården. Haug
var i hans tid såvel med hensyn til avling som besetning, den beste
gården i bygda, og han oppførte der betydelige bygninger.
Krigsvinteren 1718—19 hadde han mye ulempe og led store tap
ved de svenskes innkvartering og rekvisisjoner. (Se herom nærmere
under Haug). Collin hadde etterlatt seg en del opptegnelser om
svenskene i Verdal 1718; de er tidligere offentliggjort av O. A.
Øverland under titelen: «Fra en svunden tid» og er i sin helhet inn
tatt i nærværende verk under «Den store nordiske krig». Det er
den eneste beretning, skrevet i bygden, om begivenhetene i denne
tid.
Verdal blir fritt sognekall.
Lektor ved Trondhjems katedralskole var fremdeles bygdas egent
lige sogneprest og oppebar embedets inntekter mot å holde en vice
pastor og kapellan i bygda. Lektoratene var — som før fortalt —
opprettet kort etter reformasjonen, for at skolenes religionsunder
visning kunne bli såvidt fyldig, at den utgåtte elev, når han hadde
fått alderens modenhet, kunne overta prestelig gjerning. Undervis
ningen foregikk ved foredrag, under hvilke tilhørerne (mesterlek
tiens disipler) skulle gjøre sine opptegnelser. I Trondheim hadde
lektoren også å besørge undervisningen i hebraisk. Denne institu
sjon, sorn kunne være på sin rette plass i en overgangstid, ble over
flødig, da man på annen vis sørget for den fornødne teologiske under
visning. Allerede innen utgangen av det 16. århundre ble det mn
skjerpet at universitetsstudier var nødvendige for den vordende prest,

----
85 Bind 2A
---
Tomas Jenssen Collin.
og da i 1629 den teologiske embetseksamen ble innført, var lektorene
i virkeligheten overflødige, men vedble likevel å bestå meget lenge.
Det trondheimske lektorat var blitt en makelig, innbringende og
ettertraktet livsstilling. Det var fra først av avlagt med inntekten av
præbender, dessuten ble — som før nevnt — meget snart det forrige
kantordømmes inntekter tillagt lektoren, og endelig i 1601 Verdals
prestegjeld tillagt embedet. På Rasmus' tid (1683 —1693) beløp
lektors samlede inntekt seg til 632 rdl. årlig, hvilket med pengenes
daværende verdi var en anselig embedslønn. Det hendte dog under
tiden at der av dette beløp ikke kom inn mer enn ca. 500 rdl. For
uten disse kontante inntekter hadde lektor også embetsbolig.

----
86 Bind 2A
---
Da biskop Krog, likesom de øvrige biskoper, ble avkrevet erklæ
ring om lektorembetet, svarte han i skrivelse av 9. april 1692 til
kancelliet bl. a., at lektoren i Trondhjem leser en time daglig, «en
rolig bestilling, til hvilken derfor i forrige tider ikke nogen ble lette
ligen befordret, medmindre han udi andre, særdeles skole-embeder
havde laboreret des flittigere, da at have nogen levamen (lettelse)
udi alderdommen.» Krog mente forresten at lektoratene ikke burde
oppheves, nemlig av hensyn til rektorene, som derved ville miste
utsikten til en passende forfremmelse. «Overalt,» sier han, «skulde
vorde en uendelig graad og hylen, om slike velstuderede og graduere
de mænd for sig, hustru og børn skulde miste brødet.» Å gi gamle og
utslitte rektorer et stort prestekall som alderdomsforsørgelse, ville
ikke biskopen anbefale. Han mente også at man ved å ta bort lektor
embetene ville svekke skolen i dens fundament. Trondheim beholdt
altså sitt lektorat, og omstendighetene føyet seg så at dette embete i
1700-årene skulle spille en meget større rolle i skolens historie enn
noensinne før.
Samtidig omtrent med skolens brann 1708 var lektoratet blitt ledig
ved Simon Hofs død. Det tok seg under disse omstendigheter for
nuftig og uegennyttig ut, at biskop Krog i en forestilling til kongen
av 13. oktober 1708 foreslo at lektoratet for det første ikke skulle
besettes, men dets inntekter anvendes til å oppføre en ny bygning
for skolen; seiv ville biskopen uten en skillings godtgjørelse utføre
lektors arbeid. Dette forslag ble antatt ved kgl. reskript av 3. jan.
1709, og biskop Krog foresto seiv husets oppførelse, som trakk lenge
ut, og da bygningen var ferdig, ble det sagt om den at den hgnet en
stall; den krevde hele århundret igjennom idelige reparasjoner.
Heller ikke det annet verv, han hadde påtatt seg, oppfylte biskopen;
det påståes at han slett ikke såtte sin fot i lectorium, hvilket vel er en
overdrivelse; men at han har gjort en lektors fulle arbeid, er neppe
trolig. Det kan visst ikke motsies, at biskopen for det beløp, han
hadde å rutte med — lektorlønnen i 8 år — kunne ha skaffet latin
skolen et verdigere lokale. Han har tjent penger på dette foreta
gende.
Kong Fredrik IV var levende interessert for misjonen, og et utslag
av denne interesse var det i 1714 opprettede misjonskollegium, som
bl. a. tok seg spesielt av finnenes omvendelse. Ved Trondhjems kate
dralskole skulle der være et seminar for vordende finnemisjonærer,
og i spissen for dette stilledes den tidligere sokneprest i Veø, Tomas
von Westen, også kalt «finnernes apostel». I 1716 "ble han utnevnt

----
87 Bind 2A
---
til lektor ved Trondhjems skole. Man tenkte herved ikke så meget
på besørgelsen av lektors arbeid (hvis overflødighet vel alle på den
tid var enige om), men han skulle ha embetets inntekter istedenfor
det prestekall han hadde oppgitt, og dessuten skulle bestyrelsen av
den skole, han var ansatt ved, henlegges under misjonskollegiet.
Etter Tomas von Westens død i 1727 ble dr. teol. Eler Hagerup
aneatt som lektor. Han vedble som sådan også etter at han i 1728
var blitt utnevnt til stiftsprost. Da han i 1731 ble biskop, utnevntes
skolens rektor, Hans Skanke, til lektor; men biskop Hagerup la seg
sterkt i selen og fikk utvirket en kongelig resolusjon, som tilbake
kalte Skankes utnevnelse og bestemte at lektoratet heretter skulle være
forenet med bispeembedet. Således lyktes det biskopen å tilegne seg
lektoratets inntekter, som var en meget rundelig godtgjørelse for
den smule kontorarbeid, han of ret på finnemisjonen. Det innbrakte
omtrent 380 rdl. årlig.
I tidens løp måtte det naturligvis bli misnøye med en slik ord
ning, som nå ikke lenger hadde noe igjen av sin opprinnelige betyd
ning. Ordningen med de gamle kannikegjeld fikk sitt dødsstøt ved
et kgl. reskript av 1. april 1740, hvori uttales, at kongen er kommet
i erfaring, «at en og anden av geistligheten er beneficert med preste
kald paa landet, til hvilke de formedelst veiens længde aldrig kunne
se eller komme til; men tåge de indkomsterne uden at have det rin
geste med embedet at gjøre, som maa forrettes av hvert steds wice
pastor eller kapellan, hvilket som synes at være en levning av pave
dømmet og dets prælaturer og kanonikater eragtes at være übillig,
idet en skal tåge indkomsterne og en anden gjøre alt arbeide, at en
skal gjøre alt hvad pastor tilkommer og maa dog ikke hede pastor,
der foraarsager stedse strid og jalousi, foruden at embedet maa gjøres
med suk, menigheden fortryde paa at gi ve deres rettighed til den,
som de aldrig se, og se den prest, der arbeider paa deres sjæle at lide
mangel.»
Det ble derfor befalt at sådanne sognekall ved inntredende ledig
het skulle få sin egen sogneprest, hvilket for Verdals vedkommende
inntrådte ved biskop Hagerups død i 1743. Det ble da ved kgl.
anordning av 21. juni 1743 bestemt, at bispestolen skulle skilles ved
lektoratets kapitelsgods og Verdal være eget sognekall. Kapitelsgod
set er ved denne leilighet anslått til en verdi av 50—60 rdl. årlig og
ble henlagt til misjonen. Verdals prestekalls inntekter i tiende og
mensalgods regnedes til 300 —320 rdl. Anordningen begrunnes med
at «Værdalens sognekald, der er af temmelig vidtløftighed, kunde faa

----
88 Bind 2A
---
sin egen sogneprest, som kunde bo ved menigheden og sørge for dens
oplysning i Guds sande kundskab.»
Den nå 80-årige vicepastor Tomas Collin ble utnevnt til sogneprest
og hans kapellan, Peder Krog til residerende kapellan med en lønn
av 150 rdl. av sognepresten samt høytidsoffer og mensalgård, «som
den er til», (hva den imidlertid ikke var ennå den gang).
I sine siste leveår var Collin i konflikt med sine sognebarn, som
tillikemed andre prestegjelds almuer hadde besværet seg over for
skjellige ytelser til presten. Saken ble henvist til en under 7. juni
1746 oppnevnt kongelig kommisjon, bestående av stiftsbefalingsman
nen og justisråd Aage Hagen. Hva resultatet ble, er ukjent.
Collin var 3 ganger gift:
1) 6. juni 1691 med Anna, datter av Mikkel Augustinussen, sog
neprest til Beitstad.
2) Med Elsebe Finne, hvis far var prest til Gloppen i Bergens stift.
Med henne hadde han datteren Anna Maria, som ble gift med kap
tein Mads Schrøder.
3) Med Sidsel Lobes, datter av Johan Lobes, sogneprest til Holt
ålen. Hun døde på Haug i begynnelsen av 1773 og hadde ingen
barn.
Collin døde 31. desember 1746, nesten 84 år gammel. I Stiklestad
kirke henger et bilde av ham, malt av Eggert Munk. Ifølge inskrip
sjonen på dette maleri var han født den 15. april 1663. Ved sin død
hadde han vært prest i Verdal i 56 år.
Omkring den tid, da de tidligere kannikegjeld gikk over til å bli
frie sognekall, utkom der flere nye kirkelige forordninger, og en del
eldre ble innskjerpet. De er bemerkelsesverdige, fordi flere av dem
sikter til undervisningsvesenets forbedring. Ved reskript av 23. febr.
1720 var det pålagt prestene hver søndag etter prekenen å anvende
en halv time til katekisasjon «saavel til de unges og vankundiges
underretning i deres kristendom som til de gamles bestyrkelse og
erindring om, hvad de tilforn have fattet og maaske forglemt i deres
saligheds sag.» Disse katekisasjoner skulle holdes fra påske til mi
kaelis, «saasom korte dager, lang vei og ondt veirlig efter vel vil for
byde, at almuen ei længe kan opholdes i kirken om vinteren.»
Bestemmelsen ble innskjerpet ved kgl. reskript av 2. desember
1740, hvorved biskopene fikk befaling om å tilholde prestene, «at de
ved flittige husbesøg, katekisation i kirken og kjærlig undervisning
ved alle leiligheder gjøre saavidt de formåa til de gamles oplysning»

----
89 Bind 2A
---
og fra prekestolene bekjentgjøre, at alle tjenestefolk skulle innfinne
seg til katekisasjonen, og foråt menigheten ikke skulle oppholdes alt
for lenge, fikk prestene på landet ordre til ikke å preke over 1 time
og ikke å katekisere mer enn |/ 2 time. (I byene var det ved reskript av
23. juni 1740 satt en bot av 1 rdl. til de fattige for hver gang presten
preket over 1 time, og denne bot skulle klokkeren avkreve ham etter
endt gudstjeneste). Det var nemlig blitt så, at enkelte prester især i
byene preket lenger enn lovens 2—4 —11 tillot.
Et reskript av 22. august 1738 angående innførelsen av Pontoppi
dans forklaring gir nøyaktige forskrifter angående dens bruk, hvor
ved det sterkt betones, at prestene ved katekisasjonen ikke skal være
bundet til bokens spørsmål «og ingenlunde binde ungdommen til at
svare med de ord, som staar i bogen, men at de med deres egne end
skjøndt enfoldige ord kan sige indholdet og vise, at de have begrep
om spørsmaalet og svaret.»
Ved disse tider ble også konfirmasjonen innført. Denne har nok
prestene straks benyttet seg av til å skaffe seg en liten ekstrainntekt;
for den 6. november 1744 er der utgått et reskript, som forbyr dem
«af almuesfolk at modtage det ringeste til belønning av dem, som gaar
til konfirmation , da kongen med stort mishag har maattet for
nemme, at nåar de unge ikke formaar at bringe saa mange penge
tilveie, som presterne forlanger, afviser de dem fra konfirmation
under det paaskud, at de i deres saligheds sag endnu ei er noksom
under retted.»
En sak av interesse for Verdal, som ble ordnet ved de samme tider,
var spørsmålet om prestenes skyss og nattehold på anneksreiser. I
1706 var det blitt ordnet således, at når det ikke utrededes in natura,
ble det betalt i penger av anneksene alene. Ved reskript av 7. aug.
1739 ble det bestemt, at også hovedsognet skulle delta i denne utgift,
som skulle utlignes efter gårdenes skyld. Dette vakte misnøye blant
de større gårdbrukere, som bl. a. klaget over, at endog de prester,
som om morgenen kunne reise til annekset og være tilbake igjen
samme aften, ble tillagt natteholdspenger, ja, at almuen som of test
både gjorde skyss og gav nattehold in natura, men at prestene likevel
holdt seg til ligningen. Et nytt reskript av 22. april 1746 bestemte
da, at man ved ligningen kunne innrette seg etter hvert steds forhold
og herunder iaktta, at nattehold ikke ble tillagt presten, uten når han
vi&kelig måtte overnatte. Natteholdspengene var i 1739 av stift
amtmannen fastsatt til 4 mark danske til presten for hver gudstjene
ste ved annekset og 24 skilling til klokkeren.

----
90 Bind 2A
---
12. Peder Ojfesen Krog. 1747 — 1779.
Han var født 24. desember 1706, sønn av kjøpmann Of fe eller Ove
Gjerlovsen i Trondheim, men antok navnet Krog etter biskop i
Trondheim, dr. Peder Krog, etter hvem han var oppkalt, og som
antok ham som sønn samt sørget for hans oppdragelse og utdannelse.
Moren var Salome Meyer, datter av sogneprest Peder Meyer til Alsta
haug. Faren var først gift med Milde Bernhoft.
Krog ble i 1723 dimittert fra Trondhjems skole, var deretter hører
ved samme skole, inntil han 16. september 1735 ble personell kapel
lan til Verdal. Ved prestegjeldets overgang til fritt kall og Collins
utnevnelse til sogneprest ble han i 1723 residerende kapellan og fikk
21. juni 1743 kongelig løfte om å få sognekallet ved inntreffende
ledighet, hvilket skjedde i 1747. Et kgl. reskript av 29. juni 1742
hadde nemlig bestemt, at når det i et kall, som skulle ha to prester,
fantes duelige personellkapellaner, som kjente menigheten, skulle
disse ved ledighet beskikkes, om ikke til sogneprester så dog til resi
derende kapellaner.
I 1765 fikk han sin eldste sønn, Jakob Hersleb Krog, ansatt som
sin personellkapellan med en lønn av 60 rdl. og opphold i huset. I
den skrivelse, hvori han anmoder om kongelig approbasjon på denne
ansettelse, ber han også om, at hvis Verdals sognekall blir ansett som
et misjonskall, ettersom der dog finnes 10 a 12 finnefamilier i byg
da, sønnen da måtte få tittel av «missionær for Værdalens finnefolk»,
hvilket han mener, ville hjelpe ham til lettere å etterfølge enten ham
seiv eller den residerende kapellan i embetet.
Da Jakob Krog i 1767 ble residerende kapellan, fikk Peder Krog
en annen sønn, Ove Kristian, til personellkapellan og etter ham en
tredje sønn, Peder Kristofer. Den siste ble etter farens død reside
rende kapellan.
Peder Krog synes i det hele tatt å ha vært en god far for sine søn
ner og å ha oppnådd meget for dem ved å holde seg godt inne med
biskopen, hvem han nok etter tidens skikk «smurte» litt. Ganske
morsomt er et brev, hvori han takker bispen for en eller annen «ufor
skyld godhed» og sender ham 3 gjess, en dyrestek og 6 f ugler, som
han underdanigst ber bispen ikke å forsmå samt ønsker at forsendel
sen «maa finde hans Høiærværdighed i al selv-behagelig velgaaende.»
Ved kgl. reskript av 19. septbr. 1766 ble Innherreds prosti delt i
to, således at Østre Innherreds prosti kom til å bestå av Selbu, Stjør
dalen, Skogn, Verdal, Sparbu, Stod og Snåsa og Vestre Innherreds av

----
91 Bind 2A
---
Frosta, Leksviken, Ytterøy, Innedrøy og Beitstad. Krog ble da den
første prost i Østre Innherreds prosti. Allerede i 1770 søkte han om
å få nedlegge dette embete. «Mine fingre knap formaar at holde
pennen til at skrive et kort brev, og min hukommelse tåger af,» skri
ver han. Og senere samme år gjentok han denne begjæring, idet han
erklærte, at han ikke tålte reisene i dette vidstrakte prosti på hesteryg
gen. I 1771 ble han så entlediget som prost og døde 26. oktober
1779. Hans sønn og etterfølger, Jakob Hersleb Krog, har notert døds
fallet i Verdals kirkebok således:
«Vor sal. fader Peder Krog sogneprest til dette steds prestegjæld
døde sagte og salig hen efter 6 ugers pinagtigste sygdom i en velsig
net alder af 73 aar, mindre end 2 mdr. og 6 dage, efterat han som
capellan og sogneprest havde med den muligste retsindighed, flid og
nidkjærhed tjent her i Værdalen i 44 aar, blev gravfæstet af hr. Ole
Høyer, sogneprest til Sparboens menigheder den 17/11 paafølgende,
ef terat man havde bevilgning at have hans lig inde i 3 uger.»
Peder Krog har fortjenesten av å ha sørget for fattigvesenets bedre
innretning ved bygdens inndeling i lægder. (Block: Trondhjemske
Blandinger 2. H. 1804 s. 124. Lengnick: Familjen Krog. Kbh. 1856).
I 1766 ble han opptatt i Det trondhjemske videnskapsselskap, som
var stiftet av biskop Gunnerus i 1760. I en skrivelse av 18. novbr.
1766, hvori han takker for opptagelsen, uttaler han sin beskjedne
tvil om, hvordan han skal kunne «understøtte deres lærde bemøielse,
jeg, som bor her paa et sted, hvilket vel er bekjendt i forrige tiders
historie, men fattig paa det, som er nyt og rart og seiv fattes de lære
res daglige omgjængelse, som jeg kunde consulere og af deres lær
dom samle mig et liggendefæ.»
At Krog har hatt vitenskapelige interesser, derom vitner hans etter
den tids forhold meget betydelige bibliotek, som ved hans død besto
av 2903 bind. Han vites ikke å ha skrevet noe; men muligens har
han støttet Gunnerus' vitenskapelige arbeid på annen måte. Herpå
tyder det, når han et par år senere sender biskopen, som hadde bety
delige botaniske interesser, endel asketrær «af egen opelskning.»
Peder Krog kjøpte i 1775 gården Kraag, som han visstnok har latt
drive av sine sønner. Han døde som en rik mann, idet boet etter ham
viste aktiva til et beløp av 9528 rdl. 1 ort 3 sk. og en beholdning på
6499 rdl. 3 ort 22 sk., hvorav en betydelig sum var utlånt til bønder
i bygda mot Iste prioritets pantobligasjoner i deres eiendommer.
Hans bøker ble solgt ved auksjon i Trondheim for 637 rdl. 1 ort
16 sk.

----
92 Bind 2A
---
Da skiftet delvis gir innblikk i arten og størrelsen av sogneprest
embedets inntekter, hitsettes en oversikt over boets aktiva i sin helhet:
Rede penge 193 rdl. 1 ort 14 sk.
Gjældsbreve med renter 3467 2 - 16
Auktionspenge 1403 - 3 - 13
Gaarden Kraag solgt ved aukt. for 810 rdl. + 1 aars renter 842 - 1 - 14
Prestegaardens bortforpagtning i naadensaaret 120
Prestetiendens forpaktning for 1779 og 1780 a 350 rdl 700
Ef ter avregning med arvingerne av Iste kuld,
saavidt de findes boet skyldig: Jacob Krog 432 - 2 - 17
Ove K 220
Peder K 225 - 3 - 18
Edvard K 34 - 2
Inger Maria K. . . 300 - 1 - 8
Auktionspenge for bøkerne fratrukket omkostninger 637 1 - 16
For overbygningshusene hos Jakob Krog 50
Hr. Peder Krogs oppebørsler av naadensaarets indtægter,
nemlig:
De ministerielle indkomster
tillikemed høitidsoffer 214 rdl. 1 ort 18 sk.
Natholdsrettigheter for 1779 og tidligere 65 - 2 - 16
Do. for 1780 62 - 2 - 20
Landsskyldsrettigheter for 1779 .... 117 - - 3
Do. for 1780 125 - 1 - 9
Offerskjeppe for 1780, dels oppebaaret
av P. K. Krog, dels indkassert av
lensm 75 - 1 - 7
Husmænds høstdagsarbeide 26 - - 20
Renter, oppebaaret av Peder Kr. Krog 54
740-2-21
Restancer av ovenstaaende prestelige og landdrotlige rettig-
heter 92 - 2 - 81
Uvis gjeld 16 - 2 - 16
Boets hele formue 9528 rdl. 1 ort 3 sk.
Stamtavle. (Etter Lengnick: Familien Krog).
A. Ove (Offe) Gjerlovsen, kjøpm. i Trondheim. •*) Milde Bern
hoft. * 2 ) Salome Pedersd. Meyer (dtr. av Peder M., sogneprest
til Alstahaug i Nordland, og Salome Jakobsd. Rømsch.
B l. 2 Peder Offesen Krog, sogneprest i Verdal, f. 24/12 1706, t
-26/10 1779 * x ) 3/3 1739 Sofie Hersleb, f. 1/3 1715, t 31/3
1756. (Dtr. av prost Jakob H. i Stod). * 2 25/1 1758 Anna
Dons, f. 1730, f 16/4 1810. (Dtr. av kancelliråd og lagmann
Paul D.). 14 barn i første, 11 i annet ekteskap.
C 1. Jakob Hersleb Krog, f. 10/12, f 16/12 1739.
C 2. Jakob Hersleb Krog, f. p. Hegstad 10/1 1741, f 24/7 1799,
sogneprest i Verdal. * x ) 27/11 1767 Edel Katrine Thode, f.

----
93 Bind 2A
---
4/9 1741, f 15/11 1775. (Dtr. av stiftsprost Jakob T. i Trond
heim). * 2 ) 23/11 1776 Anna Magdalene Arnet, f. 1743, t
26/7 1795. (Dtr. av foged Peder A.). * 3 ) 16/8 1796 Marta
Margrete Rosenvinge, f. 1768, f 30/6 1797. )Dtr. av Eiler R.,
sogneprest i Frosta).
D 1.
D 2.
Johannes Krog, f. 1767, f 1773.
Jakob Thode Krog, f. 19/9 1768, f 24/12 1823, sogneprest
i Holtålen. *) 30/6 1802 Henrikke Hiort, f. 20/3 1782, f
28/8 1826. (Dtr. av krigsråd Hans H.).
Riborg Marie Krog, f. 5/6 1804. *) 14/1 1840 Gustavus Fa
gelund, kjøpmann, Fredrikshald.
Henriette Birgitte Fagelund, f. 8/6 1841.
E 1.
F 1.
F 2.
E 2.
Jakob Thode Krog Fagelund, f. 3/3 1844.
Edel Katrine Krog, f. 22/3 1806. *) 1827 Martin Nikolai
Struve, premierløytnant, f 10/12 1835, 4U/2 år.
Johan Andreas Struve, seminarist, f. 16/4 1828.
Jakob Thode Krog Struve, f. 29/3 1829, telegraf inspektør i
Skien 1858.
F 1.
F 2.
F 3.
F 4.
Herman Martin Struve, f. 23/12 1830, f tilsjøs 1847.
Karl Struve, f. 20/9 1833, handelsmann, Fredrikshald. * Svea
Aurora Sofie Kreutz, f på F.hald 20/5 1877.
Jakobine Thode Jakobsd. Gilset, f. 1800, f 1885. (Moren var
Edel Katrine Brun, dtr. av presten Hans Pedersen Brun i Gilde
skål, hvis kapellan Jakob T. Krog var. Jakobine ble ca. 1 år gl.
bortsatt til gårdbruker Hartvig Kristensen, med hvis sønn hun
ble gift). * 10/10 1822 Kristen Hartvigsen Gilset, Gildeskål.
Flere barn, deriblant:
E 3°.
F 1.
F 2.
Hans Hartvig Krog Kristensen, f. p. Gilset 20/4 1823.
Hanna Birgitte Kristensd., f. 14/5 1834. * Lars Eriksen, f. 13/5
1821 i Lilleelvedalen. .
Erik Johan Larsen, handelsmann p. Sæternes i Bardo * Gerda
Sandnes.
G.
H.
Hans Ludvig Larssen, f. 9/12 1870, lærer ved folkeskolen,
Kria.
D 3
D 4
Peder Krog, f. 1769, t 1778.
Sofie Hersleb Krog, f. 22/2 1771, f 11/9 1848. * 29/12 1788
Broder Wilhelm Kliiver på Bunes, f. 19/7 1751, f 29/8 1816.
Jakob Hersleb Kliiver, f. 9/9 1789, t 3/3 1828, kaptein, dansk
kammerjunker. * 10/11 1813 Stine Sommer, f 1854.
E 1.

----
94 Bind 2A
---
F 1.
Hans Jessen Sommer Kliiver, f. 1814, f 1867, underoffiser og
assistent ved ingeniørdetachementet i Trondheim.
Lorents Didrik Kliiver, f. 23/12 1790, f 4/1 1825, major og
divisjonsadjutant i generalstaben, antikvarisk forfatter. * 22/4
1813 Anna Birgitte Maria Krog, f. 22/4 1789, f 2/1 1877.
Hun * 2 ) 1837 oberstløytn. Jens Schive Lund, f. 1799, f 1856.
Johannes Seiersted Kliiver, f. 26/3, f 6/10 1814.
E 2.
F 1.
F 2.
F 3.
Torvald Kliiver, f. 31/5, f 24/11 1815.
Kristian Wilhelm Kliiver, f. 11/10 1816, lensmann i Leinstrand
1852. Ugift.
F 4.
Laura Kliiver, f. 13/1 1818, f 18/4 1864 p. Aasheim, Strinda.
* 13/1 1840 Anders Bernhoft, f. 20/9 1801, foged i Strinda
og Selbu 1846.
G 1
Tobias Brodtkorb Bernhoft, f. 28/11 1841, f 1872, cand. phil.,
eier av Moholt, Strinda. * Tora Jørgensen.
Sille Marie Hagen Kliiver, f. og f 1795.
Edle Katrine Thode Kliiver, f. 21/11 1796, f 11/4 1828. * 7/1
1824 Hartvig Peter Lund, f. 10/10 1796, kaptein, eier av Bunes.
Broder Wilhelm Kliiver Lund, f. 21/1 1825, fanejunker, f
1885. * x ) Henriette Amalie Rynning. * 2 ) Laura Antonie Dyblie.
Peter Hartvig Lund, f. 2/7 1826, bøssemaker, f 1890. * 1856
Anne Catherine Moe fra Verdalsøra.
E 3.
E 4.
F 1.
F 2.
F 3.
Harald Lund, f. 14/2 1828, lensmann i Otterøy og Flatanger
1853, t 1931. * x ) Margrethe Moe fra Verdalsøra, f. 1836, f
1883. * 2 ) Inger Sellæg, f. 1863.
F 4.
Serafine Miranda Lund, f. 11/11, f 14/11 1830.
Sofie Margrete Lund, f. 3/5 1832. * Christian Wangberg.
Natanael Friil Colban Lund, f. 30/7, f 8/8 1833.
F 5.
F 6.
F 7.
Edel Katrine Lund, f. 24/9, f 12/10 1834.
Sverre Sterkodder Lund, f. 19/3 1836, f 5/3 1854.
Haakon Adelsten Lund, f. 15/4 1837, f 1863.
Kristian Friil Lund, f. 23/9 1838, f 24/11 1839-
F 8.
F 9.
F 10
E 5.
Sille Marie Hagen Kliiver, f. 28/2 1798, f 27/4 1879 p. Fred
rikshald. * 3/10 1819 Eiler Kristian Hegrem, f 11/2 1832, 44
år gl., premierløytn., kommandant på Vardøhus.
F 1.
Wilhelm Sofus Hegrem, f. 30/10 1820, f 30/1 1879 i Fred
rikshald som katolikk, fransk professor.
E 6.
E 7.
Anna Marie Kliiver, f. 15/12 1799, f 19/1 1809.
Inger Marie Krog Kliiver, f. 17/9 1805, f 1855. * Henrik
Westgaard, f. i Kall, Jamtland, kjøpm. på Levanger.

----
95 Bind 2A
---
F 1. Broder Wilhelm Klliver Westgaard, f. 11/12 1826, f 1868,
student og seminarist, lærer på Lillestrøm. * 1853 Augusta Fred
rikke Erichsen, Kristiansund, f. 1834, f 13/11 1865.
G 1. Marie Kristine Kliiver Westgaard, f. 29/4 1854.
G 2. Anna Wilhelmine Augusta Westgaard, f. 21/11 1855, * 1877
Ole Johan Kaarbø, f. 1852, dampskipsekspeditør, Svolvær.
G 3. En sønn, f. 1856, f ung.
G 4. En sønn, f. 1858, f ung.
G 5. Selma Marie Hegrem Westgaard, f. 1/12 1860
G 6. Karoline Sofie Westgaard, f. 28/2 1863.
G 7. Kristian August Westgaard, f. 13/11 1865.
D 5. Hermichen Krog, f. og f 1771.
D 6. Ole Gjerlovsen Krog, f. og f 1772.
D 7. Kristiane Elisabet Krog, f. og f 1777
D 8. Edel Katrine Krog, f. og f 1778.
D 9. Peter Gjerlov Krog, f. 20/10 1779, f 11/11 1835, kaptein.
* 22/8 1811 Wilhelmine Kirstine Juell, f. 1/3 1797, f 21/12
1846. (Dtr. av reg.kvart.mester, siden sorenskriver Ole J.).
E 1. Olava Juline Krog, f. 9/6 1812, f 19/4 1841. * 22/8 1837
Mikal Heisen Bentzen, f. 1788, f 11/2 1848, oberstløytnant
i artilleriet, R.Sv.O.
E 2. Karl Julius Krog, f. 17/6 1813. * 21/4 1845 Martine Mathie-
sen, f. 13/4 1821.
F 1. Helga Ingeborg Wilhelmine Krog, f. 17/6 1845.
F 2. Peter Gjerlov Kristofer Krog, f. 16/4 1847, f 7 uker gl.
F 3. Daniel Bremer Juell Krog, f. 27/4 1848, f 6/4 1851.
F 4. Betty Olava Juell Krog, f. 21/10 1850.
F 5. Hanne Aline Petrine Juell Krog, f. 4/5 1853.
E 3. Aline Jakobine Hersleb Krog, f. 19/8 1815
E 4. Betty Juell Krog, f. 5/8 1817, f 12/6 1843
E 5. Bolette Hanna Lemmich Juell Krog, f. 1/11 1819-
D 10. Andreas Bendix Krog, f. 1781, f 1783.
D 11. Jakob Hersleb Krog, f. 1782, f 1841, oberstløytnant, R.Sv.O.
* 1815 Johanne Bie Lehmann, f. 1782, f 1860. Ingen barn.
D 12. Kristofer Langeland Krog, f. 25/9 1783, f 20/12 1850, kap
tein, ugift.
D 13. Kristiane Elisabet Krog, f. 1785.
D 14. Peter Arnet Krog, f. 1786, f 26/2 1852, kaptein, avskjediget
1830. * 1814 Katarine Rebekka Meyer, f. 1792.
E 1. Anna Magdalene Krog, f. 1814.

----
96 Bind 2A
---
E 2.
F 1.
F 2.
F 3.
E 3.
E 4.
E 5.
Peter Gjerlov Krog, f. 1815. * 1849 Karen Stokke.
Rebekka Kristine Krog, f. 1849.
Peter Bastian Krog, f. 1850.
Dorotea Margrete Krog, f. 1853.
Bastian Fredrik Krog, f. 1818.
Johanne Brandt Krog, f. 1821.
Anton Karl Krog, f. 1822, bakermester i Trondheim. * 24/12
1854 Anna Dahl, f. 1822.
E 6.
E 7.
Sofie Wilhelmine Krog, f. 1827 .
Jakob Kristofer Krog, f. 1828, sjøfarende. * 1854 Elen Margrete
Ronæs.
E 8.
E 9.
C 3.
Petrine Katrine Krog, f. 1832.
Rasmus Hagen Krog, f. 19/9 1836.
Ove Kristian Krog, f. 27/2 1742, f 27/2 1813, sogneprest til
Melhus. * 20/2 1777 Albertine Sylow f. 1755, f 1/11 1833-
Dtr. av prost Tomas Edvard v. Westen Sylow).
Tomas Edvard v. Westen Sylov Krog, f. 2/9 1777, f 1778.
Peder Krog, f. 13/9 1778, f 1779.
Elisabet Kirstine Paust Krog, f. 23/3 1780, f 15/2 1848.
* 17/5 1798 Kornelius Beck, f 22/5 1843, 81 år gl., kjøpm. i
Trondheim.
D 1
D 2
D 3
E 1.
E 2.
Mikal Nissen Beck, f. 1799, t ung.
Albertine Beck, f. 14/5 1800. * Frederik Lie, tollbetjent i Hol
mestrand.
F 1.
F 2.
F 3.
E 3.
E 4.
Fredrikke Elisabet Lie, f. 3/4 1837, f s. å.
Fredrikke Elisabet Lie, f. 7/5 1839, f s. å.
Fredrik Albert Lie, f. 3/2 1841.
Ove Kristian Krog Beck, f. og f 1802.
Ove Kristian Krog Beck, f. 29/12 1804. * 1831 Charlotte Luyt
kis, f. 1804, f 11/6 1844. (Dtr. av sogneprest til Skogn, Mikal
Nissen L.).
F 1.
F 2.
Mikal Luytkis Beck, f. 31/5 1833, f 1852
Kristiane Scherving Beck, f. 23/5 1834. * Landhandler Hans
P. Dahl, Orkdal.
F 3.
F 4.
F 5.
Nils Stockfleth Schultz Beck, f„ 1/5 1835.
Kornelius Elisæus Beck, f. 17/1 1837, f 5/4 1861.
Albertine Fredrikke Beck, f. 1839. * 1860 Daniel Klykken,
f. 1818, exam. jur. 1844.
F 6.
Martin Rasmus Beck, f. 1841.

----
97 Bind 2A
---
Tomas Edvard v. Westen Sylow Krog, f. 17/9 1782, f 1814,
skipskaptein i Kragerø. *7/3 1809 Johanne Maria Skien.
Ove Kristian Krog, f. 17/10 1811. * 1855 Elise Marianne
Bagge, f. 12/11 1817.
D 4.
E 1.
Sofie Hersleb Krog, f. 31/10 1785. **) 11/11 1802 Anton
Ulrik Holtermann, f. 1752, f 3/6 1826, major. * 2 ) 18/7 1827
Karl Jakob Waidemar Halck, f. 1781, f 12/7 1853, premier
løytnant, eier av Hommelvik gods, siden undertollbetjent i Kri
stiannia.
D 5.
Adam Odin Holtermann, f. 24/12 1803, f 25/4 1845 i Kria.,
kapteinløytnant i marinen. **) 1836 Clemence Sere, f. 1819 på
Isle de Bourbon. * 2 ) 1852 i Frankrike.
E 1.
F 1.
F 2.
E 2.
E 3.
E 4.
E 5.
E 6.
E .7
D 6
D 7
Oskar Holtermann, f. c. 1836.
Alfred H., f. c. 1838.
Katarine Alberta Holtermann, f. 23/5 1805, lærerinne.
Henriette Knutine H., f. 19/3 1817, f 14/2 1851.
Matilde Sofie H., f. 5/12 1818.
Karoline Marie H., f. 5/12 1818.
Emilie Augusta H., f. 17/2 1820.
Torvald Waidemar H., f. 18/2 1825.
Peder Jakob Krog, f. 5/10 1785, t s. å.
Anna Birgitte Marie Krog, f. 22/2 1789, t 9/1 1877. * x ) 22/4
1813 Lorents Didrik Kluver. * 2 ) 3/4 1837 Jens Schiwe Lund.
Se C 2, D 4, E 2.
D 8
Albertine Ovidia Krog, f. 23/4 1789, t 8/3 1856. * Gottlieb
Kristian Roll, f. 20/6 1778, f 2/10 1844, brigadelæge i Trond
heim, R. W.
Ove Kristian Roll, f. 12/1 1816, f 4/5 1869 i Trondheim, cand.
jur., løytnant, justitiarius ved stiftsoverretten i Trondheim.
* 28/5 1843 Maria Jakobine Sparre, f. 16/12 1814.
Ernst Gottlieb Kristian Roll, f. 2/7 1845, cand. jur. 1866, over-
E 1.
F 1
rettssakfører i Hammerfest. * . . . . Lorck, f. 1850. (Dtr. av
konsul Frits Lorck).
Albert Teodor Josef Roll, f. 8/12 1848.
F 2
E 2
Wilhelm Gottlieb Roll, f. 9/2 1817, f 3/11 1862 i Trondheim.
* x ) 30/5 1844 Johanne Sofie Munch, f. 4/3 1821, f 1/4 1853.
Dtr. av stiftsprost M.). * 2 ) 15/8 1854 Josefine Munch, f. 20/12
1824 (foregåendes søster).
F 1
Albert Kristian Roll, f. 19/3 1845, distriktslæge i Lødingen
1876.

----
98 Bind 2A
---
F 2.
F 3.
F 4.
F 5.
E 3.
Johanne Sofie Roll, f. 28/6 1846.
Matilde Henriette Roll, f. 29/10 1847.
Edvard Munch Roll, f. 27/9 1849.
Elise Marie Roll, f. 31/3 1851, f 19/12 1853.
Marie Ursula Roll, f. 22/12 1819. * 3/9 1848 Markus Gjøe
Rosenkrantz Dessen, f. 21/6 1809, lensmann i Bolsø 1868.
Ida Wilhelmine Dessen, f. 23/7 1849.
F 1.
F 2.
Albert Nikolai Dessen, f. 8/6 1851. * Katrine Buck, f. 24/6
1852. (Dtr. av lodsoldermann Ferdinand Cort Buck).
Madsine Kristiane Dessen, f. 19/7 1854.
F 3.
E 4.
E 5.
E 6.
Karl Edvard Roll, f. 10/3 1820, f 9/4 1821.
Kristiane Albertine Roll, f. 10/3 1820, f 20/4 1821.
Kristiane Edvardine Roll, f. 10/9 1821. * 14/1 1842 Jonas Se
verin Dessen, f. 30/4 1815, oberstløytnant 1869, R.5.0., bror
av ovenstående Markus D.
F 1.
F 2.
F 3.
Kristiane Albertine Roll Dessen, f. 8/12 1842.
Nikoline Marine D., f. 10/10 1844.
Lovise Karoline Dessen, f. 30/12 1847. * 4/9 1871 Tomas
Laurentius Schancke, f. 4/11 1840, distriktslæge i Hassel 1867.
Hans Jørgen Wilhelm Darre Dessen, f. 6/4 1848.
F 4.
F 5.
F 6.
D 9
C 4.
Sverine Edvardine Dessen, f. 5/10 1850.
Elisabet Dessen, f. 6/8 1855.
Pederikke Ingara Marie Krog, f. 30/3 1791.
Inger Maria Krog, f. 1/7 1743, f 1801. * 1771 Nils Meyer, f.
1735, f 1801.
D 1
D 2
Sofie Hersleb Meyer, f. 1772, f 1773.
Søren Nikolai Krog Meyer, f. 1774. * 5/1 1805 Marta Hjelm,
t 30/5 1852.
E 1.
E 2.
D 3
D 4
D 5
Nikolai Jakobus Krog Meyer, f. 1815, f 1830.
Peter Krog Meyer, f. 1820.
Magdalene Kristine Meyer, f 1778.
Petrine M., f 1778.
Peter Krog-Meyer, f. 7/1 1780, f 24/6 1819, dr. theol., biskop
over Als og Ærø. * 1804 Fredrikke Wilhelmine Wexels, f. 12/9
1787, f 24/4 1830.
E 1.
Hans Wexels Krog-Meyer, f. 31/5 1805, R. W., sogneprest til
Ulkebølle 1831. * 30/11 1832 Hanna Sofie v. Gørtz, f. 1/9
1806. Ingen barn.
E 2.
Hedvig Elisabet Krog-Meyer, f. 16/8 1807. * 24/12 1828 Hen
rik Beck, dr. phil., kammerråd.

----
99 Bind 2A
---
F 1.
F 2.
F 3.
F 4.
F 5.
F 6.
F 7.
F 8.
F 9.
E 3.
Kristian Fredrik Beck, f. 28/10 1829, t 1830.
Fredrikke Wilhelmine Beck, f. 22/3 1831.
Elise Marie Beck, f. 28/11 1832.
Otilie Beck, f. 3/5 1834, f 18/10 1849.
Lovise Augusta Beck, f. 1836.
Henriette Beck, f. 27/5 1837, f 26/5 1854.
Anna Beck, f. 1/11 1839.
Sida Beck, f. 1840.
Kristian Fredrik Beck, f. 16/1 1842, f 1848.
Frederik Kristian Krog-Meyer, f. 17/4 1809, forpakter på
Spanagergaard ved Kjøge. * 28/4 1848 Julie Wilhelmine Grii
ner, f. 24/9 1830.
F 1.
F 2.
E 4.
E 5.
E 6.
Emilie Krog-Meyer, f. 2/5 1851.
Marianne Gustava Krog-Meyer, f. 6/6 1853.
Lovise Augusta Krog-Meyer, f. 24/6 1811.
Marie Margrete Krog-Meyer, f. 30/9 1814.
Kristian Karl Frederik Emil August Krog-Meyer, f. 15/7 1818,
diakonus i Sattrup i Sundeved. * 27/6 1849 Sida Elise Charlotte
Griiner, f. 24/11 1819.
C 5.
C 6.
C 7.
C 8.
C 9.
Peder Hersleb Krog, f. 1/7 1743, f 1744.
Salome Sofie Krog, f. 18/11 1744, f 4/5 1759.
Margrete Frost Krog, f. 7/2 1746, f 1764.
Karen Sofie Johanne Krog, f. 17/2 1747, f s. å.
Peder Kristofer Krog, f. 5/4 1748, f 10/2 1808, sogneprest
til Frosta. * 1780 Birgitte Marie Kliiver, f 17/8 1804, 46 år.
(Dtr. av oberstløytnant L. D. Kliiver på Bjertnes).
D 1.
Lorents Didrik Krog, f. 10/10 1781, f 8/4 1843, rittmester.
* 1809 Marie Testmann.
E 1.
Birgitte Adriane Krog, f. 15/7 1810, f 24/12 1839. * Karsten
Richter, f. i Sunndalen 1797, f 1831.
Johan Kristofer Testmann Krog, f. 7/5 1817, f 1863, sjømann,
siden eier av Øvre Hernes på Frosta. * 1841 Birgitte Hansd.
Faanes.
E 2.
F 1.
F 2.
Lorents Didrik Krog, f. 7/3 1842, eier av Hernes etter faren. *.
Alette Margrete Krog, f. 5/9 1848. * Hans Coldevin, proprie
tær, Lokstein, Frosta.
F 3.
D 2
Boye Broder Krog, f. 11/5 1855. * 1877.
Peder Gjerlov Krog, f. 10/1 1789, f 27/9 1840, kaptein. Ugift.

----
100 Bind 2A
---
D 3.
Boye Broder Krog, f. 20/1 1790, f 28/10 1854 i Trondheim,
regnskapsfører ved trondhjemske brigade. * 26/1 1821 Niko
line Kristine Mathiesen, f. 1796.
E 1.
Lasse Støp Krog, f. 12/7 1822, f 12/6 1832.
Sille Marie Krog, f. 1791, t 1816. Ugift.
D 4.
Edvard Meyer Krog, f. 18/8 1749, student, degn på Ourø ved
Sjælland. * 1797 Karen Lemming. Ingen barn.
C 10
Cll
Karen Sofie Krog, f. 20/8 1750, f 14/1 1832 i T. Angells hus
i Trondheim.
Paul Dons Krog, f. 18/3 1759, t 26/7 s. å.
Sofie Hersleb Krog, f. 10/8 1760, f 21/7 1762.
C 12
Cl 3
Cl 4
Paul Fredrik Krog, f. 9/8 1761, f 5/4 1835, kaptein. * 13/10
1801 Anna Jakobine Colding, f. Knudsen, f. 17/2 1773, t
16/10 1849. (Dtr. av kontorsjef Knud K.).
D 1.
Anna Sarine Krog, f. 13/7 1802. * 16/2 1833 Karl Kristian
Jensen, f. 22/9 1802, f 19/2 1847, kjøpmann i Kallunborg.
Anna Johanne Elf rida Jensen, f. 13/1 1836.
E 1.
E 2.
E 3.
E 4.
D 2.
Nikoline Fredrikke Jensen, f. 10/2 1839
Nils Sofus Johannes Jensen, f. 5/4 1842.
Paul Kristian Krog Jensen, f. 13/4 1845
Knud Fredrik Krog, f. 18/2 1805, urtekremmer og klasselot
teri-kollektør i København. * 8/10 1834 Mette Margrete Møl
ler, f. 9/4 1809. Ingen barn.
Pauline Kristiane Krog, f. 27/11 1808, lærerinne i Aarhus.
Ugift.
D 3.
Cl 5
Gjerlov Kristian Krog, f. 19/3 1762, f 2/1 1830, skipsprest
på Kina, res. kap. i Nykjøbing på Falster 1790, sogneprest til
Rye og Sonnerup på Sjælland 1793, sogneprest til Stege på
Møen 1815, amtsprost. * 10/8 1791 Inger Marie Holst. (Dtr.
av presten H. til Trinitatis kirke i København). Ingen barn.
Anna Sofie Krog, f. 21/3 1764, f 7/4 1804. •*) Didrik Kruse,
f 1799, skipskaptein. * 2 ) 1802 Jakob Andreas Nordenberg,
f 1809, skipskaptein.
C 16
D 1.
D 2.
Martine Kruse, f ung.
Anna Kruse, f. 8/6 1788. * 29/7 1808 Hedde Jansen Ehlers,
f. 1/4 1784 i Norden i Ostfriesland, malermester, borgerrepre
sentant i Roskilde, dannebrogsmann, også hedret av sine med
borgere.

----
101 Bind 2A
---
E 1. Anna Margrete Sofie Ehlers, f. 4/11 1809. * 3/10 1836 Peter
Kristian Lieback, f. 15/9 1810, landvæsenskommisær, godsfor
valter på Aggersvold.
E 2. Edvard Didrik Ehlers, f. 1/12 1810, f 20/5 1812.
E 3. Edvard Didrik Ehlers, f. 19/10 1812, etatsråd, fabrikkdirektør,
R. * 3/6 1846 Charlotte Henriette Hvidt, f. 20/9 1813, t 8/6
1847.
F 1. Anna Charlotte Terese Ehlers, f. 10/5 1847, f 4/3 1856.
E 4. Jakobine Henriette Ehlers, f. 10/2 1815.
E 5. Jans Laurits Georg Ehlers, f. 6/4 1817, malermester i Roskilde.
E 6. Hedvig Jensine Ehlers, f. 11/12 1821. * 1855 Johan Andreas
Horn, f. 6/1 1819, bakermester.
Fl. En datter.
E 7. Blanka Laurentse Gjertrudine Ehlers, f. 6/10 1823, f 24/9
1829.
E 8. Albert Matias Konrad Ehlers, f. 13/3 1826, kjøpmann i Holbek.
* 14/10 1853 Karoline Marie Larsen, f. 2/7 1830.
F 1. Karl Wilhelm Heinrich Ehlers, f. 31/8 1854.
F 2. Karen Ehlers, f. 30/8 1855.
E 9. Paul Gerhard Blankensteiner Ehlers, f. 10/3 1831, f 20/7 1832.
D 3. Lars Kruse, f 3 dager gl.
D 4. Maren Lorentse Kruse, f. 16/10 1797. * 3/10 1832 Laurits
Frederik Tøyberg, f. 3/8 1806, kjømann på Frederiksverk.
E 1. Isakine Matilde Kristiane Sofie Tøyberg, f. 2/10 1834. * 31/8
1854 Gottlieb Kristian Teodor Frantzen, f. i Odense 2/2 1832,
manufakturhandler i Roskilde.
F 1. Lorentse Matilde Emilie Frantzen, f. 1855.
E 2. Johanne Fredrikke Tomine Margrete Tøyberg, f. 8/10 1836.
E 3. Henrik Kristian Kruse Tøyberg, f. 28/10 1838.
E 4. Laura Anna Edvardine Tøyberg, f. 10/11 1840.
E 5. Laurits Fredrik Didrik Tøyberg, f. 24/8 1845.
C. 17. Johan Ernst Gunnerus Krog, f. 26/5 1765, f 5/2 1837, dimit
tert fra T.hjems skole 1783, forlot Trondheim til sjøs og kom
med broren Gjerløv Kristian til København 1783, kateket ved
Trinitatis kirke i København 1787, prest til tukt-, rasp- og for
bedringshuset 1789, sogneprest til Arendal 1794, senere prost
i Nedenes. * x ) Anna Katrine Kock, f. 17/9 1774, f 17/8 1812.
Dtr. av skipskaptein, senere kgl. vaterskoret K. i København).
* 2 ) Anna Katrine Pless, t 16/9 1840, 57 år. (Dtr. av urma
ker P.).

----
102 Bind 2A
---
Peter Krog, f. 21/3 1795, f 12/3 1832, kjøpmann og konsul
i Cherbourg. * 27/3 1822 Marie Tambs, f. 14/8 1797. Ingen
barn.
D 1.
D 2.
D 3.
Anne Kristine Krog, f. 8/4 1796.
Paul Albert Krog, f. 23/6 1797, koffardikaptein. * 24/5 1836
Mainov Leth, f. 3/1 1808.
E 1.
D 4.
Ernesta Katrine Krog, f. 12/5 1840.
Helene Bolette Krog, f. 21/5 1798. * 26/2 1817 Tomas Doran,
koffardikaptein, f. 26/8 1788, f 1/5 1827.
Tomas Doran, f. 10/10 1819, kjøpmann i Kragerø. * 1853
Hansine Bagge.
E 1.
Tomas Doran, f. 18/9 1854.
F 1.
E 2.
Katrine Kock Doran, f. 7/7 1822. * 1845 Frederik Johannesen,
underhavnefoged i Veile.
F 1.
F 2.
F 3.
E 3.
E 4.
Helene Bolette Fredriksen, f. 15/3 1846
Tomas Peter Fredriksen, f. 19/3 1848.
Johan Peter Fredriksen, f. 15/10 1850.
Gunhild Doran, f. 24/10 1824.
Ernst Kristian Doran, f. 26/9 1826. * 5/2 1856 Marie Juul,
f. 29/12 1835.
Klaudius Andreas Krog, f. 6/5 1799, t på havet, seilmaker.
Ugift.
D 5
D 6
D 7
Kristian Brandt Krog, f. 4/1 1801, f 1821 på havet.
Maren Otto Furst Krog, f. 21/12 1800. * 24/7 1824 Antoine
Emile Alexandre Kirkham, f. 25/3 1795, f 1837, norsk og
svensk konsul i Cherbourg.
Sofie Kirkham, f. 16/10 1835. * 21/6 1853 Gustave Honoré
Trabaud, f. c. 1831, «tresorier des invalides» i St. Våast la
Hougué.
E 1.
F 1.
D 8
Albert Michel Antoine Trabaud, f. 31/8 1854
Lovise Krog, f. 15/6 1803. * 21/4 1833 Søren Rasmussen Eu
genius Sørensen, f. 12/11 1803, f 3/7 1852, sogneprest til
Grong, prost i Namdalen.
E 1.
E 2.
E 3.
E 4.
E 5.
E 6.
E 7.
Ole Emerentius Sørensen, f. 13/1 1834, f 16/5 1852.
Søren Rasmussen Sørensen, f. 14/2 1835, f 4/2 1838.
Anna Katrine Kock Sørensen, f. 3/8 1836.
Peggy Sørensen, f. 6/3 1838.
Johanne Ernesta Sørensen, f. 23/6 1839, t 7/2 1849.
Severine Sofie Sørensen, f. 24/11 1840.
Søren Rasmussen Sørensen, f. 7/10 1842, f 24/2 1848.

----
103 Bind 2A
---
D 9.
DlO
Dll
D 12
Laura Katrine Ernesta Krog, f. 26/2 1807.
Margrete Hersleb Krog, f. 22/11 1807 ; f 1/10 1810
Sofie Marie Krog, f. 3/12 1809.
Lorents Ditlev Krog, f. 22/6 1811, sogneprest til Froland.
* 12/1 1840 Anna Margrete Lund, f. 5/10 1815.
Anna Katrine Kock Krog, f. 8/5 1841.
Jens Lund Krog, f. 11/3 1845, t 3/7 s. å.
Johan Ernst Gunnerus Krog, f. 18/8 1847.
Ingeborg Krog, f. 21/10 1850.
E 1.
E 2.
E 3.
E 4.
D 13
Gjerløv Kristian Krog, f. 16/8 1812, f 1843, styrmann.
Ove Lindved Krog, f. 16/8 1812, koffardikaptein.
Johan Samuel Pless Krog, f. 30/1 1816, f 1841, cand. theol.
Aksel Kristian Smith Krog, f. 21/10 1817, f 1858, apoteker
på Hammerfest. * Elisabet Ingebrigtsen, f. 18/1 1826, levde
som enke i Hamburg.
Dl 4
Dl 5
D 16
E 1.
Johan Ernst Gunnerus Krog, f. 19/11 1846
Klara Katinka Krog, f. 28/7 1849.
E 2.
E 3.
Annato Pless Krog, f. 29/7 1851.
Laurits Thirbegny Krog, f. 29/7 1851.
Aksel Elisar Krog, f. 19/10 1854.
E 4.
E 5.
Gjerløv Kr. Krog, f. 1860, f 25/9 1878 i Hamburg.
Katrine Elisabet Krog, f. 12/1 1819, f 21/6 1846. * 12/10
1842 Karsten Smith, cand. jur., løytnant, politifullmektig i
Stavanger.
E 6.
Dl 7
E 1.
Anna Smith, f. 13/7 1843.
Aksel Smith, f. 20/10 1844
E 2.
D 18
Johan Ernst Gunnerus Krog, f. 10/7 1822, bokholder ved
Treschows jernverk i Larvik.
C 18
Salome Margrete Krog, f. 21/6 1767, f 26/12 1851. * Jens
Hiigild, f 1818, vertshusholder i Lindenborg kro på Sjælland.
Ingen barn.
Maren Maria Krog, f. 10/6 1769, t 24/6 1832. * 1793 Wil
helm Kristian Schladermund, f 27/5 1823, 55 år gl., stads
kirurg i Trondheim.
Albertine Ovidia Schladermund, f. 22/4 1795, f 5/6 1854.
Ugift.
Cl 9
D 1.
D 2.
D 3.
Anna Dons Schladermund, f. 8/7 1797. Ugift.
Johan Ludolf Schladermund, f. 14/4 1798, postmester i Larvik.
* 20/6 1829 Henrikke Barlin, f. 26/2 1808.
E 1.
Wilhelm Kristian Schladermund, f. 1830, f 1831.

----
104 Bind 2A
---
E 2.
E 3.
Wilhelm Kristian Schladermund, f. 1832, f 1836.
Albert Fenger Schladermund, f. 18/2 1835, antok ifl. kgl. resol.
av 6/8 1855 navnet Fenger-Krog.
E 4.
E 5.
E 6.
E 7.
D 4.
D 5.
Rikke Johanne Schladermund, f. 27/1 1837.
Kristian August Schladermund, f. og f 1839-
Marie Kristine Schladermund, f. 2 5/2 1841.
Tora Valborg Schladermund, f. 2/3 1846, f 1853.
Wilhelmine Marie Schladermund, f. 25/3 1800. Ugift.
Andreas Fenger Schladermund, f. 11/2 1803, skipskaptein i
Trondheim.
Margrete Hersleb Krog, f. 24/9 1771, f 10/11 1847. * 20/2
1797 Ove Lindved, f. 1753, t 4/5 1807, skipskaptein i Aren
dal.
C2O
D 1.
D 2.
Johanne Lindved, f. 24/6 1798, f 26/3 1855. Ugift.
Anna Petronelle Lindved, f. 24/4 1802. * 10/4 1826 Tomas
Toft, f. 20/4 1799, kjøpmann i Arendal.
E 1.
E 2.
E 3.
Ove Lindved Toft, f. 26/2 1827, kjøpmann i Stavanger.
Johan Georg Toft, f. 28/4 1829, skipskaptein.
Margrete Hersleb Toft, f. 5/9 1830. * 13/9 1849 Kornelius
Middelthon, f. 7/4 1815, kjøpmann i Stavanger.
F 1.
Tomas Toft Middelthon, f. 27/7 1850, f 16/6 1851.
Tomas Toft Middelthon, f. 27/1 1852.
F 2.
Jakob Middelthon, f. 17/3 1853, f 20/3 s. å.
Jakob Alfred Middelthon, f. 23/12 1854.
Katrine Elisabet Toft, 1. 22/5 1832, f 16/7 ,833.
Jakobine Lindved Toft, f. 11/4 1837.
F 3.
F 4.
E 4.
E 5.
E 6.
Johanne Bugge Toft, f. 28/4 1838.
Tomas Toft, f. 20/5 1839-
E 7.
E 8.
Jan Marcelius Toft, f. 24/11 1842.
Matilde Dortea Toft, f. 1/1 1845.
Anna Petronelle Toft, f. 27/5 1847.
Jakobine Lindved, f. 10/11 1803. Ugift.
Mathilde Dorotea Lindved, f. 15/1 1805. Ugift.
E 9.
E 10
D 3
D 4
D 5
Jan Marcelius Lindved, f. 15/8 1806, skipskaptein i Arendal.
Ugift.
Ovidia Margrete Lindved, f. 26/ Q 1807. * 15/11 1827 Lars
Westergaard, f. 10/12 1799, kjøpmann i Arendal.
Lars Westergaard, f. 1/9 1828, kontorist i New York.
D 6
E 1.
E 2.
Elisabet Margrete Westergaard, f. 20/11 1829.

----
105 Bind 2A
---
Marthe Margrethe Krog, f. Rosenvinge.
Jakob Hersleb Krog.
E 3. Ovidia Jakobine Westergaard, f. 30/1 1831, guvernante på
Moss.
E 4. Oktavio Rudolf Westergaard, f. 3/9 1832, f 14/11 s. å.
E 5. Oktavio Rudolf Westergaard, f. 10/10 1833.
E 6. Matilde Dorotea Westergaard, f. 2/5 1835, f 24/1 1836.
E 7. Anna Colbjørnsen Westergaard, f. 12/9 1837.
E 8. Laura Westergaard, f. 21/3 1839, t 18/11 s. å.
E 9. Laura Westergaard, f. 18/8 1840, t 7/2 1842.
E 10. Rudolf Reimers Westergaard, f. 15/2 1842.
Ell. Ove Lindved Westergaard, f. 12/3 1843.
E 12. Augusta Westergaard, f. 17/8 1844.
E 13. Jakob Lindved Westergaard, f. 20/11 1845, t 2/8 1846.
E 14. Johannes Aschildsen Westergaard, f. 24/6 1848.
E 15. Jakob Lindved Westergaard, f. 29/8 1851.
C 21. Abel Katrine Krog, f. 25/8 1773, t 14/1 1827. * Hans Hansen,
kjøpmann i Trondheim. Ingen barn.
13. Jakob Hersleb Krog. 1779—1799.
Var eldste sønn av foregående, sogneprest Peder Krog, født 10.
januar 1740 på Hegstad, ble i 1761 dimittert fra Trondhjems skole,
erholdt til ex. philos, karakteren laud, til teologisk attestats 1763
non cont. og til dimispreken 1764 laud. I 1765 ble han personell

----
106 Bind 2A
---
kapellan hos sin far, etter at denne i en skrivelse av 20/8 s. å. hadde
innsendt andragende derom til biskopen, i hvilket andragende nevnes
at det nå er på ste år etter hans fall, og hvori han uttaler sin forvisning
om at biskopen «gjerne vil hjelpe vildfarende tilrette igjen». Hvori
hans fall og villfarelse besto, nevnes der intet om; det må etter skrivelse
være foregått samme år, som han gikk ut av latinskolen.
Som personellkapellan hadde han en lønn av 60 rdl. og bodde i
huset.
I 1767 ble han residerende kapellan til Verdal etter Kortholt, og
under 11. juli 1777 fikk han løfte på å bli sogneprest samme sted, når
kallet ble ledig, hvilket skjedde ved farens død i 1779-
Han var 3 ganger gift: 1) 1767 med Edel Katrine Thode, død i
barselseng 1774. 2) 1775 med Anna Magdalene Arnet. Hun døde i
1795. I ministerialboken er ved hennes død notert: «Min uforligne
lige, fromme og dydige kone Anne Malena Krog, født Arnet, døde
af en ondartig feber efter 14 dages haard sygdom med sund fornuft,
stille og vakert efter en opbyggelig afsked med mand og 4 sønner den
26/7 paa den 8 søndag efter hell. 3-foldighed kl. 3 efterm. i en alder
efter 19 aars kjærligste egteskab af 51 aar. Begr. og gravfæstet af
provst og mag. Wittrup 12/8 i Stikl, kirke.» 3) 1796 med Marta
Margrete Rosenvinge, datter av sogneprest til Frosta, Eiler Rosenvingc-,
som tidligere hadde vært kapellan til Verdal. Hun døde på sin første
barselseng med en dødfødt sønn i 1797. Krog noterer dødsfallet i
kirkeboken således:
«Min i livet elskelige 3die kone, følgelig min forventede alderdoms
trøst i meget og mangt paa jorden, Marta Margreta Krog, født Rosen
vinge, døde efter 3 ugers udstandne brystsvaghed endelig paa barsel
seng med en dødfødt dog velskabt søn den 30/6 med megen stand
haftighed i sine haarde lidelser og frimodighed i døden i en alder af
28 aar 10 m. 2 u. 1 dag, efter at hendes og lille søns lig var den 4/7
bisat i Stiklestad hovedkirke, blev der siden afhoidt en ligtale m. v.
af hr. provst og mag. Wittrup i Stjørdalen over tekst Es. 59, 9 den
paafølgende 12/7.»
Jakob Krog døde 24. juli 1799- Han var en meget velholden mann
om enn ikke på langt nær så rik som faren, idet aktiva i hans bo ble
6903 rdl. 3 ort 15 sk. og beholdningen 1928 rdl. 2 sk. Av hans 14
barn overlevde 6 ham.
På skiftet etter Jakob Krog nevnes de gjenstander, som ifølge gamle
opptegnelser av hver avgående prest skulle tilsvares ettermannen som
inventarium til prestegården. De var følgende: 2 gamle langbord til

----
107 Bind 2A
---
Peter Johan Brandt.
en verdi av 1 ort, 2 gamle sengesteder, naglet til veggen, 1 ort, videre
5 kyr, 1 unghest, 1 skjud, 3 svin, 1 kopperkjel brom, vektig 2 pund.
Det er med unntagelse av langbordene og sengstedene det samme, som
Gunhild, salig hr. Povels, hadde satt etter seg i 1588.
14. Peter Johan Brandt. 1799—1836.
Født 14. april 1754, sønn av Johan Rasmus Brandt, som døde 16.
april 1795 i sitt 76de år som sogneprest til Ullensaker, og Birte Marie
Hjort, som døde 21. novbr. 1794 i sitt 66de år. Han ble i 1782 perso
nellkapellan hos faren, 1788 feltprest, 25. juni 1790 sogneprest til
Stadsbygd og 6. desember 1799 til Verdal. Fra 1807 til 1815 var han

----
108 Bind 2A
---
konstituert prost over Østre Innherreds prosti. Ved Dreyers beford
ring i 1812 ble det residerende kapellani nedlagt, og fra den tid var
altså Brandt bygdens eneste prest. Han ble 29. august 1832 geistlig
medlem av Wasa-ordenen og 7. septbr. 1835 av Nordstjerne-ordenen.
Den 25. oktbr. 1832 høytideligholdt han sitt 50-års jubileum som
embetsmann, ved hvilken anledning hans portrett, bekostet av Verdals
almue, ble opphengt i Stiklestad kirke. Etter søknad fikk han avskjed
i nåde 30. mars 1836 med en årlig pensjon av 400 spdl., hvorav 200
spdl. skulle utredes av ettermannen og 200 spdl. av opplysningsvesenets
understøttelsesfond, hvorhos kongen tilla ham av egen kasse en årlig
pensjon av 100 spdl. Brandt døde 4. oktbr. 1836. Han var en origi
nal, men i bygda avholdt mann og en god vert. Han skal i sin messe
for alteret endog ha insultert tilstedeværende, som ikke måtte hue ham.
Han var i sin studietid i København en av stifterne av «Det norske
selskap». Den gullring med inskripsjon, han hadde som erindring
herom, ble stjålet ved hans død.
Brandt var likesom sine forgjengere en velstående mann. På skiftet
etter ham ble registrert aktiva til et beløp av 3734 spdl. 2 ort 2 sk.,
og beholdningen ble 2107 spdl. Sin formue hadde han disponert ved
et testamente, opprettet 27. septbr. 1836, en ukes tid før hans død.
Ifølge dette skulle søsteren, enkefru Bolette Schultz, arve 1000 spdl.,
kirkesanger Jørgen Aagaard 100 spdl., student Bernt Støp i Trond
heim 100 spdl., brordattersønnen Peter Johan Scherffenberg 100 sprd.,
jomfru Gunhild Birgitte Trapnes 50 spdl., de 8 tjenere på prestegår
den fikk hver 5 spdl., de to husmenn på Tokstaden under prestegården
skulle ha husene på sine plasser til eiendom. Ifølge muntlige uttalelser
av Brandt dagen før hans død skulle endelig madam Trapnes ha
100 spdl.
Det som etter dette ble til overs, bemyndiget han enkefru Schultz
til å fordele blant deres familie, således som hun fant det mest passen
de. Der ble 381 spdl. til overs til denne fordeling.
Av kong Karl Johan hadde han fått 2 dåser. Om disse har testa
mentet følgende bestemmelse:
«De tvende daaser, som Hans maj. kongen naadigst haver skjænket
mig, nemlig den ene af guid og den anden af træ, hvorpaa Hans Maje
stæts brystbillede, ønsker jeg stedse at maatte følge Værdalens sogne
prestembede. Jeg overgiver derfor herved disse tvende daaser til min
eftermand i embedet med anmodning til ham om at forvare dem som
depositum tilhørende Værdalens sogneprestembede og til erindring
om Hans Majestæt Kongens mig beviste naade.»

----
109 Bind 2A
---
Truls Krog Koch.
Lars Steen.
Sitt ikke übetydelige bibliotek, som omfattet 873 nummer foruten
noen kasser skrifter, ønsket han ikke avhendet for spottpris, hvorfor
han i testamentet ytret ønske om at det måtte «blive solgt paa slike
vilkaar og til saadanne tider, at det kan ventes betalt», hvilket han
overdrog skifteretten og sin ettermann i embetet å dra omsorg for.
15. Lars Steen
f. på gården Steen i Ringsaker 28. august 1784. Faren Bernt Anker
Steen var landhandler. Sønnen ble student 1804, tok teologisk eksamen
14. januar 1812 med haud illaudabilis. Var først personellkapellan til
Fåberg i Gudbrandsdalen, derpå sogneprest til Lom sammesteds. Ble
20. november 1826 sogneprest til Rollaug i Akershus stift, og 20.
november 1837 sogneprest til Verdal.
Gift med Pauline Broch, datter av prost og sogneprest Broch i
Fåberg.
Deres barn:
1. Bernt Anker Steen f. 1812. Student 1831, døde som overkon
trollør ca. 1860.
2. Ole Sem Steen, død tidlig.
3. Marie Beate Steen, gift med sogneprest til Bø i Hedemarken,
Fredrik Nicolai Gjør.
4. Andreas Fredrik Broch Steen, residerende kapellan.

----
110 Bind 2A
---
5. Anna Beate Steen, gift 1. g. med cand. teol. Teodor Rynning som
døde 1838. 2 g. g. med Hans Olaus Nilsen, cand. teol. og senere
sogneprest til Sparbu og prost til Nordre Innh. prosti.
6. Karen Henriette Steen, gift 1857 med sakfører Hans Fredrik
Muller.
7. Laurits Steen, f. 1870, teologisk embetseksamen 17/12 1852
med haud illaudabilis, og utnevntes 1861 til prost i Nord
Amerika.
8. Paul Steen, gårdbruker i Verdal.
9. Carl Johan Steen, f. 1825, juridisk embetseksamen i 1851. Ble
sakfører i N. Bergenhus amt 1856 og døde som stortingsmann
1874.
Sogneprest Lars Steen avgikk ved døden i Verdals prestegard 7.
oktober 1855, og er både han og hustru begravet i kroken mellom kir
ken og sakristiet på Stiklestad kirkegård.
16. Truls Krog Koch, 1836 — 1879-
Født på Folden prestegard 18. juli 1808, sønn av prest i Øst-Finn
marken og misjonær i Varanger, senere sogneprest i Folden, Jens Koch,
og Maren Heggelund Krog. Student 1826, cand. theol. 1832, reside
rende kapellan til Leikanger 1835, sogneprest til Hammerøy 1839,
tillike prost i Nordre Salten 1850, sogneprest til Verdal 1856—79
og prost i Søndre Innherred 1857 —73. Død i Kristiania 13. januar
1884. Gift med Katarina Secilie Holm, datter av fullmektig i Zahl
kassen, Søren Lodberg Holm og Anne Hoff.
Han var 2. representant på Stortinget for Nordlands amt 1845 og
1. representant 1848, 4. suppleant 1854 og 2. suppleant 1857. Med
lem av militærkomiteen 1845 og 1848.
17. Gerhard Gunnerus Bergh. 1879 — 1880
Såvidt vites, kom familien fra Tyskland omkring år 1500, innkalt
av kong Hans; stamfaren skulle ha vært «flink til at regne». Sikre
opptegnelser begynner med Oluf Gundersen Garmann, kjøpmann i
Kristiania, som døde i 1668. Navnet Bergh (av de innvandrede skrevet
Berg) ble opptatt igjen av hans sønnesønn, Gunder Bergh Garmann,
kjøpmann og borger av London, gift med en engelsk dame Mary von
Dalton.
Disses sønn, Mathias Garmann Bergh, f. på Strømsø i Drammen 7.
mars 1726 og gift 1753 med Elisabeth Faye, døde som sogneprest til
Toten (Maleri av ham i kirken).

----
111 Bind 2A
---
Hans sønn, Gerhard Gunnerus
Bergh, f. 1755, gift 1786 med Pau
line Birgitte Irgens, døde i 1837 som
prest til Ringsaker. (Maleri av ham
i Ringsaker kirke.)
Dennes tredje sønn, Gerhard Gun
nerus Bergh, f. 1789, løytnant i kri
gens tid, var gift 1) med Anne Chri
stine Thorne fra Moss, 2) med Marie
Elisabeth Smith (datter av en kjøp
mann fra Kongsberg). Han døde
som overtollbetjent i Svelvik i 1839-
I sitt første ekteskap hadde løyt
nant Bergh 7 barn, hvoriblant den
senere sogneprest til Verdal, Gerhard
Gunnerus Bergh. Han var født 1.
november 1826, gikk på Drammens
Gerhard Gunnerus Bergh.
latinskole, privat dimittert av kand. teol. Hoelfeldt, tok eksamen
artium 1844, anneneksamen 1845. Etter sin fars ønske studerte han
først jus, men gikk snart over til teologien og tok i 1849 embetsek
samen med laudabilis. Deretter var han et halvt år lærer ved Brager
nes borgerskole, opprettet i 1850 et pikeinstitutt i Drammen og
bestyrte dette i 3 år, var en tid språklærer (i engelsk) i Kristiania og
siden annenlærer ved Ringerikes realskole, 1854 timelærer ved Stav
anger latin- og realskole og 1856 annenlærer ved Holt skolelærer
seminarium for Kristiansands stift.
I 1862 ble han utnevnt til sogneprest til Norddalen på Sunnmøre
og i 1871 befordret til nabokallet Stranden. I 1879 ble han sogneprest
til Verdal og tiltrådte dette embete i august samme år. Under tilta
kende sykelighet levde han her et halvt års tid og døde 17. januar 1880.
Som student og kandidat var Bergh en ivrig turist. Han var også
en interessert og virksom sanger. I Drammen opprettet han to store
sangforeninger og foresto sammen med Joh. D. Behrens den første
store norske sangerfest i Asker. I 1858 utgav han (på bokhandler
Grøntofts forlag i Kristiansand) «Sangbok for den norske almen
skole». Første utgave ble utsolgt i løpet av et halvt års tid, og den
ble utgitt i flere opplag. I flere avisoppsatser skrev han i årene 1858
—59 om den lutherske salmesang, som han ga fortrinnet for de lang
somme og stive koraller med de alltid like lange toner.

----
112 Bind 2A
---
På Holt seminar overtok han sammen med seminarist og kirkesan
ger Andreas Feragen utgivelsen av tidsskriftet «Den norske folke
skole». Han leverte også bidrag til Eilert Sundts arbeider om omstrei
ferne.
Sogneprest Bergh var gift med Davida Blackstad, f. 13. oktober 1831
— datter av sorenskriver Rasmus Martinus Blackstad (av sunnmørsk
bondefamilie fra Sokkel ven) og hustru Anne Christine Trumpy (ber
genserinne — av schweizisk opprinnelse). Fru Bergh døde 30. okto
ber 1883.
Sogneprest Bergh hadde 9 barn:
1. Davida Opshaug, f. 7/7 1855, fpå Ringsaker sommeren 1920.
Gift med amtsskolelærer Ole Andreas Opshaug. Deres barn:
a) Jens Opshaug, militærkaptein og tannlege i Narvik.
b) Ole Andreas Opshaug, kand. jur., ansatt ved det svenske
Røde Kors i Sibiria under verdenskrigen, skjendig myrdet
av russiske røvere.
c og d) En sønn og en datter, som døde ung.
2. Gerhard Gunærus Bergh, f. 20/2 1857, gikk handelsveien, men
døde sommeren 1879 — ugift.
3. Rasmus Martinus Bergh, f. 14/1 1860, distriktslege i Rødenes
og Øvemark, gift 1890 med Nicoline Sofie Smith (fra Bergen).
Barn:
a) Christen Smith Bergh, f. 23/1 1892.
b) Gerhard Gunnerus Bergh, f. 3/6 1893, lege på Melbo, gift
med Edel Frederiksen sammesteds.
c) Bjarne Smith Bergh, f. 1/7 1895, grossist på Moss, gift med
Astrid Løken.
4. Kristine Smith, f. 11/1 1862, gift med fabrikant Frithjof Smith.
Barn:
1. Sverre Bergh S., skipsingeniør.
2. Leif Bergh S., lege.
3. Frithjof Berg S., bokhandler i Bergen.
5. Aage Skavlan Bergh, f. 23/10 1864, distriktslege på Nes, Ro
merike. Gift 1 ) med Olga Berg. Barn: Aage, Gerhard og Kristen.
Gift 2 ) med Gudrun Norberg. Flere barn.
6. Mathilde Berg, f. 29/2 1868, ugift. Har vært amtskolelærerinne
i Buskerud.
7. Amalia Mathiesen, f. 9/9 1871, gift med amtsingeniør Trygve
Mathiesen, Lillehammer. Barn: Liv, Gerd, Trygve.
8. Vilhelma Bergh, f. 23/12 1873,.f 1881.

----
113 Bind 2A
---
Alfred Rosenlund.
Otto Møller Hansen.
9. Gerda Løvold, f. 11/12 1878, gift med skipsreder og skipshand
ler Stian Løvold. Barn: Thomas, Eirik, Tone.
18. Hansen, Otto Møller, 1880 — 1898.
Født 19. mai 1826 i Askim av foreldre løytnant, senere tollbetjent i
Drammen, Hans Hansen og hustru Severine Elisabeth f. Møller. I
1837 kom han inn på Drammens latinskole under den bekjente rektor
Borch, der han gikk til utgangen av 1845, og var der skolekamerat
med sin formann i Verdal sognekall, Berg. I februar 1846 reiste han
til Kristiania for privat å forberede seg til samme års artium. Først
under kand. theol. Andreas Hede, og etter dennes død av kand. theol.,
senere overlærer i Stavanger, Kristian Larsen, der dimitterte ham til
artium med karakteren haud illaudabilis. 1847, om sommeren tok han
eksamen philosoficum med haud. I 1851 embetseksamen med haud.
I 1852 prakticum med haud. I 1855 annenlærer ved Porsgrunn bor
gerskole og i 1857 bestyrer og førstelærer ved samme skole samt kirke
sanger ved Østre Porsgrunn kirke. 1859 personellkapellan hos reside
rende kapellan Peder Anker Stabel i Ringsaker. 1862 sogneprest til
det nyopprettede Sollien inne i høyfjellet mellom Gudbrandsdalen
og Østerdalen. Der var ingen vei ved hans ankomst. I hans tid ble det
opparbeidet vei til kirken. 1869 —1874 var hans sogneprest til
Sande på Sunnmøre. I 1874 sogneprest til Røros og 1880 sogne
prest til Verdal og flyttet dit den 7. oktober. Gift 1. gang 2/5 1857

----
114 Bind 2A
---
med Marie Leganger Bie, datter av skipsreder Bie. 2. gang 1861 med
Maren Elisabet Marie, datter av Jacob Fabricius, artillerikaptein. Av
skjed i nåde fra 1/7 1898.
Hansen var musikalsk, hadde vakker sangstemme og et godt organ
som taler. Man kunne lett forstå at Hansen hadde vært lærer. Han
hadde stor interesse for skolen og et godt lag til å tale med barna når
han for omkring på årsprøvene. Han var ytterst konservativ, og la seg
opp i de bevegede politiske kamper i 80-årene.
19. Rosenlund, Alfred. 1898 — 1905.
Han var født i Aker den 31. januar 1847 av foreldre repslager og
gårdbruker Ernst Aleksander Rosenlund, f. 1815, f 1849, og hustru
Maren, f. Nielsen, f. 1816. Faren døde, da gutten var ty 2 år gammel.
4 år gammel ble han sendt til en familie på farens side i Fredrikstad,
hvor han gikk på borgerskolen, inntil han i 1861 ble konfirmert. Etter
sin konfirmasjon ble han sendt til en onkel, sakfører Rosenlund i Ber
gen, hvor han dels tok privatundervisning, dels hjalp onkelen på kon
toret. I Bergen var han til 1865, da han reiste til Kristiania i den
hensikt å studere, og meldte seg inn på Qvams skole. Derfrå ble han
i 1867 dimitert til Universitetet og tok artium med karakteren haud.
Våren 1868 gikk han inn på krigsskolen og ble samme år vernepliktig
løytnant, eller som det den gang kaltes, sekondløitnant uten fast lønn.
Samtidig leste han til anneneksamen, som han absolverte i 1870 med
karakteren haud. Han bestemte seg nå for teologien. I 1873 absol
verte han den teoretiske og i 1874 den praktiske del av teologiske eks
amen, begge med haud. Samme år ble han utnevnt til personellkapel
lan hos prost Heffermehl i Aas. Her var han til høsten 1878, da han
ble utnevnt til sokneprest til Åseral i Mandals prosti. I Åseral var
han til 1884, da han ble utnevnt til sogneprest til Hammerfest. En
sådan reise omtrent fra Lindesnes til Nordkap var den gang ennå både
kostbar og langvarig. Bare reisen fra Trondheim til Hammerfest tok
10 døgn. I 1910 beskikkedes han som valt prost i Hammerfest prosti.
Der ble han til 1893, da han utnevntes til sogneprest eil Veøy i Roms
dalen. Fra dette embete måtte han i 1896 på grunn av et halsonde
søke avskjed med vartpenge. Han flyttet da til Trondheim, hvor han
en tid var prest ved det kommunale sykehus. Under sitt opphold i
Trondheim fikk han av biskopen anmodning om å reise inn til Verdal
og bestyre dette embete, da sogneprest Hansen hadde søkt avskjed.
I 1898 ble han etter menighetsansøkning utnevnt til sogneprest i Ver
dal. I 1905 ble han utnevnt til sogneprest til Enebak i Kristiania stift,

----
115 Bind 2A
---
og fra dette embete søkte han avskjed i 1919- Siden bodde han i
Kristiania.
Rosenlund uttaler i forbindelse med ovenstående opplysninger, som
han seiv har gitt om sitt liv:
«Jeg har saaledes faret viden om i vort land og lært folket at kjende
i de forskjellige landsdele, og min erfaring er, at paa bunden av det
norske folks hjerte er der endnu agtelse for kirken og deas gjerning.
Hvad der trænges er ikke noget nyt evangelium, men at kirken med
det gamle evangelium i sin mund faar ret til at leve sit eget selvstæn
dige liv.
I de aar, jeg virket i Værdalen, var der ikke nogen vækkelse, som
gik over menigheden. Folket var dog venlig sindet mot sin prest, han
var velseet i ethvert hjem, og han havde endnu noget av den gamle
autoritet. Kirkesøkningen var upaaklagelig. Jeg mindes mit ophold
i Værdalen med glæde.»
Han var gift 1: I 1874 med Jørgine Annette Engebretsen, f. 1846,
t 1892, datter av gartner E.
2: 1899 med Helena Eleonora Berg, f. 1878, datter av maskinmester
Erikß., f. 1840, f 1903, og hustru, Karoline Kristiansen, f. 1847.
20. Erik Veel, 1906 — 1917,
er født i Torsnes den 29- mai 1861 av foreldre gårdbruker Hans An
dreas Veel, f. 1815, f 1892, og hustru Anne Humlekjær, f. 1822, f
1893. Han viste tidlig en sterk lyst til lesning, og det var ham derfor
en overordentlig stor glede, da han —■ etter noen års skolegang i almue
skolen, hvor han med takknemmelighet minnes sin lærer K. Korneli
ussen — i 1874 av sine foreldre fikk lov til å begynne på Fredrikstad
kommunale middelskole. Det ble en lang skolevei på over 1 mil, han
nå fikk å gå liver dag, og det var nok ikke fritt for at han undertiden
følte fristelse til å slutte, særlig når han skulle ut i uføre, i snøstorm
eller kulde og måtte gå hjemmefra kl. 6 om morgenen. Men da det
var ham seiv, som hadde funnet på dette, kunne det ikke gå an å gi
opp. Hans trang til kunnskaper og hans gode framgang på skolen
holdt ham da også oppe og hjalp ham over alle vanskeligheter, likesom
hans faderlige venn og velynder, bestyreren av skolen, Valentin Voss
(senere rektor i Ålesund) var ham til stor oppmuntring og ofte spø
kende bemerket, at han sikkert ville legge 10 år til sin levetid for hvert
år han gikk.
I 1878 tok han middelskoleeksamen med karakteren «Meget godt»
(1,63), forberedtes så til studenteksamen i et nyopprettet privatgym
8

----
116 Bind 2A
---
nasium ved samme skole og dimittertes derfrå i 1881 til artium, som
han erholdt med karakteren «laudabilis». Etter at han det følgende
år hadde tatt eksamen philosofikum med samme karakter, begynte han
så på det teologiske studium. Det falt ham ikke vanskelig å vite, hvil
ken bane han skulle slå inn på. Linjen hadde i virkeligheten ligget
klar allerede fra barndommen av. Oppvokset i et hjem, hvor guds
frykt og kirke hadde inntatt en høy plass, kjente han tidlig en sterk
dragelse mot det høyeste og et dypt ønske om en gang å kunne få vie
sitt liv til prestetjenesten i kirken.
Studentertiden falt i åttiårenes rikt bevegede tid både på det literære,
det politiske og religiøse område. I literaturen trengte realismen og
naturalismen seg fram, i politikken parlamentarismen («riksretten»),
og for religionen måtte de nye synsmåter, som gjorde seg gjeldende i
naturvitenskapen, særlig gjennom «Darwinismen», bringe til ettertanke
og overveielse. Det var i denne tid, full av gjæring og sterke brytnin
ger, han nådde fram til det politiske og religiøse frisinn, som alltid
siden har fulgt ham. Religiøst fikk særlig professor Fredrik Petersen
betydning for ham både ved sine forelesninger, sine bibellesninger og
de private samvær, likesom også misjonær Skrefsruds foredrag på
Universitetet under et kortvarig opphold i hjemlandet øvet på ham og
flere andre en vekkende innflytelse.
Under studietiden vikarierte han et halvt års tid som lærer ved
Moss middelskole og leste l / 2 år hjemme, forresten bodde han i Kri
stiania og da for det meste på Studenterhjemmet sammen med mange
interesserte og begavede studenter. Våren 1886 gikk han opp til teo
logisk embetseksamen, som han erholdt med karakteren «Haud illauda
bilis», et resultat, som han visstnok aldri hadde tenkt seg, men som vel
for en vesentlig del kan forklares av, at han — for å bli så tidlig ferdig
som mulig — måtte forkorte sitt studium med et års tid.
Høsten 1887 tok han praktisk teologisk eksamen med karakteren
«laudabilis». I praktikumsåret beskjeftiget han seg ved siden av sin
lesning med lærervirksomhet, først noen måneder ved Fredrikstad mid
delskole, senere hadde han timer ved Aars og Voss skole, likesom han
også manuduserte noe i hebraisk.
Etter praktikum fortsatte han som lærer l / 2 år ved Kragerø middel
skole og 1 år som vikarierende annenlærer ved Hamar seminar og vir
ket derpå en tid i indremisjonens tjeneste på Hamar, inntil han 14.
mars 1890 utnevntes til personellkapellan hos sognepresten i Holt og
Tvedestrand, prost Boye Ording, og ordinertes av biskop Heuch i Vor
Frelsers kirke i Kristiania.

----
117 Bind 2A
---
Med liv og lyst gikk han inn i den
gjerning, han lenge hadde tatt sikte
på, og de 5 år, han var prest i Holt
og Tvedestrand, hørte til hans livs
lykkeligste, rike på arbeid, men også
på tilslutning og velvilje, ikke minst
fra menigheten i Tvedestrand, hvor
han vesentlig hadde sitt virke.
I 1894 5. mai inngikk han ekte
skap med Anna Benedicte Bendich
sen, f. i Kristiansand 30. april 1866
av foreldre kjøpmann Ole Bendich
sen, f. 1823, t 1900, og hustru
Amalie Kathrine Olsen, f. 1836. En
personellkapellans gasje på 1200 kr.
var jo ikke meget seiv for en liten
familie å leve av. Han måtte søke om
Erik Veel.
forflytteise og ble 12. oktober 1895 utnevnt til residerende kapellan
i Tromsø, hvilket embete han tiltrådte 8. desember samme år.
Tromsø var en interessant by både på grunn av natur og folkeliv.
Der var atskillig religiøs sans innen alle samfunnslag og meget god
kirkesøkning. Ved siden av sin prestegjerning ofret han seg meget for
arbeidet blant de unge og var i en årrekke formann i Tromsø ynglinge
forening — et arbeid han hadde megen glede av — likesom han også
var med å stifte og ble formann i Tromsø krets av kristelige forenin
ger for unge. Under sitt opphold i Tromsø virket han også atskillig
i sedelighetssakens tjeneste og bereiste sommeren og høsten 1902, samt
sommeren 1904 etter anmodning av sentralstyret for de norske sede
lighetsforeninger store deler av Tromsø stift og holdt møter og fore
drag om sedelighets- og ungdomssaken. Men mørketiden der nord ble
etterhvert vanskeligere og vanskeligere å klare, og til slutt ble han —
etter 11 års tjeneste der nord ■ — så nedbrutt av søvnløshet, anstren
gelse og nervøsitet, at han måtte ha permisjon en tid og snarest mulig
søke å få et kall sydpå.
Den 18. juni 1906 utnevntes han så til sogneprest i Verdal. Og da
han etter noen måneders hvile, navnlig ved et opphold på Eidsvoll
bad, var begynt å komme til krefter igjen, tiltrådte han i november
samme år sitt nye embete, og her i Verdals visstnok skarpe, men også
sunne luft frisknet han etterhvert slik til, at han ble fullt restituert

----
118 Bind 2A
---
igjen. Og det trengtes også, så meget som han kom til å stå i under
sin 11-årige prestetid her, navnlig på grunn av begivenhetene med
Værdalsbruket.
Det var to interesser, som i denne tid opptok ham sterkt ved siden
av hans egentlige prestegjerning, den ene var å få kirketanken opp i
folkets bevissthet og den annen å få kristendommen inn i det politiske
og borgerlige liv. Der hadde reist seg en såkalt fri folkekirkelig beve
gelse med det mål for øye å løse kirken fra staten, så den ble helt fri.
Likeoverfor denne bevegelse, som han mente ville bli til skade både
for kirke og stat, slo han til lyd for statskirken med reformer. Og på
et stort møte, som han fikk sammenkalt i Trondheim, ble det valt en
komite med ham som formann til å virke for denne kirkeoppfatning.
I skrift Og tale, ved foredrag og møter arbeidet han for saken, og da
kirkeforfatningsspørsmålet ble forelagt folket til avslutning, viste det
seg også, at statskirketanken hadde den dypeste rot i folket, idet den
seiret med overveldende flertall.
Hans politiske interesse brakte ham inn i det kommunale liv, idet
han i 1910 valtes til medlem av herredstyret og ble viceordfører i peri
oden 1911 —13, I denne, den mest bevegede periode i Verdals herred
styres historie, kjempet han i spissen for en minoritet en hard kamp
for at bygden skulle få beholde og eie som en stadig inntektskilde det
store gods Værdalsbruket, som det ■ — tildels ved statens hjelp — hadde
lyktes å få kjøpt. Men majoriteten var for sterk, og bruket ble solgt.
Stemningen snudde seg dog snart, og ved det påfølgende herredstyre
valg ble minoriteten til majoritet og Veel valt til ordfører for 1914
—16. Det ble i denne tid meget å gjøre, både med å ordne de nye
forhold, som var oppstått ved salget av Værdalsbruket, og med anleg
get av Verdals elektrisitetsverk. Dertil kom at dønningene av stri
den fortsatte sterkt enda en tid framover. Men etterhånden stilnet
det dog av.
Til tross for de svære kamper, han hadde under sin prestetid i Ver
dal, fikk han dog Verdal og Inntrøndelag i det hele meget kjær. Han
lærte å sette pris på befolkningen og knyttedes til mange ved sterke
vennskapsband. Ved sitt 25-års jubileum som prest mottok han og
hans hustru mange beviser på kjærlighet og sympati.
Det var derfor med vemod og under følelsen av, at hans familie
hadde slått dype røtter der nord, at de forlot Verdal i 1917. Nevnes
kan også, at han fikk arbeidet fram Olavsdagen som fast festdag med
gudstjeneste i kirken.

----
119 Bind 2A
---
Dels fordi hans hustru var blitt syk og dels for bedre å kunne virke
for sin store interesse: kirketanken, måtte han søke seg sydover og
ble 24. august 1917 utnevnt til residerende kapellan på Moss, hvilket
embete han tiltrådte 15. november samme år.
Også her skulle han få meget å gå igjennom. Noen måneder etter
at han med familien var flyttet til Moss, mistet han-sin hustru, idet
hun en søndag etter gudstjenesten på vei fra kirken til sitt hjem ram
medes av slag og døde noen timer etter, 24. februar 1918. Det var et
tungt slag, trofast som hun hadde stått ved hans side i liv og gjerning
og delt alt med ham. Dertil kom vanskeligheter og übehageligheter
fra visse konservative hold innen kirken på grunn av det kirke- og
kristendomssyn, han representerte og gjorde seg til talsmann for.
Våren 1919 hadde han fått dannet i Kristiania en komité for kirke
lig og kristelig opplysning, bestående av fremtredende menn og kvin
ner med tildels forskjellige teologiske anskuelser, og med biskop Tand
berg som formann. Tanken var i skrift og tale, gjennom foredrag og
stevner å sprede lys over aktuelle kirkelige, religiøse og sosiale emner
ut fra kristelig synspunkt. Det første tiltak ble gjort med det bekjente
stevne i Drammen 7. og 8. septbr. samme år. Tanken så ut til fra
først av å vinne megen anklang både blant liberale og konservative, og
da Veel som komiteens sekretær reiste omkring og virket for saken,
fant han atskillig tilslutning.
Men det varte ikke lenge, før der fra indremisjons- og menighets
fakultetshold ble reist en voldsom opposisjon mot stevnet og komiteens
arbeid. Det måtte forhindres. at konservative og liberale sluttet seg
sammen. Navnlig gikk det ut over biskop Tandberg, at han som kon
servativ og formann i menighetsfakultetets styre kunne gå sammen
med liberale. Menighetsfakultetet følte sin stilling truet. Biskop
Tandberg ble da også snart kastet som formann i styret.
Stevnet i Drammen ble imidlertid holdt og ble i det store og hele
vellykket. Striden fortsatte etterpå med sterke angrep på den liberale
teologi og de liberale prester fra konservativ side og med vesentlig
forsvar fra de liberale, inntil striden kulminerte i det store indre
misjonsmøte i 1920 i Calmeyergatens misjonshus, hvor det ble prokla
mert fullstendig streik likeoverfor liberale prester og oppfordret til
intens kamp mot alt liberalt kristendomssyn i skole og kirke.
På grunn av den tilspissede kirkelige situasjon ble flere av de kon
servative teologer i opplysningskomiteen engstelige og enkelte trakk
seg ut av den. Komiteen måtte da foreløpig innskrenke seg til å la
avholde noen foredrag i Vor Frelsers kirke i Kristiania og så vente

----
120 Bind 2A
---
på bedre tider. Dertil kom også, at komiteen mistet sin formann ved
biskop Tandbergs død.
Høsten 1923 påbegynte Veel en serie artikler i Aftenposten: «Tan
ker om religiøse spørsmål». I den tredje av disse artikler om Jesus
Kristus kom han bl. a. inn på dogmet om «jomfrufødselen» og hev
det, at den måtte henregnes til det legendariske stoff i Det nye testa
mente. Herfor ble han sterkt angrepet av konservative både i presse
og ellers og også Oslo biskop, Johan Lunde, følte seg oppfordret til
å innlede en aksjon mot ham, idet han mente, at hans anskuelser var
i strid med den kristne troesbekjennelse og ikke forsvarlige overfor
menigheten. Veel hevdet derimot, at hans uttalelser — etter hans
skjønn — var i overensstemmelse med Det nye testamente og dermed
da også i overensstemmelse med bekjennelsen, slik som den må sees i
lys av den historiske utvikling, og at hans opptreden derfor også var
fullt forsvarlig likeoverfor menigheten. —
Saken vakte megen oppsikt og megen diskusjon i dagspressen og
ellers. Biskopen kom dog ingen vei med ham og måtte innstille sin
aksjon. For Veels egen menighet førte det til, at der ble dannet en
kristelig opplysningsforening med stor tilslutning og således «Dram
mens-linjen» igjen ble opptatt med sikte på dannelse av lignende for
eninger også i andre menigheter.
Under sitt lange presteliv er han blitt tro mot det liberale kirkelige
og kristelige grunnsyn, som han allerede som ung tilegnet seg, og til
tross for de mange übehageligheter og vanskeligheter, han har mattet
døye på grunn av sitt religiøse frisinn, er han dog mer og mer blitt
bestyrket i, at den liberale kristendomsretning er den, som fører lengst
fram på sannhetsveien og best tjener folkets religiøse, moralske og
sosiale liv. I sin selvbiografi til studenterboken ved 25-års jubileet
samler han sin livserfaring i det korte ord: Sannheten frigjør.
Veel har skrevet meget i aviser og tidsskrifter, navnlig om religiøse
emner, og har utgitt en del prekener, således: «Til hvem skal vi gå
hen?», preken på 10. s. e. Tref. Tvedestrand 1891. «Under Jesu kors»,
preken på langfredag. Tromsø 1898. «Syv prækener». Kristiania 1901.
«Jeg saa ham», preken på annen juledag, Tromsø 1903. «Gåven og
opgaverne», preken på 17. mai 1905. «Ja», preken på søndag 13. aug.
1905 (avstemningsdagen om unionsoppløsningen), Tromsø. «Frigjø
relse», preken på 3. søndag i faste, Moss 1919-
Hans barn er: 1. Ingrid, f. i Holt 13. febr. 1895. 2. Helga, f. p.
Tromsø 26. jan. 1896, gift med grosserer Fridtjof Løken, Moss. 3.
Anne Kathrine, f. p. Tromsø 23. jan. 1897, lærerinne. 4. Hans An

----
121 Bind 2A
---
Conrad Vilhelm Krohn.
Harald Vig.
dreas, f. p. Tromsø 17. februar 1898, ingeniør. 5. Dagny, f. p. Tromsø
8. mai 1899, gift med distriktsdyrlege Joh. Williams Løkke. 6. Kirsten
Amalie, f. i Verdal 6. mai 1909.
21. Vig, Harald. 1918.
Født i Masinandreina på Madagaskar 19. mars 1880. Foreldre:
misjonsprest Lars V., f. 1845, f 1913, og hustru Laura Margrete
Walle,, f. 1845. Eksamen artium 1898, teologisk embetseksamen 1905
(2.2), 1900 —01 lærer ved Vestfossen private middelskole, 1906 eks
amen i finsk (3), samme år hjelpeprest i Tromsø stift med reisevirk
somhet i Finnmark samt Skjervø og Lyngen, vesentlig blant finner
(lapper), 1910 —12 sogneprest i Tysfjord, 1912 konstituelt sogne
prest i Nærøy, Namdalen, 1914 sogneprest i Vikten, 1918 sogneprest
i Verdal, hvor han døde i 1918 under spanskesykeepidemien.
Gift i 1910 med Mira Ingeborg Øwre, f. 1889, datter av kjøpmann
Nils 0., f. 1861, og Marie Amalie Astrup, f. 1865.
22. Krohn, Conrad Vilhelm. 1919—1927.
Født i Alten 20/9 1882. Foreldre stiftsprost i Kristiansand Conrad
Henrik K., f. 1853, og Bolette Kristiane Vilhelmine Riiser, f. 1853,
f 1892. Eksamen artium 1900, teologisk embetseksamen 1905 (2.2).
1901 vernepliktig sekondløytnant i kavalleriet, 1906 personellkapel

----
122 Bind 2A
---
kn i Nordre Aurdal, 1909 —11 kon
stituert sogneprest i Hiterdal, 1911
—13 sekretær i Trondhjems avdeling
av Det norske misjonsselskap, 1914
sogneprest i Beitstad, 1919 sogne
prest i Verdal. Død i Verdal.
Gift 1906 med Johanne Marie
Kristensen, f. 1880, datter av besty
rer av Bodø folkeskole, K. J. K., f.
1847, og hustru Anna Kristine Peder
sen, f. 1846.
lngebngt Hole,. 1928—1936.
F. 19/3 1878 i Brein, Gloppens
prestegjeld av foreldre folkeskole
lærer Nils Rasmussen Hole og H.
Ingeborg Ingebrigtsdtr. Myklebust.
Ingebrtgt Hole.
Ble student 1900, teologisk embetseksamen høsten 1910 med laud, og
høsten samme år praktikum med samme karakter. 31/12 samme år
utnevnt til stiftskapellan i Bjørgvin bispedømme og ordinert i Vår
Frelsers kirke 18/1 1911 av biskop Bang. Sto i dette ombete til 1913
da han ble utnevnt til sogneprest i Hjørundfjord. 5/12 1919 til sog
neprest i Beitstad. Konstituert som prost i N. Innh. prosti i 1925 og
valgt til prost samme sted 9/7 1926. 2/3 1928 utnevnt til sogneprest
i Verdal og overtok dette embete 4/7 1928. Fra 29/11 valgt til prost
i S. Innh. prosti.
I hans embetstid holdtes 900 års minnefest på Stiklestad olsokdagen
29. juli 1930. Han hadde da den oppgave å være medlem av tilsynet
med restaureringen av Stiklestad kirke, samt å forberede festlighetene.
Den 3/4 1936 utnevnt til sokneprest i Østre Toten, og forlot Trøn
delag etter 16 års virksomhet der den 4. juli 1936.
Inngikk i ekteskap i Synelven, Sunnmøre med Marie Langeland den
29/9 1913. Hun f. i Synelven den 26. april 1883 av foreldre stor
tingsmann Ole Ingebrigt Langeland og h. Olava Magnusdtr. Hellesylt.
Barn: 1. Njål Hole. f. 1/11 1914 i Hjørundfjord.
2. Ingegjerd, f. 15/15 1917 i Hjørundfjord.
3. Oddfrid, f. 15/5 1923 i Beistad.

----
123 Bind 2A
---
Øystein Hovden.
Anton Sæte vik.
Øystein Orre Hovden, 1937 — 1948
Han skriv om seg sjølv: «F. 14/1 1901 i Sande i Jarlsberg av for
eldre sokneprest Anders Hovden og kone Kari Hansdtr. f. Huglen.
Student frå T.hjems katedralskole 1919. Teologisk embetseksamen
våren 1924 med karakteren laudabilis og praktisk teologisk embets
eksamen våren 1924 med laudabilis. Den 23. juli 1924 ordinert i
Nidarosdomen av biskop Gleditsch for å tenestgjera i ledige embeter
i Nidaros bispedøme, frå same tid av biskopen tilsett som ungdoms
prest. Vitja som ungdomsprest dei fleste bygder og nærpå alle frilynde
ungdomslag i bispedømet. Den 17/12 1926 tilsett som sokneprest i
Gulen i Sogn. Frå 1/12 1928 best. og året etter utnemnd til prost i
Ytre Sogns prosti. Etter 10 gilde og lærerike år mellom staute fiskar
bønder i Gulen vart eg den 29. januar 1937 utnemnd til sokneprest
i Verdal, som eg overtok 1. mai s. å. Frå 1948 sokneprest til Vang,
Hedmark.
Det var ei glede å sitja som prest på gamle Gulatingstaden. (I mai
1936 hadde vi ei vitjing av Kong Håkon VII. og norske skogselskap.)
Ei glede var det for meg å få lov å koma til Stiklestad — til heilag
grunn mellom trauste trøndarar som ein snart måtte læra å setja pris.
på og bli glad i. Den 5. mars 1927 vart eg gift på Østre Toten
— i Hoff kyrkja — med Astrid Beichmann, datter av oberstløytnant.
Edgar Meyer Beichmann og k. Rebekka f. Muller.»

----
124 Bind 2A
---
Born: 1. Karl Anders, f. i Eivindvik, Gulen 14/11 1927.
2. Kari, f. i Eivindvik, Gulen 4/10 1930.
3. Edgar Bjørn, f. i Eivindvik, Gulen 15/4 1933.
Anton Sætevik, 1948 —
«F. i Hyllestad 21/1 1900. Foreldre bonde Anders Sætevik, f. 1867,
død 1938 og h. Synnøve f. Heggebo, f. 1867, død 1934.
Student 1922, cand. teol. 1928 fra Universitetet. Prakt. 1928, begge
laud.
Gift i Lødingen 1929 med Torbjørg Slettedal f. i Nannestad 1903.
Foreldre lærar P. Slettedal, f. 1865 og h. Marie, f. 1876.
Res. kap. til Verdal 1929- Sokneprest til Ytterøy 1935 og sokne
prest til Verdal 1948.»
KAPELLANER
1. Kristen, ca. 1600
(Se vicepastorer og sokneprester)
2. Lars den Ulle. . . — 1626.
Han skal ifølge Schøning ha vært den første kapellan; men dette er
ikke riktig. Schøning har formodentlig sin opplysning fra Krogs kopi
bok, hvor han nevnes foran hr. Kristen i følgende notis:
«Hr. Lars dend Lille, har boed paa Syndbye, og hans Døttre gifftede
med Bønder.»
At han har bodd på Sundby er riktig; «Hr. Laurits» oppføres i
skattemanntallet for 1620 som leilending på Sundby; men at hans døtre
ble gift med bønder, er ikke riktig — han etterlot seg ingen arvinger.
I lensregnskapet over uvisse inntekter for 1628 —29 finnes nemlig
følgende notis:
«Annammet for noget ringe gods saa og for 2 kjør og 6 faar, som
blev over gjælden efter afgangen Hr. Laurids, forrige capellan i Vær
dalen efter vurderings indhold, efterdi dertil ingen arvinger fremkom
12 daler U/2 ort.»
Han må således være død omkring 1626 (da hr. Kristen var viæ
pastor), og har følgelig vært kapellan etter denne.
3. Mads Riber. —7656.
Se vicepastorer og sogneprester.^

----
125 Bind 2A
---
4. Peder Eriksen Juel. 1636 — 1644.
Se vicepastorer og sogneprester.
5. Erik Olsen Sc hane ke. 1644 — 1663.
Noen mener at han var vicepastor til Verdal, hvilket ikke er mulig.
Det var Peder Eriksen Juel, som innehadde dette embete i hans tid.
Schancke er rimeligvis blitt kapellan, da Juel i 1644 avanserte til
vicepastor etter Mads Riber, og må være død i 1662 eller i begynnel
sen av 1663; for de garder som han hadde pant i, ble tilskjøtet enken
den 3. mars 1663, og det er formodentlig skjedd ikke lenge etter hans
død. (Se under «Proprietærgodser».)
Han var gift med Sofie Eriksdatter Blix, f. på Hammerdals preste
gard i Jåmtland 18. mars 1626 og død 26. mai 1709 på Åfjords
prestegard hos datteren Gullov, gift med Peder Jenssen Herdal, sogne
prest samme steds. (Volcrvartz: Sjælens Luth 3 d. s. 60 og 61). Etter
Schanckes død giftet hun seg med ettermannen, Jens Svaboe. Stifts
boken melder at hr. Erik Olsens etterleverske i 1663 hadde Mo gard
fri for landskyld og landbohold. Av lensregnskapene framgår,
at hr. Erik bodde på Mo i 1650, og av folketellingene sees at enken
Sofie bodde der i 1665, men hr. Jens i 1666.
A. Erik Olsen Schancke, f. 16., kapellan i Verdal. * Sofie Eriksd.
Blix, f. 18/3 1626, f 26/5. Hun * 2 ) Jens Kristofersen Svaboe,
kapellan, senere vicepastor til Verdal.
B 1. Gullov Eriksd. Schancke. * Peder Jenssen Herdal, prest i
Åfjord, f 1713.
B 2. Erik Eriksen Schancke, f. 1661, f 26/10 1749, 88 år. **) 4/10
1685 Karen Østensd., f 1689. * 2 ) 21/9 1691 Karen Lorentsd.
Frost, f 1708. * 3 ) 1708 Marta Jakobsd. Borchmann.
C 1. Erik Jokum Schancke, f. 1687, f utenlands, 46 år gl.
D 1. Jens Kristian Schancke.
C 2. Charlotte Malena Schancke. * Lindgaard.
D 3. Johanne Schancke.
C 2. Jens Eriksen Schancke, f. 1688, f utenlands før faren. Ugift.
C 3. Sofie Katrine Schancke, f. 1692.
C 4. Lorents Kristian Schancke, Tøndel, f. 1699- * Margrete Marie
Buchard, f. 1703, f 1774 på Tøndelgård.
D 1. Johanne Sofie Schancke. * 6/11 1770 Jørgen Rasmussen Parelius,
-\ på Heggåsen 17. .
C 5. Karen Eriksd. Schancke, f. 1700.

----
126 Bind 2A
---
C 6. Kristian Frost Schancke, f. 1704, gjestgiver i Reval, gikk under
navnet «Nordmanns-Kristian». * i Reval.
B 3. Gjertrud Eriksd. Schancke, f 25/12 1746 hos Hans Davidsen
Svaboe. (Var enke i 1727.) * Matias Kale, løytnant.
6. Mikkel Augustinussen. 1663 — 1664.
Var sønn av sogneprest til Frue kirke, Augustinus Jensen, hvis 6
sønner alle ble prester. Mikkel kom fra Verdal til Beitstad, hvor han
var kapellan i omtrent 1 år til 1665, da han ble sogneprest. Døde 21.
januar 1684.
Han var gift med enken etter sin formann i Beitstad, Anna Jørgens
datter Schjelderup, og hadde med henne flere barn, som antok navnet
Schjelderup. Av disse merkes: 1) Augustinus, f. i Beitstad 1670,
sogneprest til Laurdal i Akershus stift, f 1743. 2) Anders, prest til
Tolgen. 3) Gisken, g. x ) med Even Meldal, sogneprest til Tynset, og
2 _) mod sofenskrJY-er- Bendiks- Msiéær 4) Anne, gift med Tomas
Collin, vicepastor til Verdal.
Erlandsen oppfører overensstemmende med Krogs kopibok de to
siste kapellaner i omvendt orden, hvilket er uriktig. Mikkel Augustinus
sen var ifølge en skrivelse av 31. desember 1664 fra lektor Schioldborg
da for omtrent 9 uker siden, altså i begynnelsen av november dette år,
forflyttet fra Verdal til Beitstad, og må således ha vært i Verdal etter
Schancke.
Jens Kristofersen Svaboe. 1663 — 1670
Se vicepastorer og sogneprester.
8. Jakob Jakobsen Lund. 1671 — 1690.
Han var kandidat med karakteren non fra 1666 og ble kalt av
«cantor og lector capituli Nidarosiensis» (dvs. Trondhjems kapntels
kantor og lektor) den 23. juni 1671 til å være kapellan i Verdal. Han
ble gift med vicepastor Peder Juels enke, Elsebe Tomasdatter Friis, og
fikk med henne det betydelige jordegods, som Juel hadde samlet. (Se
under «Proprietærgodser».)
Som under Haug omtalt, var det i 1671 forhandlinger om å over
dra denne gard til henne, uten at det dengang kom til noe resultat.
Noen tid senere finner vi så «hr. Jakob» som oppsitter på Haug. Det
ligger da nær å anta at saken er blitt ordnet på den måte at Lund,
etter å ha ektet enken, har fått bygslet gården. Han var iallfall på

----
127 Bind 2A
---
Haug i 1676 og bodde der til sin død. I den tid han brukte gården,
lot han oppføre en del nye hus der.
Han døde i 1690, idet han forrettet altertjeneste. Melchior Augusti
nussen beretter dette med disse ord: «Ao. 1690 penes altare sacra
faciens D. Jacobus Lundius, comminister Verdalensis, morte eriptur
præmatura. Candidatus Thomas Joni succedit demortus.»
9. Tomas Jensen Collin. 1690 — 1705.
Se vicepastorer og sogneprester.
10. Anders Nilsen Aalborg. 1705 — 1716.
Var født 2. september 1666 av foreldre Nils Andersen Aalborg og
Malena Hermansdatter Caus. («Hr. Andersis moder» er død i Ver
dal 16. mars, begravet 24. mars 1707 — Verdals kirkebok.) Han ble
den 23. juni 1702 ordinert til resid. kapellan til Bynes, 1705 kapellan
til Verdal og 7. august 1716 sogneprest til Leksvik, hvor han døde
i 1731. I Verdal bodde han på Mo, som han bygslet i 1707.
Han var gift 2 ganger: 1) 3/7 1693 i Domkirken med Boel Bredal,
datter av sogneprest til Frue Kirke, Peder Bredal. Hun var født 1658
og døde 29. desember 1718. Prost mag. Schjelderup, sogneprest til
Skogn, holdt likpreken over henne i Leksvik kirke 1. søndag etter
hellig tre konger over Ps. 116, 7, Exord Ezech. 24, 16. Boel hadde
før vært gift 31. juli 1685 med Jens Jensen Randulf, rådmann i
Trondheim.
Med Boel hadde Anders Nilsen følgende barn: 1) Iver Andersen
Bredal, t i Leksvik 1719. 2) Peder Bredal, gift 1729 med Anna
Kirstine Drejer, enke etter proprietær Jørgen Brunsman i Stjørdal.
3) Kirsten Malene. 4) Anna Katrine, gift 1727 med løytnant Jens
Kristian Feldtschow.
Annen gang var sogneprest Anders Nilsen gift 1728 med Anna
Marie Lund, datter av sogneprest til Snåsa, Nils Mortensen Lund. Hun
døde uten barn på enkesetet Hønås i Leksvik i 1762, 78 år gammel.
1. Hans Everoppidan. 1716 — 1731.
Født i Danmark, var disippel i Nykøbings skole på Falster, absol
verte*l4. juli 1698 teologisk attestats og preket 10. august s. å. til
dimis., alt med berømmelse, likesom han også var en god latinsk filo
log. I 1708 ble han informator for sogneprest Even Meldals sønner
på Tynset, med hvilke han etter ildebrannen dette år reiste tilbake til
Tynset, hvor han ble i 3 år. Ble 28. februar 1716 personel kapellan

----
128 Bind 2A
---
til Grytten, dertil ordinert 22. mai s. å., 26. desember 1716 ble han av
lektor Tomas v. Westen kalt til kapellan til Verdal, hvorfra han 19.
oktober 1731 ble for flyttet til Lekviks sognekall. Han døde meget
hastig tredje juledag 1737, etteråt han samme dag var kommet hjem
fra Strandens kirke. I Verdal bodde han likesom sin formann på Mo.
Han var 2 gange gift: 1) med Maren Dop. 2) med Maren Lobes,
datter av Johan Lobes, sogneprest til Holtålen, og altså søster til Sidsel
Lobes, vicepastor Tomas Collins hustru. Etter mannens død flyttet
Maren Lobes til sin søster og svoger i Verdal og døde der 23. novem
ber 1739- Hun hadde siden mannens død sittet i uskiftet bo. Da det
i 1740 ble holdt skifte etter henne, var boets aktiva bare 196 rdl.
2 ort 14 sk., og det var mye gjeld, så boet kom i et underskudd på
15 rdl. 2 ort 6 sk.
Av Everoppidans barn ble en sønn løytnant, og en datter ble gift
med stabssekretær Gudde i Trondheim.
12. Eiler Schøller Rosenvinge. 1731 — 1733.
Født 12. juni 1703 i Nordland, hvor faren, Jakob R., var foged
over Lofoten og Vesterålen, nedstammet fra den adelige danske familie
Rosenvinge, bodde på Vinje gard i Bø i Vesterålen og døde i 1735.
Moren var Karen Schøller, f. 1662, datter av assessor og rådmann
Eiler Caspersen Schøller og Susanna Kristofersdatter Tønder.
Eiler Rosenvinge ble sist i året 1731 kapellan til Verdal, 22. april
1735 vicepastor til Frosta, og da dette kall 26. august 1740 ble et fritt
kall, ble han den første sogneprest sammesteds. Om hans virksomhet
som sådan heter det i bygdeboka om Frosta:
«Han var av naturen en meget lunefull mann. Til sine tider kunne
han være snill og medgjørlig, men til andre tider rent umulig. Folk
gjorde seg den mening at han var forhekset av en finn, eller at en
ond ånd til dels for i ham. I slike stunder nektet han folk nattverden
eller sognebud under de mest urimelige påskudd.»
Sine embetsplikter forsømte han. Biskop Nannestad sier ved visi
tasen i 1751:
«... . Ministerialbogen gider presten ikke føre, men haver lagt den
umage paa en uordentlig klokker, hvilket loven dog alene tillader i
kjøbstederne. Den er desuden meget unøiagtig. Kopibog og prestebog
var ikke at finde og sidstnævnte ikke at tænke paa at faa en saadan
egensindet og vrangvillig mand som Rosenvinge til at holde.»
Han var både i 1746 og 1762 under aksjon, da han ble anklaget,
fordi han misbrukte sin embetsmyndighet til derved å tilvende seg

----
129 Bind 2A
---
ulovlige inntekter. Han døde 2. april 1776, etteråt han noen måneder
forut av høyesterett var blitt frådømt sitt embete.
Han var 2 gange gift: 1) 1733 med Elen Junghans, datter av prost
Henning Junghans, sogneprest til Tromsø. Hun var født 1715 og
døde 19. januar 1753. Med henne hadde han 11 barn. 2)11. juli 1753
med Karen Margrete, datter av oberst Jørgen Coldevin. Hun var født
6. desember 1729 og døde 9. februar 1815 på Loksten på Frosta. I
dette ekteskap var det 13 barn. Av barna merkes følgende:
Av første ekteskap: 1) Karen Helene R., f. 4/5 1736, f 1767, gift
6/9 1758 med kjøpmann i Trondheim, Johan Lemmich, f. 9/8 1727,
hadde 3 døtre. 2) Dorotea Susanna R., gift med Henning Junghans
Kaurin, sogneprest til Sparbu. 3) Jakob R., kancelliråd, gift 1. gang
1/2 1782 med Petronelle Sofie Hornemann Rosenvinge, datter av
sogneprest til Selbu, prost Peter Kaasbøll Rosenvinge, 2. gang 18/1
1791 med Inger Marie Collin, f. 1752, f 1799. 4) Gunhild Kaasbøl R.,
f. 30/1 1747, gift 25/5 1772 med Aage Sørensen Hagerup, proprietær
på Store Lein på Frosta, 11 barn.
Barn av 2. ekteskap: 5) Melchior R., f. 16/3 1755, major og batal
jonsjef i 1. trondhjemske infanteriregiment, døde som avskjediget
oberstløytnant 25/5 1825, gift første gang 8/9 1795 med Anna Seier
Brun, f. 13/8 1763, annen gang med Anna Schjoldager, f. 1755, f 3/10
1835, 81 år gl., ingen barn. 6) Frederik R., f. 14/9 1756, f 9/8 1790
i Slagelse som premierløytnant ved det sjællandske rytterregiment,
ugift. 7) Eiler R., major og kjøpmann på Fredrikshald, f. 20/1 1758,
f 23/6 1818, gift 18/2 1792 med Antoinette Sofie Buschmann. 8)
Johannes Gunnerus R., f. 20/1 1759, var først løytnant, døde som
overvraker i Trondheim 18/1 1833, gift med Ulrikke Frderikke
Albjerg, f 1829, 5 barn. 9) Elen Helene R., gift 14/6 1785 med
oberstløytnant på vartpenger og ridder Georg Frederik Coldewin, som
døde på Hegge i Stod 17/8 1836 etter 5 års sengeliggen. 10) Anna
Margrete R., f. 2/7 1762, f 14/3 1846, gift 1/6 1787 med major på
vartpenger Henrik Angell Coldewin, som døde på Loksten på Frosta
1/11 1833, 70 år gl., 9 barn. 11) Jørgen R., f. 1/4 1764, kaptein på
vartpenger, gift med Mette Margrete Finne, datter av J. Finne på
Bakke gard. Hun døde 15/2 1838, 58 år gl. Han døde 19/1 1842,
henved 78 år. 3 barn. 12) Isak R., f. 16/3 1767, døde som avskjediget
rittmester 17/1 1840 på Egge gard ved Steinkjer. Han var gift med
Sara Rebekka Fornes, f. 26/4 1768, f 1852. 4 barn. 13) Marta Mar
grete R., gift med sogneprest til Verdal, Jakob Hersleb Krog. Hun
var hans tredje hustru. 14) Ebbe Carsten R., f. 6/3 1770, løytnant,

----
130 Bind 2A
---
gift 1804 med Else Margrete Monrad, f 1816, datter av generalkrigs
kommissær Monrad. 10 barn.
13. Peder Offesen Krog. 1735 — 1747
Se vicepastorer og sogneprester.
RESIDERENDE KAPELLANER
1. Peder Offesen Krog. 1742—1747.
Se vicepastorer og sogneprester.
2. Simon Nikolai Kortholt. 1747 — 1767
Født 1713. Faren var proviantforvalter Kristian Kortholt, død 1718
i København, moren Apollona Dortea Holst. Hun ble annen gang
gift med justitsråd Aage Rasmussen Hagen og døde i Trondheim
28. juli 1748.
Kortholt ble student fra Trondhjems skole i 1730, 17. april 1739
personellkapellan i Beitstad og 17. februar 1747 residerende kapellan
til Verdal etter Peder Krog, som da ble sogneprest etter Collin. Etter
moren arvet han 826 rdl. og kjøpte da i 1749 Øgstad av sin stedfar,
Aage Hagen, og bodde siden der.
I 1759 forsøkte han å få Stadsbygds sognekall. Han påberoper seg
ved denne leilighet i en skrivelse til biskopen, at han er stiftets eldste
kapellan, og at han med sitt store hus kommer alt dypere og dypere i
gjeld. Forøvrig klager han over «et sygeligt legeme, som og foraarsa
ger et tungt sind».
I 1766 brakte han seg i erindring til Selbu sognekall, men uten
hell. Samme år benyttet sogneprest Peder Krog leiligheten, da Stads
bygds sognekall atter var ledig, til å bringe «vor gamle kapellan i
erindring, som synes bedst tjent med dette maadelige kald. Han bliver
paa grund af sykdom og kræfternes formindskelse ikke længer skik
ket til at være kapellan, og denne menighed kun siet tjent med ham
i denne station». Krog hadde sine egennyttige beveggrunner til å anbe
fale ham til dette embete, idet han ikke tvilte på, at «hvis Kortholts
lykke nu oprinder», så ville Krogs sønn, Jakob Hersleb, komme i
betraktning som hans etterfølger.
Kortholts lykke opprant imidlertid heller ikke denne gang. Han
ble sittende som residerende kapellan i Verdal til i 1767, da han avsto
embetet til ettermannen mot av denne å nyte 160 rdl. i årlig pensjon.
Han døde 10. juni 1768.

----
131 Bind 2A
---
Tross hans ovenfor anførte uttalelser om sine økonomiske forhold
synes han å ha vært ganske velsituert, idet det ved skiftet etter ham
ble 1133 rdl. 2 ort 15 sk. til deling på de fire barn.
Han var gift med Anna Kirstine Heiberg, søster av Andreas Peder
sen Heiberg, prest til Vinje, med hvem han hadde følgende barn,
som overlevde ham: 1) Anne, f. 1751, f 1836, gift med Lorents Dass
Budde, residerende kapellan til Gran, f 1789. 2) Apoleone Dortea K.,
f. 1753, f 1836, gift med snekker og skipper Rist, f 1806. 3) Ida
Margrete K., + ugift. 4) Aage Hagen K., f. 1757, skal ha giftet seg
i Danmark.
Portretter av Simon Kortholt og hans hustru fantes på Østre Næs
i Verdal. Grunnen hertil må vel søkes i at Aage Hagens mor var
datter på Næs. Portrettene ble imidlretid av den forrige eier av Næs
solgt til en omreisende antikvitetssamler antagelig i 1870-årene, og
nå vet ingen hvor de finnes.
3. Jakob Hersleb Krog. 1767 — 1779
Se vicepastorer og sogneprester.
4. Peder Kristojer Krog. 1780 — 1793.
Var født i Verdal 5. april 1748, sønn av prost Peder Krog, sogne
prest til Verdal.
Han ble privat dimittert til universitetet i 1765, tok i 1766 ex. phi
losophicum med karakteren haud, 1768 teologisk eksamen med karak
teren non og erholdt for dimispreken samme år haud. Etter i 8 år å
ha vært informator for barn ble han 14. mars 1776 personelkapellan,
dertil ordinert 24. april samme år, og 12. januar 1780 residerende
kapellan til Verdal etter broren, Jakob Hersleb Krog. 24. mars 1793
sogneprest til Frosta og 12. januar 1803 prost over Vestre Innherreds
prosti; derfrå entlediget 1806, død 10. februar 1808.
Han fikk i 1797 den første sølvmedalje av Det kongelige danske
landhusholdningsselskap for utvist flid i åkerdyrkning, oppførelse av
steingjerder og bygninger og for anlagt kirke- og alfarveier på Kraag
i Verdal og fra oktober 1793 til oktober 1795 på Frosta prestegard.
Han skal etter tradisjonen være den som innførte potetavl på
Frosta.
Eiler Hagerup. 1793 — 1808.
Var født i Skjerstad i Salten 27. juli 1766, sønn av stiftsprost dr
Kristian Frederik Hagerup, sognepreest til Domkirken.
9

----
132 Bind 2A
---
Han deponerte fra Trondhjems skole 1784, ble i 1789 kateket ved
Holmens kirke i København, 1792 predikant ved Harboske frue
kloster, 10. mai 1793 residerende kapellan til Verdal og 27. mai 1808
sogneprest til Aure på Nordmøre. Han overtok kallet 26. september
samme år.
Hagerup var formodentlig en av de mest begavede prester Verdal
har hatt. Hans litterære produksjon er ikke übetydelig, og den begynte
allerede samme år som han var blitt student. Her følger en forteg
nelse over samme:
Betænkninger i anledning av Riegels spørsmaal og tvil angaaende
Kjøbenhavns universitet, Kbh. 1784. Sagtmodig conference med pro
fessor Ehlert i samme retning, Kbh. 1784. Om Oluf den Hellige,
Norges konge, en læsebog for menigmand, Kbh. 1805. Om Hagen
Adelstensfostre, Norges konge, Kbh. 1811. Utkast til en plan, ved
hvis udførelse den kongelige casses indkomster betydelig kunde for
øges; av et betroet haandskrift efter anmodning oversat, Kbh. 1808.
Stiftsprovst C. F. Hagerups biographie, i Follesens magazin, 7. bd.
s 391. Om et ungt menneskes endeligt, sammesteds, 10. bd. s. 11 —2 5.
En hgprædiken, sammesteds, 12. b. s. 415 —422. Om en selvmorder,
sammesteds 10. b. 2. 11 —25. Om bygdeprædikanterne i Norge, i
Fallesens teol. maanedsskhft 1. b. s. 77—80 og 2. b. s 319—346. Et
bibelsk middel til at udrydde børnekopperne ,sammesteds s. 580 —587.
Prøve av en beskrivelse over Værdalen, i Blochs Trondhjemske blan
dinger s. 26—58 og 121 —141. Nogle anonyme bidrag til Morgen
posten 1788 —89, til M. C. Petersens literære tillæg 1798 —99 og til
Gunnerus' Pallas den yngre 1808.
Han ble i juli 1795 gift med Michelle Otiiie Andresen, f. 1769 i
Rønne sogn, datter av generalauditør Kristian Andresen, regiments
kvartermester, amtsforvalter og ridefoged på Bornholm, og Michelle
Schrøder. Ved mannens forflyttelse til Aure ble hun tilbake i Verdal,
hvor hun hadde stiftet et for mannen ulykkelig bekjentskap med amt
mann Rafn, hvem hun senere fulgte til Danmark etter å være blitt
separert fra Hagerup 17. mai 1809. Etter denne tid slo han inn på et
uordentlig privatliv. Med sin tjenestepike hadde han en sønn; denne.
Ole Bakken, ble sjømann og døde som fyrvokter på Tyrhaug.
I 1814 inngå Aure menighet klage over Hagerup, og i henhold til
denne ble en undersøkelseskommisjon nedsatt i 1817. Ved høyeste
resolusjon av 8. april samme år ble han suspendert og satt under tiltale
for overtredelse av embetsplikt og forseelser i liv og levnet, og ved
høyestereettsdom av 30. oktober 1821 ble han dømt til å ha sitt embete

----
133 Bind 2A
---
forbrutt og for framtiden være überettiget til å bære geistlig habitt.
Han forble på Aure prestegard til i juni 1823, da han reiste til Trond
heim og derfrå til Orkdalen, hvor han døde på gården Solbu den
1. januar 1826. I de siste 5V2 år av sin levetid var han blind.
Hans gravskrift, som han seiv skal ha forfattet, lyder så:
Gjenlyd fra pastor Eyler Hagerups grav-:
Nu staar jeg for min rette dommer,
forglemt er livets svundne kummer,
i graven blev det lyst for mig.
Jeg ser, hvad jeg ei saa herneden,
alt flygtig er som selve glæden,
kun daaren tror sig lykkelig.
For mig og livet engang smilte;
men smilet som et smil bortilte,
jeg gled, blev glemt, forladt!
I nød mig ingen kjærlig haand ledsaget,
men stormen rædsom om mig braget,
og kuns en ene stamme lod.
O, du som ømt med svage lider
og beder seiv for den, som glider,
glæd dig udi min vundne fred.
Og du, som staar og modig praler,
kast. før den sidste aften daler,
et alvorsøie paa min grav.
Se Orkedals skifteprotokoll nr. 46, fol. 105.
Om de religiøse forhold i bygden skriver han i sin «Prøve af en
Beskrivelse over Værdalen»:
«Ligesom overhoved Sædelighed og Følelse for Ære, ere denne
Dals Indvaanere egne, saa forøges disse endnu mere derved, at de og
tillige vise ærbødig Høiagtelse for Religionen og sand Gudsfrygt,
offentligen og i deres egne Huse. Og fra denne Side af betragtet er
det virkelig ikke übehageligt at være Præst og Religionslærer her; jeg
tør sige dette af egen Bevidshed: i Kirken og i den offentlige Guds
tieneste hersker en iblant dem til Opbyggelse passende Orden og
Stilhed, og i deres Huse haver jeg seiv ofte været et rørt Vidne til
deres huslige Andagt.»
Ved reskript av 6. desember 1799 var det blitt fastsatt, at den resi
derende kapellans andel av sogneprestens inntekter, som hittil hadde
utgjort Ve av de visse og V+ av de uvisse, heretter skulle utgjøre
V+ av de visse og y 3 av de uvisse inntekter; dog skulle hver av prestene

----
134 Bind 2A
---
beholde sitt høytidsoffer udelt, likesom offerskjeppen fremdeles skulle
tilfalle sognepresten alene.
6. Rasmus Parelius Dreyer. 1808 — 1812
Født 14. september 1779 i Trondheim, hvor hans far, Peter Albrekt
Dreyer, var skipper. Moren var Andrea Margrete Bing.
Han ble i 1795 dimittert fra Trondhjems skole, tok eksamen artium
i oktober samme år, philosophicum 1796 og 21. januar 1800 teologisk
attestats, alt med beste karakter. Ble først lærer i Farsund, dernest i
1803 ved Trondhjems realskole, 21. desember 1808 residerende kapel
lan til Verdal, dertil ordinert 30. august 1809, og 4. september 1812
sogneprest til Ytterøy. På grunn av et mindre ordentlig levnet og især
på grunn av hans forhold i anledning av kongens kroning i Trond
heim i september 1818*) ble han satt under tiltale ved prosterett,
men døde før dom falt den 6. juli 1819. Var kjent som dikter. (Et
par mindre dikt over ham finnes i Morgenbladet 1819 nr. 216 og 321.)
Dreyer ble gift 26. oktober 1813 med Marie Elisabet Miiller, som
dengang var 15 år gammel, datter av proprietær Kristen Miiller, som
bodde på Vinje i Mosvik og var eier av Værdalsgodset. Hun var født
27. januar 1798 og overlevet sin mann med 3 barn. Hun ble siden
gift med oboist Anton Lange i Trondheim, fra hvem hun etter noen
års forløp ble separert.
Dreyers barn var: 1) Kristen Johan Miiller D., f. 1815, sjømann.
2) Peter Albrekt D., f. 1816, f 2. januar 1906, gardmann på Ytterøy,
gift med Gunhild Lorentsdatter Myr. 3) Laura Kaspara D., f. 1817,
f 19. mars 1848 i Farsund, gift med Jokum Tomassen Winstrup,
skipsfører i Farsund.
Skrifter: Sang til Festen i Anledning af Universitetets Oprettelse
11. Decbr. 1811, trykt i Kjøbenhavns Skilderi 1812, nr. 11. En Skri
velse om Oldsager, sammesteds nr. 59. Nogle Melodier til Abraham
sons, Rahbeks og Nyerups Udgave af Kjæmpeviserne.
Da det residerende kapellani ved Dreyers befordring i 1812 ble
ledig, innsendte sogneprest Brandt en forestilling om, at det burde
nedlegges, da dets inntekter ikke var tilstrekkelig til å lønne en embets
mann, og der ikke hørte noen kapellangård til. De visse inntekter
utgjorde bare 130 rdl., og almuens kår var i disse tider så betydelig for
verret, at det nå ville falle mer byrdetullt å ha én enn tidligere to
*) Av et brev fra assessor Hersleb Hornemann til cand. jur. Horneman i Holme
strand, dat. 25/9 1819 (på Reinskloster): «Det er kapt. Lor. Kluver og Tollefsen, der
er Fabrikanterne af det forargelige Tøy om Præsten Drejer.»

----
135 Bind 2A
---
prester, og dessuten fant han, at de geistlige forretninger i prestegjel
det meget vel kunne utføres av én prest.
Ved reskript av 12. november 1813 ble det derfor bestemt å ned
legge kapellaniet på følgend betingelser:
1) Sognepresten skulle erlegge kapellaniets innkomster, 130 rdl.
sølvverdi årlig til Verdals skolekasse.
2) Sognepresten forpliktedes til foruten hver søndag å preke i en
av prestegjelders kirker å holde fastepreken samt altergang i kirkene
hver onsdag i fasten.
3) Å holde en vår- og høstpreken med kommunion i hver av kir
kene på en hverdag, «hvorved menigheden efter aarstidens anledning
kan opmuntres til arbeidsomhed, tro paa Guds forsyn, taksigelse for
hans gåver og disses rigtige anvendelse».
4) Hver søndag å holde katekisasjon for ungdommen i kirken.
Almuen, hvem embetets nedleggelse ikke behaget, ansøkte bl. a. ved
den ved Brandts død inntrufne ledighet om å få kapellaniet gjenopp
rettet, men uten hell. Biskop Bugge skal ved den leilighet ha gitt den
erklæring at embetet var mindre nødvendig, samt at det derhos var
et dårlig omen, at de to siste residerende kapellaner begge hadde tatt
ende med forferdelse.
Ved sogneprest L. Steens død ble kapellaniet atter opprettet ifølge
kgl. resol. av 21. april 1856 og besatt med hans sønn, Andreas F. B.
Steen.
7. Andreas Frederik Broch Steen. 1856 — 1865.
Født 1817, sønn av sogneprest til Verdal, Lars Steen.
Han ble i 1837 privat dimittert og erholdt til eks. art. samme år
karakteren non, til philosophicum 1838 haud og til teologisk eksamen
1844 samt for dimisprekenen 1845 samme karakter. Ble 18. juni 1847
personelkapellan hos sin far og 25. august 1856 residerende kapellan
til Verdal og 1867 sogneprest til Nesset i Romsdal.
Gift 1848 med Henriette Hornemann Rist Klykken, datter av soren
skriver Klykken. Barn: 1) Maren Marie Klykken S., f. 27/2 1849.
2) Lars S., 19/7 1850. 3) Peder Klykken S., f. 16/1 1852. 4) Pauline
Johanne S., f. 22/1 1854. 5) Henriette.Andrea S., f. 15/9 1855. 6)
Karl Johan Severin S., f. 17/1 1857. 7) Olaf Anker S., f. 30/8 1858,
t 29/11 1861. 8) Elise Hansine S., f. 30/5 1860. 9) Andreas Frederik
Broch S., f. 25/2 1863.

----
136 Bind 2A
---
Andreas Miiller.
Andreas Steen.
8. Andreas Nicolai Hesselberg Miiller. 1865 — 1873
Født i Bergen 5. februar 1833 av foreldre stadsfysikus Jakob Worm
Miiller og hustru Birgitte Ulrikke Augusta, født Stenersen. Ble 1851
dimittert fra Bergens skole og fikk til eks. artium laudabilis, året etter
samme karakter til philosophicum, teologisk embetseksamen i 1857
med karakteren laudabilis, året etter practicum med samme karakter.
Utnevnets samme år til personelkapellan hos sognepresten i Overhalla,
i 1865 til residerende kapellan til Verdal og 1872 til sogneprest til
Lavik i Ytre Sogns prosti. I 1880 ble han sogneprest til Brevik og
1886 hospitalsprest i Bergen.
Gift 1861 med Konstance Matilde Poppe, datter av lensmann Peter
Poppe og hustru Augusta, f. Bjørnsen. Deres datter, Ulrikke Stenersen,
er f. 8/7 1862.
Han var en fetter av proprietær Miiller på Hofstad nedre. (Se under
denne gard.)
9. Ole Gabrielsen. 1873.
Født den 30. juli 1822 i Lyngdals prestegjeld, Kristiansands stift,
av foreldre skipper Gabriel Olsen og hustru Anne Serine. Dimittertes
1843 fra Trondhjems latinskole og fikk til artium karakteren laudabi
lis, samme karakter til philosophicum. I 1848 teologisk embetseksamen
med karakteren haud illaudabilis og til praktikum samme karakter. I

----
137 Bind 2A
---
1851 lærer ved Lister og Mandals amts høiere almenskole, 1859 lærer
ved borgerskolen i Kristiansund og 1863 personelkapellan hos sogne
presten sammesteds. Utnevnt 1873 til residerende kapellan til Verdal,
hvor han ankom syk og døde den 22. juli samme år.
Gift med Karoline Dahl, f. 19. mars 1817 av foreldre kjøpmann
Ole D. og hustru Marit.
Deres sønner: 1) Gabriel, f. 1858. 2) Oskar Marius, f. 1864.
10. Frederik Vilhelm Winsnes. 1873 — 1878
Født 19- januar 1837 i Harams prestegjeld på Sundmøre, var
sønn av Gabriel Hofgaard Winsnes, f. 31. mars 1806, f som sogne
prest til Vestre Slidre 8. juli 1880, og Marta Vilhelmine, f. Willum
sen, f. 20. desember 1814.
I C. J. Ankers bok «Norske frivillige i de danske forsvarskrige
1848 —50 og i 64», har pastoren seiv gitt en livsskildring, som her
gjengis i sin helhet:
«Som den ældste av 10 søskende vokset jeg indtil mit 14de aar op
paa den lille ø Lepsøen, paa hvilken Harams prestegaard er belig
gende ute i den søndmørske skjærgaard.
Fra denne min barndomstid maa jeg omtale minderne fra det
bevægede aar 1848. Det staar levende for mig, dengang min far fik
aviserne med efterretning om revolutionen i Frankrig. Jeg ser ham
endnu med avisen i haanden ile gjennem gangen, hvor vi to ældste
gutter lekte. Da døren til dagligstuen, hvor mor sat med de smaa barn,
stod aaben, hørte vi, at far allerede i gangen udbrøt: 'Revolution i
Frankrig, Ludvig Filip fordrevet.'
Jeg vidste rigtignok ikke, hvad revolution betydde, eller hvem
Ludvig Filip var; men noget merkværdig maatte det være, siden det
såtte begge mine forældre i saadan bevægelse; saa meget forstod jeg.
Jeg maatte ind til mor for at spørge om revolution m. m. og fik saa
besked.
Fra den stund var ogsaa jeg opfyldt av de begivenheder, som nu
fulgte slag i slag, især av den dansk-tyske krig. Mor fortalte os om
paaskedagsslaget ved Slesvig, da den danske hær efter den helte
modigste kamp maatte trække sig tilbage til Dybbøl og Als, og jeg
erindrer, at det glædet mig at tænke paa, at den danske hær nu var i
sikkerhed. Det gjorde et sterkt indtryk paa mig at høre om, at den
første norske frivillige, Leopold Løvenskjold, hadde fundet helte
døden i Sundeved, og at høre om Olaf Rye, som mor tidligere havde
set i Bø i Telemarken.

----
138 Bind 2A
---
Om vore bønders interesse for Danmark i dets kamp har jeg ogsaa
bevaret et levende indtryk. Der holdtes dengang i vort prestegjæld
neppe nogen avis av bønderne.
I mine studenteraar — jeg blev student 1856 — blev jeg sterkt
grebet av den nordiske enhedstanke, skandinavismen, saaledes som den
kom frem ved de nordiske studentermøder, av hvilke jeg deltog i mo
det i Kjøbenhavn 1862. Det stod klart for mig, at skulde jeg være tro
mod denne sak, maatte jeg bidrage min skjerv til at det nordiske fost
brødrelag kunde staa sin prøve i farens stund. Den 15. juni 1863 blev
jeg færdig med teologisk embedseksamen, og ved aarets slutning, da
tyskerne nærmet sig Dannerike, meldte jeg mig som frivillig. Mine
forældre søgte ikke at holde mig tilbage. Jeg havde ikke tidligere
ekscerseret hvorfor jeg i Kjøbenhavn gik ind paa reserveofficers
skolen, som begyndte sin virksomhed i de første dage av januar 1864.
Ef ter at have gjennemgaat denne, kommandertes jeg den 15. mars som
officersaspirant til 15. regiments 5. kompani, der gjorde tjeneste i
Dybbølstillingen. Regimentet utgjorde sammen med 8. regiment 5.
brigade. Min kompanichef var kaptein T. F. A. von Honnens, senere
hofjægermester Honnens de Lichtenberg, eier av Bistrup nær Aarhus.
Den 16. mars meldte jeg mig ved kompaniet, som laa paa Als; dagen
efter rykkede vi ud i Dybbølstillingen. Samme dag stod kampen ved
Dybbøl kirke. Vi marscherte over broen i den tanke, at vi skulde i
ilden. Det var derfor i en underlig stemning, at jeg gjorde min første
indtrædelse paa Dybbøl; men vi kom desværre ikke til at ta del i
kampen, da den allerede var endt ved vor ankomst, men indtog vor
stilling i skanserne.
Netop i de dage var det jo, at beleiringen av Dybbøl for alvor
begyndte, og at de første granater fra Broager faldt ned i Sønder
borg, saa indbyggerne maatte se at flytte ud snarest ske kunde. Nogen
dage senere var jeg fra skanserne vidne til Sønderborgs bombarde
ment. Beskydningen av skanserne ble samtidig for hver dag sterkere
og sterkere, og den varede uavbrutt fra morgen tii aften. I den første
maaned gjorde jeg tjeneste som menig og deltog i træfningen anden
paaskedag den 28. mars, da preusserne tidlig om morgenen henimod
klokken 3 rykkede frem med sterke troppeavdelinger og paa en gang
angreb hele strækningen fra Venningsbund til indsænkningen ved
Øster Dybbøl.
Vor brigade laa som reserve i barakkerne; men da preusserne stor
mede frem, rykkede vi straks ut hen til skanserne, hvor vi blev staaende.
Kaptein von Honnens blev, i det samme vi kom henimot skanserne.

----
139 Bind 2A
---
ramt av en geværkugle, som gikk
gjennem vaabenkjolen, heldigvis uten
at tilføie den nogen skade. Fienden
var i mørket naaet frem til kun om
trent 100 alen fra vore løbegrave. Vort
og de fleste av 15. regiments kompa
nier matte staa stille i reserve lige bak
skanserne, medens fiendens kugler
hvislede os om ørene. Klokken 7 om
morgenen var angrepet tilbakeslaat;
der var da stor glæde og jubel. Just
som solen brød frem, viste general
Gerlach sig tilhest ude i stillingen.
Musiken spillede melodien til: 'Vift
stolt paa Kodans bølge', hvilken sang
istemtes av de opstillede regimenter
og lød høitidsfuldt hin vakre anden
Frederik Vilhelm Winsnes.
paaskedags morgen. Men det var desværre sidste gang, at lykken
smilte til os paa Dybbøl; dog bidrog denne dags seier til, at vi længe
holdt modet oppe.
Den 15. april var vort regiment sidste gang i skanserne, — vi blev
nemlig om aftenen afløst for at hvile ud til den 18. april. Sidstnævnte
dag blev vi vistnok allarmeret; men da vi laa omtrent halvanden dansk
mil fra Sønderborg, var stillingen tat, inden vi naaede frem.
I stillingen var vi vistnok hver dag i livsfare; ti granaterne falde
idelig ned omkring os; men jeg var dog saa heldig ikke at blive saaret
under hele beleiringen. Den dag, vort kompani havde det varmest i
skanserne, var vistnok den 8. april; ti da stod vi i en sterk krydsild
og blev formelig overdænget med granater fra kl. 8 om morgenen til
det begyndte at mørkne om aftenen. Min sidemand blev saaret, og jeg
husker, at en del av folkene fra en løbegrav tæt ved kom løbende op
til os og sagde: 'Vi kan ikke nære os dernede længer'. Derefter laa vi
stille og kunde intet udrette; jeg erindrer, at kapteinen for bandt en
saaret, da vi ikke maatte bringe ham til lægen.
Jeg lærte at beundre de danske soldaters makeløse taalmod, pligt
følelse og gode humør. De trykket sig aldrig ved at gaa ut i skanserne,
men havde gjerne en liden spøk eller vittighed på rede haand. Naar
der var anledning til at høre Guds ord, viste de mottagelighed derfor.
Jeg maatte sande, hvad en gammel feltprest, som ogsaa hadde været
med i forrige krig, bl. a. skriver i sin bok: Presten i krigen: 'Den sidste

----
140 Bind 2A
---
krig var en svær tid, ikke alene ved det utfald den fik, men ogsaa ved
de haapløse trængsler, som fulgte den fra først til sidst. Men derfor
viste det sig ogsaa i den sidste mere end i den første krig, hvad det er,
som støtter og trøster, nåar al menneskehjælp er ganske borte. I kirken
eller på marken, i huse eller skove, allevegne flokkedes der en
mængde i følelsen av, at det ene skridt, som var mellem dem og døden,
ikke kunde gjøres i fred uten troen paa den herre, som har uddraget
dødens braad og forvandlet den til liv.'
Efter Dybbølstillingens fald stod vi paa Als til de første dage av
mai, da vor brigade organisertes som en landgangsbrigade under
oberst Max Miiller og fik kvarter i Nyborg. Her blev jeg den 30. mai
udnævnt til sekondløitnant ved 15. regiments 8. kompagni, hvis kom
mandør var prem.løitnant Møller, søn av digteren Paul Martin Møller.
Efter Als' indtagelse den 29. juni gik vor brigade atter ind i sin
forrige stilling i tur med de andre brigader til forsvar av Fyens vest
kyst. Da krigen var endt, blev 15. regiment hjemsendt til Helsingør,
hvor jeg efter ansøgning fik avsked fra dansk krigstjeneste den 18.
august 1864, hvorpaa jeg vendte hjem igjen til Norge.» ■ —
Etter i omtrent 1 år å ha vært lærer ved den høyere almenskole i
Sandefjord ble Winsnes den 27. september 1866 utnevnt til personel
kapellan hos sogneprest R. Lyng til Fåberg i Gudbrandsdal, den 11.
oktober 1873 til residerende kapellan til Verdal, den 25. mai 1878
til residerende kapellan til Melhus, den 28. oktober 1882 til sogne
prest i Nordre Odalen, 1890 sogneprest i Søndre Fron, 1897 sogne
prest i Vestre Toten, avskjed 22. oktober 1913. Døde 1920.
I 1876 fikk han den danske erindringsmedalje.
Gift 17. juli 1874 med Agnete Helveg, f. 29- november 1850 i
Haderslev, datter av sogneprest i Kjøbeløv på Lolland, Hans Frederik
Helveg, som ved krigens utbrudd 1864 straks ble fordrevet av tyskerne,
f. 1816, f 1901, og hustru, Karoline Sofie Anthes, f. 1822, f 1858.
Winsnes var ridder av Dannebrog. En av hans sønner er professor
dr. philos. A. H. Winsnes.
11. Harald August Jørgensen. 1878 — 1888
Født i Bergen den 17. august 1849. På fars side tilhører han en
norsk bondeætt fra Hordaland, på mors side en gammel bergensk
borgerfamilie. I 1868 fikk han eksamen artium med laud, i 1869 eks.
philos., likeledes med laud, i 1873 tok han teologisk embetseksamen
med haud og i februar 1874 den praktiske prøve med laud. Fra som
meren samme år inntil høsten 1878 var han ansatt som personel

----
141 Bind 2A
---
kapellan hos sogneprest Dometius i
Ulvik i Hardanger. Sammen med sin
hustru hadde han tilbrakt en deilig
måned i utlandet (Paris. Wiesbaden,
Frankfurt am Main, nedad Rhinen til
Køln), da han ved sin hjemkomst
mottok utnevnelsen til residerende
kapellan i Verdal. De fire år i Ulvik,
paradiset i «det underdeilige Hard
anger», var som en idyllisk innled
ning til den ansvarsfulle, men av Gud
velsignede prestegjerning. Det falt
ham derfor vanskelig så snart å skulle
rive seg løs fra en menighet, som
hadde vist ham så megen godhet og
kjærlighet. Våren 1878 hadde han
imidlertid lest en skildring av profes-
Harald Jørgensen.
sor Ludvig L. Daae om Verdal og spesielt om Stiklestad kirke. Skulle
det være noe sted i vårt land, hvor den unge kapellan i Ulvik skulle
onske å flytte hen, når et av presteembetene i Verdal ble ledig, da
måtte det være dit. Og det residerende kapellani i Verdal ble nettopp
i den tid avertert ledig. Pastor Jørgensen søkte embetet og fikk det.
Det var en stille, strålende søndag dampbåten i slutten av oktober 1878
gled inn over den brede fjord mellom de veldyrkede trønderske byg
der, inntil den landet ved Verdalsøra. Dampbåten var leiet for anled
ningen, så at ingen visste om dens komme, og ingen ante hvem det var
ombord. En vakker søndag ettermiddag på et så tett bebygget sted
varte det selvfølgelig ikke mange minutter, før enn dampbåtbryggen
var full av en hel del mennesker, særlig da ungdom. Den fikk selv
følgelig straks sin vitebegjærlighet tilfredsstilt, og før enn den unge
prestefamilie var kommet opp på bryggen med den nødvendige bagasje,
kom det en overmåte vennlig innbydelse fra en kjøpmannsfamilie om
å ta inn til dem som gjester, inntil de neste dag kunne flytte opp til
sognepresten og så i løpet av uken komme opp til kapellanens bolig
i Vuku. Mens pastoren med hustru, to barn og barnepike tilbrakte
noen overmåte hyggelige dager hos den elskverdige, gjestfrie prost
Koch i den gamle prestegard Auglen, innfant det seg hver dag nede
på dampbåtbryggen den ene etter den annen av kapellanens naboer
og andre av dalens beboere, som ville vise sin velvilje ved å tilby å
kjøre den nye presetfamihes møbler og innbo opp til Ekren i Vuku,

----
142 Bind 2A
---
hvor de residerende kapellaner bodde tilleie, inntil embetet fikk sin
egen gard og bolig.
Her er dvelet så vidt utførlig ved disse vakre vitnesbyrd om det
hyggelige, patriarkalske forhold, som ennå rådde, så vel mellom
prestene innbyrdes som mellom prest og menighet og det i Nordre
Trondhjems amt, hvor dessverre fra midten av 1880-årene forholdene
i sosial henseende oftest ble skildret som alt annet enn ideelle.
En vesentlig grunn til at forholdene i Verdal ennå en del år var
rolige og gode, var uten tvil den omstendighet, at pastor Jørgensen
som konstituert sogneprest i 1879 og 1880 fikk anledning til å samle
de dyktigste og mest formående menn i bygda om sosiale oppgåver så
vel som om spesielt kristelige formål.
For å fremme det best mulige samarbeid så vel mellom lærerne
innbyrdes som mellom skole og hjem stiftet han Værdalens lærer
forening, hvis formann han var under hele sin embetstid der oppe.
Dessuten stiftet han Værdalens sogneforening, som hadde til formål
å arbeide for gode sosiale forhold og et sunt kristelig liv. Også i denne
forening ble han gjenvalt som formann, så lenge han var i bygda.
Blant de reformer som denne forening fikk gjennomført, skal vi
nevne: Husmannsvesenet, standens sosiale kår og avlønning. Inn
skrenkning av de lange gjestebud ved brylluper og begravelser. Utdan
nelse og ansettelse av lærerinner ved småbarnskolen. Denne sak ga
støtet til at pastor Jørgensen og et par av lærerne i bygda overtok
utdannelsen av begavede unge piker, som avla eksamen i nærvær av
Trondheims skoledirektør, hvoretter de fikk ansettelse ved småbarn
skolen i Verdal. Dette var — såvidt vites — den første begynnelse
iallfall i Nordre Trondhjems amt til en institusjon, som etterhånden
ble gjennomført ved folkeskolen i alle Norges bygder, nemlig lærer
inner for småbarna i folkeskolen.
Den 4. juli 1882 ble det på Stiklestad avholdt et politisk folkemøte,
hvor det av Bjørnstjerne Bjørnson og den senere statsråd Qvam ble
utkastet endel ytringer så revolusjonerende, at pastor Jørgensen
bestemte seg til å holde et olsokstevne den 29. juli det følgende år.
I det år falt olsokdagen på en søndag, og det viste seg da at tusener
av menn og kvinner, ikke bare fra Verdal, men fra de omliggende
bygder, ja helt fra Trondheim, hadde etterkommet den ien Levanger
avis utstedte oppfordring til å feire dagen ved Olavs-støtten på Stikle
stad. Umiddelbart etter gudstjenesten samlet det seg ved kirken den
ene flokk etter den andre under sine norske flagg. Etter intonasjon
av et blåseorkester ble salmen «Lover den Herre, den mektige konge»

----
143 Bind 2A
---
avsunget, hvoretter den store skare
under de bølgende flagg toget opp
til den omhegnede plass ved støtten.
Her ble da omdelt tre for anledningen
av pastoren forfattede sanger. Etter
at den første av disse var avsunget,
skildret han Olav den helliges livs
verk og den dype betydning hans
martyrdød fikk for Norges folk og
Norges kirke. Til de følgende san
ger: «Vor hjembygd» og «Mindernes
magt» sluttet seg kortere taler av lens
mann Wessel og kaptein Holst.
Ved det Qvam —Bjørnsonske stev
ne i 1882 var det visstnok kastet en
luende politisk fakkel inn i den
fredsæle, hyggelige bygd; men olsok-
Johan Gerhard Kltite.
stevnet i 1883 ble dog for mange en minnelse om at det for de
kristne er noe som er uendelig viktigere enn de politiske samfunns
spørsmål, og det er spørsmålet til den enkelte: «Har du funnet freden
og frelsen for din sjel?» og til det hele folk: «Er du som et kristent
folk samlet om Kristi korsbanner for å fremme Guds vilje og arbeide
for Guds rikes fremgang iblant oss?» Dette hadde vært og ble frem
deles programmet for pastor Jørgensens arbeid i Verdals menigheter,
og derfor lyktes det ham å bevare tilliten og kjærligheten hos dem til
det siste. Han ville visselig ha ønsket å bli der utover de 10 år; men
tanken på barneflokkens skolegang ble av avgj ørende betydning for
ham. Da Namsos sognekall ble ledig i 1888, søkte han dette embete
og fikk det; men det var med dypt vemod han en deilig høstdag forlot
Verdals herlige bygd.
Ovenstående er omtrent ordrett etter pastor Jørgensens egne opplys
ninger, utarbeidet spesielt for nærværende verk. Hans embetstid i
Verdal traff i en meget beveget tid, og han kunne jo ikke holde seg
aldeles utenfor bevegelsen. Som prest og i sine prekener unngikk han
dog aldeles politisk agitasjon, hva det ikke kunne sies om hans med
bror i embetet, sogneprest Hansen. Jørgensen har skrevet mange lei
lighetsdikt, men intet av politisk innhold.
I 1888 ble han sogneprest i Namsos, i 1901 sogneprest i Arstad
ved Bergen, tok avskjed i 1919.

----
144 Bind 2A
---
I 1896 foretok han en reise til Tyskland, Italia, Sveits, Egypt og
Palestina.
Han var gift 1875 med Marianne Falck, f. 1853 av foreldre lens
mann Fredrik F., i Sogn, f. 1830, og hustru Sigrid Christiansen, f.
1832, f 1874.
12. ]ohan Gerhard Klute. 1888 — 1902.
Er født i Kristiania 22/2 1854, eksamen artium privat dimittert
1871, teologisk embetseksamen 1878 (3.3), 1873 vernepliktig offiser,
1879 annenlærer og 1882 førstelærer ved Trondhjems døveskole, 1888
resid. kapellan i Verdal, 1902 sogneprest i Tynset, 1908 resid. kapel
lan i Ringsaker, 1913 utnevnt til sogneprest i Ringebu, men fikk
etter ansøkning 14/10 1913 tillatelse til å forbli i sitt embete i
Ringsaker. Foretok 1880—81 med offentlig stipendium en reise til
Stockholm og København for å studere døveundervisningen.
Gift 1879 med Elenore Petrine Johansen, f. 1855.
13. Engebret Solum. 1903 — 1908.
Født på gården Solum i Eggedal, anneks til Sigdal, den 14. septem
ber 1863. Foreldre: Gårdbruker Sebjørn S., f. 1838, og hustru, Marta
Angell Willumsen, f. 1844, f 1913. På fedrenes side stammer han
fra en gammel norsk bondeslekt i Numedal, på mødrenes side fra en
dansk embetsslekt, hvorav flere har vært prester her i landet.
Han mottok i sin barndom undervisning i almueskolen, inntil han
i 1876 reiste til Kristiania og gikk på Gjertsens skole i 6 år. Middel
skoleeksamen 1880 og eksamen artium 1883 (laud), eksamen philo
sophikum 1884 (laud), embetseksamen 1889 (rent haud), praktikum
1890 (haud), lappisk eksamen 1891 (laud).
I 1891 oppholdt han seg 3 måneder ved pastor v. Bodelschwings
anstalten «Bethel» i Westfalen. Dette var en meget lærerik og interes
sant tid med stort utbytte for hans senere liv. Etter hjemkomsten reiste
han ca. 3 år som emissær for diakonsaken. Var deretter lærer ca. 9 år
ved forskjellige skoler i Kristiania, vesentlig ved Qvams skole og
Kristiania distriktsfengsel. Han utnevntes 22. juni 1903 til residerende
kapellan i Verdal og var her i ca. 5 år. Han likte seg meget godt i
Vuku. Forholdene var jevne og enkle. Folk var staute og kjekke og på
mange mater framskrittsvennlige, men i religiøs henseende meget
konservative.

----
145 Bind 2A
---
Engebret Solum.
Jørgen Martin Urbye.
Han utnevntes den 28. mars 1903 til sogneprest i Brandval i Solør
og var her, inntil han den 16. juli 1920 utnevntes til sogneprest i
Jevnaker. I de senere år var han endel sykelig og måtte våren
1920 underkaste seg en større operasjon.
Han ble gift i Sigdal 17. oktober 1898 med Kristine Skartum, f. 10.
november 1869, datter av gårdbruker Andreas S., f. 1842, og hustru
Helga Haugan, f. 1845, f 1905. De har hatt 4 barn: 1) Ruth Martha
Angell, f. 1. november 1899 i Kristiania, student 1918, død i Brand
val 30. oktober 1918 i spanskesyken. 2) Gudveig Helga, f. 21. juli
1901 i Kristiania, student 1920, lærerskoleeksamen 1922. 3) Einar
Andreas, f. 8. august 1908 i Brandval. 4) Else Marie, f. 1914 i
Kristiania.
14. Jørgen Martin Urbye. 1908 — 1912.
Født i Trondheim 14. februar 1876. Faren var kjøpmann i Kristiania
Hans Horneman Ræder Urbye (sønn av innehaver av et litografisk
officin i Trondheim, Jørgen Martin Urbye og hustru Else Marie Sofie
Ræder). Moren var Abel Margrete Hersleb Horneman, f. 1852, datter
av brukseier på Skånes, senere forstander for Trondhjems waisenhus,
Jakob Hersleb Horneman og hustru Annette Blom.
Ifølge slektstradisjonen skal Urbyerne stamme fra et av de norske
landskaper som i 1658 ble endelig avstått til Sverige. Om slekten
allerede dengang var kommet til Trondheim, er ikke kjent; men noen

----
146 Bind 2A
---
få tiår senere finner man den i den gamle stiftsstad, hvor en gren av
slekten stadig har holdt til senere.
Urbye ble gift i Hurdalen 15. juni 1899 med Inga Grieg, født i
Kristiansand 25. juni 1875 av foreldre, skoleinspektør, cand. teol.
Johan Daniel Irgens Grieg og hustru Stina Marie Thomine, født
Bruun. De har 3 barn: 1) Johan Grieg, f. i Orkdalen 30. mars 1900.
2) Anette, f. i Orkdalen 5. mai 1902. 3) Kirsten, f. i Vadsø 1.
mars 1904.
Den første undervisning mottok han på et par privatskoler i
Trondheim. Da foreldrene i 1883 flyttet til Kristiania, kom han inn
på Kristiania borger- og realskole, hvor han gikk til sommerferien
1886, da han ble overflyttet til Kristiania katedralskole. Her tilbrakte
han de følgende 7 skoleår, tok middelskoleeksamen i 1890 med karak
teren «utmerket godt» og artium i 1893 med laud præceteris. Etter å
ha tatt anneneksamen i 1894 (laud), studerte han teologi og under
kastet seg høsten 1898 teologisk embetseksamen og våren 1899 prak
tisk teologisk eksamen, begge med karakteren laudabilis. Det teologiske
fakultet var nettopp i disse år temmelig defekt, og han følte trang til
et noe fyldige studium. Etter sitt bryllup reiste han derfor høsten 1899
til Tyskland, hvor han ble immatrikulert ved Marburg universitet og
tilbrakte noen måneder.
I februar 1900 ble han utnevnt til personelkapellan hos sogneprest
E. D. Skouge til Orkdalen, hvor han fikk sine første læreår som prest
i en meget våken og virksom menighet. I 1903 ble han forflyttet til
Vadsø kateketembete, som han betjente i henved 5 år, inntil han i
1908 ble utnevnt til residerende kapellan til Verdal. I 1912 kom han
til Notodden, først som kallskapellan til Hitterdal og fra 1. januar
1914 som sogneprest, idet Notodden fra 1913 var blitt by og fra 1914
eget prestegjeld.
I de år han var i Verdal, var han medlem av vergerådet og av fattig
styret. Han deltok atskillig i arbeidet i de avholdslag og frisinnede
ungdomslag som fantes i bygden.
Gjennom atskillige år har han levert bidrag til dagspressen, særlig
i den tid da han var i Finnmark. Likeledes har han skrevet i kirkelige
fagblad, som Norsk teologisk tidsskrift, Norske kirkeblad og For
kirke og kultur.
15. Sigurd Bernhard Holan, 1912 —
Er født i Trondheim 21/5 1881. Foreldre: Restauratør Odin H., f.

----
147 Bind 2A
---
S. B. Holan.
Georg Flognfeldt.
artium 1902, teologisk embetseksamen 1909 (3.3), ble i 1910 per
sonelkapellan hos sogneprest J. C. B. Schaanning, Strømmen i Jarls
berg, våren 1912 res. kap. i Verdal.
Gift 1912 med Ida Daae, f. 1881, av foreldre sogneprest
Ludvig D., f. 1846, f 1886, og hustru Sofie Henriette Gill, f. 1849.
16. Nils Georg Flognfeldt.
Født i Oslo 1891. Foreldre skreddermester Emil Olsen Flognfeldt
og hustru.
Student 1911, cand. teol. fra Universitetet 1916, prakticum 1917,
res. kap. til Verdal 1917.
Gift med Andrea Berg Frette, foreldre sogneprest Thor Frette 0£
hustru Gabrille Andrea Berg Frette.
17. Anton Sætevik.
Se sogneprester.
18. Alfred Skogsholm.
Født i Tjøtta 1903. Foreldre fisker Tistrand Skogsholm og hustru
Oleanna.
Student 1925, cand. teol. fra Universitetet 1930, prakt. 1931
10

----
148 Bind 2A
---
Alfred Skogsholm.
Leiv Fosse.
Lærer i Tjøtta 1931. Hjelpeprest hos sognepresten i 0. Toten 1932.
Lektor ved Eids volds gymnas 1932. Res. kap. til Verdal 1936.
Gift 1932 i Os, Hordaland, med Karen Gurine Åsen, foreldre mur
mester Olai Åsen og hustru Andrea Åsen.
19. Leiv Fosse.
Født 1/12 1902 i Trondheim, artium ved Trondheim katedralskole
1924, teologisk embetseksamen 1929, klokker ved Lademoen kirke
1930, assisterende prest ved samme kirke 1937 —1947. Konstituert
stiftskapellan i Nidaros bispedømme 1947, utnevnt til samme em
bete 1948. Res. kap. i Verdal 1953.
Gift 25/4 1936 med Borghild Andrea Baardsen, f. 6/4 1906.

----
149 Bind 2A
---
SKULE- OG OPPLYSNINGSARBEID
Av skoleinspektør Johs. Dahl.
Frå den katolske tid til 1739.
Noko ordna skulestell var det ikkje på landsbygdene i Noreg før
1739. Men noka opplæring i kristendomskunnskap skulle born og
ungdom ha, og dette var det heimane og kyrkja som skulle syte for.
Korleis dei tok det med dette i kvart einskilt prestegjeld, er det uråd
å få greie på; men ein må gå ut frå at det var omlag eins etter dei
fyresegner som kyrkjelovane hadde.
Den katolske tid.
I kristenretten (kyrkjelova) var det fastsett at alle døypte born
skulle lære ordrett Tru-vedkjenninga, Fadervår og «Ave Maria» (ei
katolsk bøn, Luk. 1, 28—33 v.). Kvar sundag skulle presten i sam
band med gudstenesta lesa opp stykke for stykke av barnelærdomen
på latin. Etterpå skulle han tyde det for dei på norsk. Det er vel mest
truleg at folket på den måten lærde barnelærdomen både på norsk
og latin. Fadrane var ansvarlege for at det døypte barnet fekk den
opplæring som det skulle ha. Frå dei var 7 år gamle, måtte dei skrifte
for presten minst ein gong om året. Dei som var 15 år og hadde van
lege evner, men endå ikkje kunne barnelærdomen, måtte bøte 3 øre
(omlag halve årsløna åt ein vanleg arbeidsmann).
I den katolske kyrkja var konfirmasjonen eit sakrament, og det var
berre bispen som kunne konfirmere. Konfirmasjonsdagen måtte kon
firmantane møte fram i kyrkja fastande. Der måtte dei fyrst skrifte
for soknepresten. Under skriftemålet vart dei og høyrde i barnelær
domen. Ein av fadrane leidde so konfirmanten fram til bispen som
sat framfor altaret. Denne las fyrst ei bøn, stakk so ein finger ned i
vigd salve og gjorde krossteiknet på panna åt konfirmanten. Ein prest
bind so eit kvitt linband omkring hovudet hans, so ikkje den heilage
salva skal spillast. Dette bandet måtte dei ha på i 3 døgn, da tok ein
av fadrane det av og brende det. Etter 14 års-alderen måtte alle vera
konfirmerte. Dersom foreldra kom i skade for at eit barn døydde utan
dåp og konfirmasjon, måtte dei betale store bøter.

----
150 Bind 2A
---
Frå reformasjonen til 1739-
Heller ikkje for dette tidsromet er det råd å få vite korleis dei tok
det med opplæringa av ungdomen for kvart einskilt prestegjeld. Berre
ei og anna utsegn i gamle skrifter syner at dei har hatt ein religions
skule i samhøve med kyrkjelova av 1539. Ein vil sjå at dei tok det
omtrent på same måten som i den katolske tid: Kvar sundag skulle
presten bruke V 2 time av gudstenesta til å greie ut om barnelærdomen.
Fyrst las han opp stykke for stykke høgt og langsamt til dei hadde
lært det ordrett. Etterpå kom han med ei tolkning av det dei hadde
lært. I 1629 kom det ei føresegn om at klokkaren eller soknedegnen
skal «en gang om ugen, hvor det skee kan, undervise ungdomen, saa
at udi hver uge, udi hvert sogn det heele sogns ungdom een gang
bliver av degnen undervist paa sted, som degnen dem henstevner med
prestens vilje og raad». Klokkarane var etter dette dei fyrste lærarar i
folkeskulen. I storbyane var det rektor ved latinskulen som skulle
vera klokkar; men ut over landsbygdene var det vel for det meste
ulærde folk som hadde desse omboda. Når dei var bra til å syngje, og
kunne barnelærdomen på fingrane, so var dei brukbare som klokkarar.
Til klokkarar vart og brukt slike som hadde gått i prestelæra, men
ikkje greidd eksamen. Av dette kom det at ordet klokkar ofte vart
brukt i vandvyrdande tyding om dei som kunne lite og bar seg
dumt åt. Dei brukte den same undervisningsmåten som prestane i
kyrkja, dei sa føre, og borna tok det opp til dei kunne det ordrett.
Det er rimeleg at det frå fyrst var stor motvilje mot reformasjonen.
Det hadde ikkje vore noko førebuande opplysningsarbeid. Folket
vart utan vidare tvinga inn i den nye læra, og når ein veit kor brutalt
dei for fram med dette, er det truleg at det heller gjekk trått med å
få inn den lærdomen dei skulle ha. Til dette kjem so at dei fekk
bøker på dansk mål som korkje lærarane eller borna skjøna stort av.
Det 16. og 17. hundradåret er mørke blad i soga vår. Fåkunna var
stor, og i fylgje med denne den myrkaste overtru med svartebøker og
hekseprosessar. Etter det gamle folk fortel, fanst det frå
den tid her i bygda so seint som siste halvpart av det 19. hundradåret,
men da var det ikkje mange som hadde vidare tru på dei lenger.
Dei brukte mange råder for å få ungdomen til å lære barnelær
domen. Soleis kom det i 1645 eit påbod om at «ingen dreng eller
pige må troloves eller giftes før de er befundet vel underviste i deres
børnelærdom». Det er vel ikkje tvil om at eit slikt påbod hadde god
verknad, men mest framgang var det i dei bygder der det var dugande
og drivande prestar. Den pietistiske rørsla som kom hit til landet

----
151 Bind 2A
---
omkring 1700 talet, sette god fart i opplysningsarbeidet. Med denne
kom påbodet om konfirmasjonen i 1736, og Pontoppidans forklaring
i 1737. Denne boka heldt seg som lærebok i si opphavelege form i
over 100 år. Seinare vart ho revidert og korta fleire vendor, og soleis
har ho halde seg som lærebok i barneskulen heilt til våre dagar. Med
sine 759 sp. og likeso mange lange og vidløftige svar-, var denne boka
tung og übarnsleg og soleis lite høveleg som barnebok. Men maken til
grei og logisk tankeføring etter eit dogmatisk system er det vandt å
treffe på. Skulle konfirmantane ha von om å sleppe fram for presten,
måtte dei kunne denne boka — iallfall som dei på sett og vis kunne
få det til. Boka kom i grunnen til å tene to føremål: Samstundes som
ho var lærebok i kristendomskunnskap, fekk borna tame i å lese i bok,
noko som storparten av folket ikkje hadde lært.
Men i samhøve med desse auka krava til kunnskap, vart det naud
synt å få ei betre undervisning for born. Og so kom skulelova av 1739.
Frå 1739 til 1796.
Skulelova av 1739 var i mange måtar framifrå for si tid. Etter
denne skulle det vera ålmugeskule i kvar kyrkjelyd. Der det var so
tettgrendt, at det var råd å få samle nok born til kvar dag, skulle det
vera fast skule, og på dei andre stader omgangsskule. Alle born skulle
gå i skule minst 3 månader for året i 3 år — frå dei var 7—lo år.
Hadde dei ikkje lært det dei skulle på den tid, måtte dei gå eit eller
fleire år til. Etter den tid skulle dei gå ein eller to dagar for veka i
vinterhalvåret: til dei vart konfirmerte. Foreldre og husfedrar som utan
gyldig grunn heldt skulepliktige barn burte frå skulen vart straffa
med bøter, gapestokk eller fengsel. Klokkaren i hovedsoknet skulle
vera lærar, og til hjelp tok han klokkarane i anneksa, og so mange
andre som bispen og stiftamtmannen fann var naudsynt. Etter ei mel
ding om skulestellet frå den tid står det: «I Verdalen findes ingen
bestandig eller tilstrekkelig. Behøves 2 skolemestre a 20 rdl.—4o rdl.»
Faste fag var kristendomskunnskap og lesing i bok. Ville nokon læra
å skrive og rekne, måtte dei betale omframt for det. Om sjølve under
visningsmåten står det i art. 10: «Skolemesteren skal med al flid lære
børnene Docht. Luthers liden Catechismum, saa at de først retteligen
forstaae ethvert stykkes mening, og siden lærer dem ord for ord uden
ad, og derpaa bør han lære dem den almindelige Catekismeforklaring,
hvilket han ei skal vænne dem til at læse saaledes uden ad, at de binde
sig til ordene; men han bør titt og ofte forandre spørgsmaalene til
dem, saasom det er bedre at de kunne gjøre rede for meningen, end

----
152 Bind 2A
---
at de kunde læse ordene op uden at forstaae dem.» Lærarane i Noreg
skal halda husandakt for ålmugen i anneksa på dei sundagane det
ikkje er preike i kyrkja. Utgiftene til skulen måtte kyrkjelyden sjølv
syte for. Løna åt skulemesteren var 4 skilling for året for kvart barn
han underviste. Dessutan skulle han «nyde fri befordring, hus
værelse, seng, kost, varme og lys saaledes som almuen formaaer». Var
det velstandsfolk, skulle dei betale 8 skilling for året, men dei fatige
ingen ting. Loven har og ein plan for skulehus i Noreg. Av undervis
ningsmateriell er nemnd: «Bibel, Huspostil, 2 store sorte tavler, 2
blekhorn og 2 sterke linialer.»
Denne lova vart aldri heilt sett i verk, av di krava var for store.
Ålmugen klaga over utgiftene, og mange av dei styrande var heller
ikkje so huga på at ålmugen skulle få so mykje skuledaning. Dei
tenkte som Ove Guldberg når han seier: «Mere kundskap gjør bonden
hans stand ufordragelig og utbreder kun lede og kjedsomhed for det
haarde og ensdanne arbeide. Det hele menneskelige kjøn taaler kun et
vist maal av kundskap, og enhver stand maa derfor have sin visse
andel, det mere gjør drukkent.»
Da det kom klagemål frå alle kantar, vart dei nøydde til å lempe
på lova, og dette vart gjort ved ein plakat av 1741 som m. a. seier:
«I Norge tillates det menighederne seiv at bringe de til Ungdommens
Oplærelse beqvemmeste Midler i Forslag, samt seiv i mellem sig at
reportere og ligne, indsamle og til vedkommende igjen distribuere de
nødvendige Skole-Udgifter, hvon Forordningen av 23. jan. 1739 i
ingen Maade skal være dem til Hinder, men hellere tjene dem til
Veiledelse at fortsette en billig Proportion og Lighed i Ligningen.
Hvert Prestegjeld skal have sit Skolevæsen for sig seiv og sin egen
Skolekasse, og skal de da for al Slags Udgift til Skolevæsenet paa
andre Steder være aldeles fri og forskaanede.»
Amtmannen, fogden og prosten skulle kalle saman prestane, lens
mannen og dei «kyndigste og beste menn i prestegjeldet». Desse
mennene fekk so frie hender til å syte for skulen. Det einaste vilkår
plakaten sette for de var «at det gudehge Øiemerke som er Ung
dommens behørige Oplærelse i derees Kristendomskundskab kan
erholdes». Dei vedtak som denne nemnda gjorde, skulle godkjennast
av amtmannen og bispen. Men i røynda var det folket i prestegjeldet
som no hadde fått makta i skulesaker. Styremaktene kunne ingen veg
koma utan at kyrkjelyden var med på det. Og da storparten av folket
helst ingen skule ville ha, var det inga lett sak å få til ei fast
skuleordning. Det som folk skulle betale til skulekassen kom ikkje

----
153 Bind 2A
---
inn. Få var det som dugde til lærarar, og dei som kunne ha vore
brukbare, ville ikkje ha ei stilling som var so utrygg og lite lønsam.
Prestane vart pålagde å prøve å få nokre av dei flinkaste konfirman
tar til å bli omgangsskulelærarar, men dei fleste sa nei. Det som
lokka sume til å ta på seg skulearbeid, var tilbod om å gå fri for
hertenesta om dei heldt skule i 7 år. Folk hadde vorte leie av her
teneste og krig, der dei hadde lide mykje vondt og"mista helsa, og
difor tok endå mange velståande gardmanssøner til å halda skule,
men når dei hadde tent den fastsette tid, søkte dei alle utan unnantak
avskil. På bygdene ville dei helst ha nokre av bygdefolket «som var
bygdens levemaade og kost bevante».
Ein veit i det heile lite om skulen og opplysningsarbeidet utover
1700 talet. Men av visitasbøkene og brevbyte millom prestane, prostane
og bispane får ein vita at det var 1 eller 2 som heldt omgangsskule
her i prestegjeldet. Det er for det meste klokkarane som driv på, men
det er ogso mange andre nemnt. Det som kastar mest lys over skulen
i den tida, er visitasbøkene, og ein skal difor ta med nokre utdrag
av desse:
Biskop Hagerup held visitas den 11. mars 1732 og seier m. a.:
«Presten Hr. Hans Evropidan fremstilte sin skolemester som havde
fem unge mennesker med sig, hvilke alle var vel underviste baade
indeni og uden bog. De gamle blev udi de enfoldigste spørgsmaal
exerserede. Jeg tog løfte av dem at de villmgen skulde lade sine børn
gaa i skole.» Videre står det at det blir sendt «tavler» omkring for
å samle inn pengar til skulen og andre ting. Han klager over at
marknaden på Levanger hindrer visitasen. Finnene som var møtt fram
var vel underviste.
Same året, 18. sundag etter trenitates, var det visitas att, og da seier
han: «Ungdommen var übekændt med at bruge bog i kirken, hvilket
blev corigert, og de gav alle løfte om forbedring. Flere kunde de fleste
parter til catekismelærdom. Presten Tommas Collin klager over at
almuen ikke vil yde sit offer paa høitidsdagene.»
Visitas i Stiklestad 1736:
«Flere bøger i kirken nu end forrige gang. Mange har lært katekis
men, nogle rett forstandig udi lærdommen.»
1740: «Katekisme meget god. 2 skolemestere antages.»
1746: «Ungdommen upaaklagelig. Skolemestrene haver godt vid
nesbyrd.»
j 7 31 — 37. Biskop Nannestad: «Ungdommen var i stor mang
foldighed samlet baade av krigsfolk som opfyldte coret og viidere.

----
154 Bind 2A
---
Klokkeren (Jens Ørnfelt) synger temmelig godt, gaar inn i cor
døren nåar han synger.»
1754 — 23 6: «Ungdommen var til mangfoldighed samlet baade
av dragoner, soldater og andre som svarede til god fornøielse.»
1776 — Biskop Bang: «Ungdommen befantes vel oplyst, hvilket,
da det her ogsaa mangler skolemestere, især er at tilskrive sogne
presten, den gamle, men derfor meget brave, ordentlige og exsem
piariske mand Hr. provst Peder Krog. Skolelæreren i Vuku leverte et
sirlig mandtal. Han har ingen løn uden hvad bønder og brave folk,
hvis børn han informerer, vil give ham av naade og barmhjertighed.»
1781 — 6 7: «Visitas i alle 3 sogn, har intet at klage. Ungdommen
er meget vel oplyst.»
1789 — 20 2. Biskop Schønheyder: «Hos ungdommen fandt jeg
samme tekkelighed og opvakte væsen som i Skogn, med de aller fleste
svar var jeg vel fornøiet.»
Heilt framover til 1800-talet var det berre ein klokkar for heile
prestegjeldet. Men denne «Hauklokkaren» kunne få lov til på eigen
kostnad å halde ein eller fleire substituter (underklokkarar) dersom
han for alder eller sjukdom ikkje kunne gjera tenesta sjølv. Dei som
hadde eigen gard, og var velståande, brukte gjerne underklokkarar i
anneksa.
Storparten av klokkarane frå denne tida er nemnde berre med døy
penamnet attåt klokkar, utan noko etternamn. Sønene åt ein klokkar
fekk gjerne med seg «klokkar» som tillegg til døypenamnet, slikt som
Klokkar-Ola, Klokkar-Nils. Det er soleis i mange høve vandt å få
full greie på kven som har vore verkelege klokkarar, substituter eller
fått klokkartittel i arv.
Den fyrste ein råk ir på som sikkert har vore klokkar i preste
gjeldet, er Tore eller Tørris som budde på Fleskhus i midten av 1600-
talet. Truleg er det og han som nokre år seinare er nemnd som «klok
keren paa Fleskhus».
Ole Larsen klokker var fødd kring 1605. Han kjøpte i 1646 ein
part av Gudmundhus og sidan heile garden, og budde der til han
døydde kring 1680. At han har vore hovudklokkar for prestegjeldet
syner eit skriv frå sokneprest Peder Juul frå 1665, det det står: «Sogne
degnen boer paa en gaard kaldes Gudmundhuus, lønnes av almuen
og siger sig ved gode aaringer iche at komme høiere end til 13 Td.
korn, men derav maa han igjen lønne substituten efter accord.»
Klokker Laurits er nemnd 1691 i samband med eit skifte på Sul.
Anders klokker budde på Verdalsøra, truleg i den garden som

----
155 Bind 2A
---
heiter klokkarstugu. I 1703 søkjer han Peder Husan og Henrik Auglen
for noko sild dei hadde kjøpt av han og ikkje betalt. I 1710 møter
han på tinget og ber om tingsvitne på at han ikkje hadde noko å
betale dei kongelige skattar med, «hvilket almuen tilsvarede var i al
sandhed». Det er vel mest truleg at denne mannen anten har vore
hjelpeklokkar eller so arva titelen. Han døydde 23/12 1741, 57
år gml.
I 1706 er Hans Tommessen nemnd som klokkar. Meir er det ikkje
å finne om han.
Anders Gundbjørnsen klokker, f. på Arstad 1706. Kjøpte Storvuku
i 1734 og budde der til han døydde 1781, 76 år gml. Han har sikkert
vore substitut under Ørnfelt utover til 1750 åra, da han vart avløyst
av Nils Eriksen Qvelstad. (Sjå Faarenætta.)
Henrik Jonsen klokker er i 1696 ført på restanseliste for consump
tionsskatt. Mangt tyder på at han må ha budd i nærleiken av Moe
eller Follo, — kanskje i den heimen som no heiter Klokkarhaugen.
Han har ganske sikkert vore klokkar i Stiklestad til han døydde 27/5
1712, 64 år gml.
Jens Henriksen klokker budde på Lyng, og nemnest som «klokker»
frå 1714 til 1740. Det er vel mest truleg at han har vore klokkar
endå det ikkje finst noko anna enn titelen som tyder på det. Han har
stendig vore fadder og kaveringsmann og nemnest da sume gonger
som Jens klokker og sume tider som Jens Lyng.
Ole Jacobsen klokker nemnest frå 1706 til 1714 som «Ole skole
mester». Men frå den tid er det «Ole klokker». Det ser ut som han
har budd på Øra eller Ørmelen. Han har m. a. vore fiskar, og er i
1725 innstemt for retten av Kirsten Lyng fordi han har «solgt henne
1 Td. udøkdig sild». For dette vart han dømt til 6 ort i bot og 1 rdl.
i omkostnad. I 1730 har Johs. Lyng meldt han fordi han har sagt
at Johs. Lyng hadde teke ein pengepung. Ole klokker møtte ikkje
for retten denne gongen. Dei trudde han hadde fare til byen eller
til fiske. Same året er han vitne i ei sak millom 2 fiskarar, der den
eine hadde skulda den andre for å ha stole ei halv td. salt. Han vart
gift i 1719 med Maren Marie Christensdatter og døydde 7/5 1742.
Jacob Amundsen klokker er det ikkje meir å finne om enn at han
er død 15/12 1743. Han er ein bror av Elias Amundsen Balgaard og
farbror til klokkar Jacob Balgaard. Han er sikkert ein av dei 2 som
vart tilsett som lærar i 1740. (Sjå Bollgardsætta.)
Jens Eriksøn Ørnfelt er oppførd som hovudklokkar i Verdal i 1745.
Han var også skulemeister for Stiklestad og Halle. Han kom frå Sparbu

----
156 Bind 2A
---
der han hadde vore skulemeister. I 1748 klager han til bispen over at
klokkargarden ligg so langt frå kyrkja at det er tungvint åbu der.
Han søkjer difor rentekammeret om å få kjøpe ein part av Lille-
Jermstad og ta bustad der. At dei har gått med på denne søknaden sy
ner eit skriv frå biskop Nannestad frå 1751, der det står: «Klokker
Ørnfelt bruger klokkergaarden Fleskhus, men bor på Lille-Jermstad.»
Av bispen får han det vitnemål at han syng godt og er flink til å
katekisere. Han døydde 1756, 65 år gml. Kona hans, Maren Marie
Søfrensdatter Wensell, døde 1774, 77 år gml.
Nils Eriksen Qvelstad var fødd i Jemtland omkring 1720. Som
ganske ung kom han til Verdal og vart konfirmert og opplærd til
skulemeister av prost Peder Krog. Omkring 1745 vart han tilsett som
omgangsskulelærar i Vuku, og i 1751 som substitut i Vuku anneks.
I visitasboka har biskop Nannestad gjort den merknad at «han viste
sig flittig ved catekisationen».
I 1756 har Hans Olsen Breding på vegne av sin styson, Ole Olsen
Breding, stemt klokkaren for å ha skulda Ole O. for å ha teke pengar
frå klokkarstolen under ofringa joledagen. Nils Ericssen hadde kon
travitner som sa at «Ole var med sin næve blandt offerpengene, men
saa ikke at han tog noget». Domen fall soleis ut at skuldinga vart
mortifisert. Han vart fri nokon kostnad med retten, «da den maade
hvorpaa Ole havde været nede i offerpengene med sine fingre kunde
have givet anklagende anledning at slutte en uærlighed». Nils Qvelstad
stod heile si tid under klokkaren i hovudsoknet og fekk si løn av han.
Han gjorde teneste som klokkar heilt til sin død, men slutta som
skulemeister frå 1790. Han budde på Kvelstad og døde der den
7/9 1802, 80y 2 år gml., og hadde da vore lærar og klokkar i Vuku
i 56 år. (Sjå Bjørganætta.)
Torber Olsen Hjellen — Torber klokkar som han vart kalla, var
fødd i Beitstad 1723. I 1748, 25 år gml., vart han klokkar i Stjørdal.
I 1756 vart han tilsett som klokkar i Verdal etter Ørnfelt. I 1760
kjøpte han Vestre Stiklestad, som han selde til sonen Ole Torbersen
i 1790. Sidan levde han som kåvrmann og var klokkar til han døydde
28/5 1808, 85 år gml., og hadde da vore klokkar i 60 år.
" Etter det ein kan sjå, har Torber aldri halde skule. Ved visitasen
i Stiklestad 20/6 1776 har biskop Bang gjort denne merknad om
Torber: «Han holde ingen skole. Han vil ikke en gang læse med kon
firmanterne.» Same året som han selde garden og tok kår, søkjer han
om å få bruke sonen Aage til hjelpeklokkar. Dette får han lov til, og
bispen seier om dette m. a.: «Det nye alumn skal synge godt, men og

----
157 Bind 2A
---
ellers er upaaklagelig og tillates at gaa sin gamle fader til håande.
Gives og haab om at blive substitut, da en eller annen duelig skole
mester bør komme i betragtning til klokkertjenesten ved forefaldende
vacanse.»
Etter segner å døme skulle Torber vera svært til å syngje. Han tolde
aldri å høyra at nokon høyrdest over han i kyrkja. Hende det tok han
ein oktav over for å bli høyrd. Ved visitasen i 1789 har bispen gjort
denne merknad at: «den gamle klokker er uttjent.» Men Torber over
levde bispen og heldt enno fram i 19 år som klokkar.
Torber skulle ha godt skyn på å lækje sjukdomar både på folk og
fe. Han vart difor ofte henta når noko stod på, både i og utanfor
bygda. I 1807 vart han henta til ei sjuk kone på Inderøy. Kona døydde,
men om det var Torber si skuld, skal vera usagt. Prost Bødker på
Inderøy melde han for kvaksalveri, og den 28. mai same året stod den
84 årige klokkar tiltald på tinget på Hegstad. Han vart frikjent ved
dom av 6/11 s. å., men med strengt pålegg om «for eftertiden ikke at
befatte sig med lægevidenskaben». (Sjå Aagaardætta.)
Ole Jeremiassen Holmen (den eldre) tente hertenesta som skule
meister frå 1789 til 1796. (Sjå Midtholmsætta.)
I denne tidsbolken er og desse nemnde som skulehaldarar eller klok
karar utan at ein veit meir om dei: Hans Tommisen klokkar er død
1746. Morten Olsen From er død 1746. Ein merknad i kyrkjeboka
seier at han har vore brukt som skulemeister i bygda. Just Diedrich
Grosse må ha budd på Verdalsøra eller i Sjøbygda, og er nemnd som
skulemeiester i 1774. Han var gift med Gunhild Jensdatter Svinham
mer. Ole Rasmussen Garnes, Levring, f. på Garnes 1766, er nemnd
som skulemeister ikring 1790. (Sjå Garnesætta.)
I 1773 nemner prost Peder Krog en Joen Ellingsen som var skule
meister i Verdal.
Mange av dei som for omkring som skulemeistrar, dreiv det mest
som handverk heilt privat utan noka tilsetting. Dei som på ein måte
var tilsette, var prøvde og godkjende av soknepresten. Etter vedtek
tene var det prosten som skulle godkjenne valet av skulemeister. Dette
vart oftast gjort når han kom på visitas. Ein finn difor ikkje meir om
dette enn merknad i visitasboka.
Etter at plakaten av 1741 var komen, var det inga sams skule
ordning for det heile land. Det var prestane og bygdefolket i kvart
prestegjeld som skulle syte for dette på den måte som det best fall
saman med tilhøvet i kvar bygd. Det seier seg da sjølv at kvart preste
gjeld hadde sin eigen skuieskipnad som i mange måtar kunne vera

----
158 Bind 2A
---
mykje ulik den dei hadde i næraste grannebygda. Når det galdt skule
stellet, var soleis kvart prestegjeld ein stat i staten. Da folket korkje
hadde evne eller vilje til å gjera noko tor opplysningsarbeidet, kom
det heile an på korleis prestane var. Det finst mange døme på at
prestar kunne få gjort mykje for skulen i den tid. Men det syner seg
ikkje at nokon av dei prestane som var her på 1700 talet, gjorde noko
meir enn dei var nøydde til etter pålegg av bispane og prostane. Det
stod difor låkt til med skulestellet her i denne tida, og at ungdomen
lærde so mykje kristendomskunnskap at dei kunne bli konfirmerte,
var ikkje skulen si forteneste. Det var heimane som sytte for dette, ■ —
ikkje for kunnskapen si skuld, og for dei fleste ikkje av religiøse
grunnar heller, men fordi det var ei æressak å sleppe fram for presten
på skikkeleg vis.
Om denne tida skriv presten Eylert Hagerup soleis:*) «I denne
vidløftige og folkerige bygd vare kund 2 skolemestere, en for Hoved -
sognet og Annexet Halle og en for Annexet Vaukhaug. Disse hjalp
det halve Aar til med Confirmandernes Undervisning. Den øvrige
Tid av Aaret havde de intet som skolemester at bestille; men maatte
foretage sig andet Arbeide for at erhverve sig Ophold, da de heller
ingen Løn havde, uden de faa Skilhnger Confirmanderne kunde give
ham. Den første Undervisning i Bog fra den tidlige Ungdom av, var
altsaa aldeles overladt Foreldre og Husbonder, hvor disse seiv var
oplyste og havde Lyst til dette Arbeide, gik det saa taalelig med
Undervisningen, ofte bedre end man kunde formode. Men den største
Del var yderst forsømt i Bokstaveringen og at læse i Bog, skjønt nogle
kunde ramse en Deel udenad. I dette halve Aar havde da Prest og
Skolemester et sandt trældom Arbeide med en 40 —60 mestendels
uvidende unge Mennesker. Ikke desto mindre fandtes der dog mange
hæderlige Bønderfamilier, hvilke seiv have nydt og derfor give deres
Børn en god Undervisning endog i at skrive og regne, hvori de da og
paa særskildte Tider kunde benytte de 2 meget duelige Skolemestere;
men dette strak sig dog ikke til den fattigere talrikere Befolkning.»
Nokon fast ordning med skulen vart det ikkje før 1796.
Skulen frå 1796 til 1827.
I 1790 kom det eit kongeleg reskript som berre galdt Trondhjems
stift. I dette var det påbod om å skipe ein «bygdekommission» for
kvart prestegjeld på landet.
*) Trondhjemske Blandinger s. 129-

----
159 Bind 2A
---
Medlemene i denne kommissionen skulle etter reskriptet vera:
«Sognepresten med den residerende kapellan, hvor saadan findes, 2
handlende Borgere eller Proprietærer, der opnevnes av Fogden og
beskikkes av Amtmanden, samt Medhjelperne fra alle Sogne og
Lensmanden.»
Denne kommission skulle serleg ta seg av dei fatige; men dei skulle
og syte for inntekter til skulekassa og føre rekneskap over det som
vedkom skulestellet.
Det ser ikkje ut som sokneprest Jacob Hersleb Krog har gjort noko
for å etterkoma dette påbodet, for ved bispevisitasen i 1795 oppmoder
biskop Schønheyder soknepresten om «snarest mulig at bringe Skole
væsenet i Orden». Dette må ha gjort mon. Kommisjonen vart skipa
straks, og med i denne vart sokneprest Krog, residerende kapellan
Eylert Hagerup og borgar og handelsmann på Verdalsøra Haagen
Smith. Korkje lensmannen eller medhjelparane kan ha vore med i det
førebuande arbeidet. Protokollen og alle vedtak er underskrivne berre
av desse tri. Dei andre kjem med sine underskrifter fyrst i 1799.
Den 11. januar 1796 legg kommisjonen fram ein plan for skule
stellet. Denne er når ein ser han i samhøve med tida, eit sers godt
arbeid som legg ein god grunn for skulen i lang tid framover. Og
da han på so mange måtar gjev eit godt bilete av kulturlivet på den
tid, er det meste av planen teke med her:
7 Post.
«Hovedsognet og Annexet Halle behøver 3 Skoleholdere, og
Annexet Wuchue 2, som maatte reise om for at oplære Ungdommen,
og hertil hører en Inddeling av Gaarde for enhver Skolemester som
følger:
1 Fjerding,
Lexdahlen, bestaar af 23 Gaardbrugere, som i henseende til dens
Situation maa blive samlet; her begynder Skolemesteren at læse ethvert
Aars 13 Januar, og continuerer til 15 Februar, i 5 Uger. Begynder
igjen den 17 Februar paa Gaarden Øgstad til Gaarden Echloen, som
udgjør 22 Gaarder, og læser her til 22 Marts i 5 Uger. Begynder saa
den 24 Marts paa Hallemsgaardene til Sørhaug som utgjør 19 Gaar
der, og læser til den 26 April i 5 Uger. Heretter vil Vaaraanden
stanse Forelæsningen, saa at Skolemesteren først begynder 9 Juni i
Lexdahlen og læser der til 21 Do. i 2 Uger. I den Aden Af deling
begyndes den 23 og læses til 5 Juli 2 Uger. Og den 3die fra 7 til
19 Do. i 2 Uger.

----
160 Bind 2A
---
Atter indtreffer Høe-Aanden og Høeindhøstningen saa at Skolen
ikke kan begyndes førend den 6 Oktober i Lexdahlen, og fortsetter
der til den 25 Do. Begynder der i den 2den Deel den 27 og læser
til den 15 November i 3 Uger; og endelig i den 3die og sidste, fra
17 November til 6 Desember, i 3 Uger, da Skolen formedelst de
korte Dage og den nermende Jule-Høitid ikke med nogen synderlig
Nytte kan fortsettes, eller igjen tåge sin Begyndelse før det paaføl
gende Aars 13 januar.
2 Fjerding.
Her begynder den anden Skolemester fra Gaarden Kausmo til
Fleskhus, som utgjør 13 Gaarde; og atter fra den 2den Fleskhusgaard
til Qvam som utgjør 12 Gaarde, og endelig fra Fæby til Næstvold-
Qaardene, som udgjør 9 Gaarde, hvortil Wærdahlsøhren henhører, til
lige Tider som i 1 Fjerding er bestemt.
3 Fjerding
3 skolemester begynder første Forelæsning fra Bye til Lerfald-gaar
dene, i alt 22 Gaarde i 5 Uger. Fra Waldstad til Lennes for 22 Gaarde
den anden. Og endelig den 3 fra Hage-Gaardene til Halmsveet, som
utgjør 20 Gaarde.
4 Fjerding
Her begynder 1 Skolemester paa Wohlen og denne Afdeeling må
strække til Mønnes, og bestaar af 26 Gaarde. Den anden Afdeling
begynder fra den 2-den Mønnes-Gaard til Midtholmen. Og endelig
den 3 fra Suhl som er aldeeles adskilt, og ligger for sig seiv, men
bestaar af 10 smaa Gaarde og kan ikke anderledes indrettes.
3 Fjerding
2-den Skolemester I Af deling er fra West-Hjelde til Warslothen
23 Gaarde. 2-den Af deling fra Lill-Leangdahl til Biertan ogso 21
Gaarde. Og endelig den 3 fra Aakran til Lerhougen, 21 Gaarde.
// Post
I enhver av disse inddeelte Fjerdinger læses fra den Iste Fjerding
bestemte Maade, og til de samme fastsatte Aars-Tiider uden Forskjæl.
/// Post
Naar man skulde vente at Almuen kunde blive forsynt med saa
danne duelige Skole-mestre som Nødvendigheden kræver. er af

----
161 Bind 2A
---
Bøygde-kommissionen til den høie Øvrigheds nærmere Bekræftelse
bestemt for den ældste Skolemester Jacob Eli æs øn Bal gaard af 27 Aars
troe og utrættelige Tjeneste, saa høit fortjent, der desuden er villig
nok at undervise de 3 Unge, en Løn aarlig av 30 Rdr. for den anden
i Wuchue Sogn, Ole Jeremiæsøn Holmen, der haver tjent i 7 Aars Tid
25 Rdr. og enhver af de 3 unge 20 Rdr. aarlig, som udgjør den
Summa 115 Rdr.
IV Post
De Distingveredes, Gaardbeboeres, Huusmænds, Indersters, Tje
neres og de Confirmeredes Bidrag til Skolekassen, der betales i 2
Terminer, og andre frivillige Gåver, man kan haabe paa, beløper sig
til circa den Summa 132 Rdr.
V Post
Skolemestrene nyde for egen Person, ligesom det i en og anden av
de omliggende Bøygder, hvor Skolevæsenet allerede haver sin Indret
ning, er brugelig, frie Underholdning paa hver Gaard han læser med
Ungdommen, ligesom frie Befordring, især i de Tilfelde av Uveir, til
og fra den Gaard Skolen begynder og ender.
Det følger av Fornødenhed at hvert Steds Skolehold vedbliver en
Rekke av 8 Dage.
VI Post
Til at inkassere hvad enhver yder til Skolekassen, vil Bøygdekom
missionen opnevne Mænd i enhver Fjerding som til bestemte Tiider
afleverer det incasserede til Kommissionen, som er pligtig til at giøre
Aimuen rigtig Regning for sammes Anvendelse, og derfor vil være
ansvarlig efter Skole-Forordningens Bydende.
VII Post
Skolemestrene som antages til Ungdommens Undervisning, bliver
først af Sognepresten, eller den Residerende Capellan examinerede,
og nåar han da agtes beqvem antaget, og nyder foruden det bestemte
den udi Forordningen fastsatte Befrielse for Consumption, Folke og
Familieskat, samt alle andre Paaleg av Kjørsel, Skyds, Arbeid og
Udskrivning.
VIII Post
Derimod paalegger Commissionen enhver Skolemester at efter
komme sine Pligter ved flittig at læse og veilede Ungdommen, saa
meget han formaar, da han ellers maa vente at saafremt nogen Efter

----
162 Bind 2A
---
ladenhed eller Forsømmelse fra hans Side spores, han da med Alvor
lighed vil blive derom erindret av Commissionen, og om dette ikke
vil hjelpe, aldeles frasagt fra Skole-Embedet.
IX Post
Det bør da enhver Huusfader og Huusmoder at drage vedbørlig
Omhue for, ei alleene at fremsende deres egne Børn, men tillige andre
som ere deres Forsorg anbefalede, til Skolerne for at blive underviste
og dannede til Dyd og Christendoms Øvelse, og det saa betimelig,
at nåar Børnene ere 7 Aar gamle, maa ingen Undskyldning have Sted.
Dog skal ingen Almuesmand være saa indskrenket at han til en og
anden Aarets Tiid behøver en Ungdom til at bevogte sine Kreaturer,
at han maa staa i Raadighed at betjene sig af samme til denne Nød
vendighed, om det end indtreffer paa den Tiid nåar Skolen holdes,
mod at han til andre Tiider saameget ivrigere sørger for at fremsende
saadanne. Ligesaa skal det og paaligge Foreldre og Huusfædre at drage
Omsorg for at deres Børn indfinder sig i Skolen paa den Tiid daglig
som til Forelæsning bliver bestemt.
X Post
Skulde imod Formodning en eller anden Huusfader eller Huus
moder findes som enten af utidig Kjælenhed eller anden deslige Aar
sag viser sig enten modvillig eller forsømmelig i at sende deres Børn
til Skolen for at blive underviste, som Skolemestrene nøie maa efterse,
saa bør det Skolemestrene at anmelde saadant Misbrug af gode Hen
sigter for Commissionen, som først vil lade Vedkommende mindelig
advare, men nåar dette ikke vil frugte, da drage Omsorg for at Paa
gjeldende behørig bliver mulchteret.»
Denne planen er godkjent av stiftsdireksjonen den 13. april s. å.
med den merknad at «Commissionen uden Ophold maa samles og
forfatte Mandtalslister over dem som skal betale Skoletold», og viser
med omsyn til dette til lova av 1739.
I kvar fjerding skulle det vera ein skulemeister, og talet p£ desse
vart soleis auka frå 2 til 5.
Ole Jeremiassøn Holmen som hadde tent verneplikten som skule
meister, søkte og fekk avskil, da han hadde tent i 7 år som var den
fastsette tid. Den eine som da var att, var Jacob Eliæsøn Balgaard.
Han tok på seg å lære opp dei 4 nye. Kor lang tid dei brukte, eller
korleis dei tok det med dette, finn ein ikkje noko om. Ein får berre
vite at dei var rusta til å ta til med skulen hausten 1796.

----
163 Bind 2A
---
Dei 4 nye lærarane var: Ole Nilssøn Qvelstad, Hans Olssøn Efskind,
Ole Olssøn ]ermstad og Elias Ottessøn Folioen. Etter eit par år har
den siste brigda namnet sitt til Elias Ottessøn Balgaard, og Ole Jerm
stad til Ole Olssøn Levring.
Jacob Balgaard som hadde tent som lærar i 27 år, skulle ha 30 rd.
i løn for året, og dei 4 nye 20 rd. kvar.
Inntektene til skulekassa var:
1) Friviljuge tilskot av «de distingverede». Av desse var presten
ein av dei fornemste, og skulle syne dei andre eit godt føredøme.
Sokneprest Krog lova å yte 4 rd. for året til skulekassa.
2) Skuletoll (skatt) som vart utlikna soleis: På dei største gardane
24 skilling, og på små bruk 12. Husmenn og «inderster» 8 skilling,
ugifte menn 6, og ugifte kvinner 4 skilling.
3) Bøter for ulovleg brennevinsbrenning, bøter etter dom i forliks
kommisjonen, for skoleforsøming m. m.
4) Kvar konfirmant som var av velstandsfolk, skulle yte 24 skilling,
dei som hadde mindre råd, 16 skilling. Dei fatige gjekk fri.
5) «Tavlepengar» som vart samla inn i kyrkja dei dagane det ikkje
var altargang.
6) «Lysehaldspengar» som før var brukt til å skaffe lys til kyrkja.
Til å krevja inn skuletollen vart det tilsett 14 «omgangsmenn».
Soknepresten hadde kassa og førde rekneskapen.
For dei 3 første fjerdingsår 1/10 1796 —30/6 1797 ser rekne-
I møte den 18. september 1799 gjer kommisjonen framlegg om
å tilsette 2 nye lærarar, 1 for Stiklestad og Halle og 1 for Vuku.
Desse skulle ha ei løn på 8 a 10 rd. for året. Dette framlegg vart
ikkje godkjent av stiftsdireksjonen, og i møte den 10. oktober er
prost Wottrup til stades og legg fram sitt syn på saka, og seier m.a.:
il

----
164 Bind 2A
---
«Det er betenkelig at ansette Skolemestere for 8 a 10 rd. i Løn, og
Spørsmaalet vil kunnne taale Henstand til den nye Sogneprest kom
mer. Angaaende Almuens Paastand og Kommissionens derpaa grun
dede Forslag om at anvende aaarlig det hele Beløb av Skolkassens
Indtekter, maa jeg bede samtlige tilstedeværende Medhjelpere her
efter at udbrede i Menigheden en ganske modsatt og vigtigere Grund
setning, da det formedelst mulig indfaldende haarde Tider vilde
være høist ønskelig og nødvendig at have et Oplag og Beholdning i
Skole-Cassen, samt til Skolemestrenes forøgede Løn i Fremtiden og
nyttige Bøgers Indkjøb.»
I same møte må medhjelpar Ole Olssøn Ner-Faaren stå til rette
for sin «opførsel» i siste møte i bygdekommisjonen, der han med
«trodsige Svar og Modsigelser» ville «undskylde den menige Mands
knur mod Skoletolden m. v. Han ble v betydet at han burde ikke være
den vankundige og vrangvillige Mængdes Talsmand mod Kongelige
og høyst nyttige Anordninger, og mod Presteskabet og Commissionen,
hvorav han var Medlem. Og da de øvrige Commissionens Medlem
mer, nemlig Lensmanden og Medhjelperne bliver tilspurgt om den av
de 3 første Kommissairer indgivne Klage var übeføiet eller grundet,
kunde de siet ikke bifalde den paaklagede Tale og Opførsel, men
hevder at han seiv indser og vil rette sit uforsigtige Forhold. Han blev
derpaa tilspurgt om han seiv tilstod og avbad sin Overilelse, og love
heretter at vise den Nidkjærhed for den gode Sag, og opfylde de
Pligter som hans Eed og Medhjelper-Embede forpligter ham til. Saa
kom det endelig saa vidt at han tilstod og avbad sin Forseelse og
lovede at ville være som forhen.»
Møteboka er underskreven av: Wittrup, Hagerup, Jacob Tode Krog,
H. Smith, H. Hegstad, Johan Lund, Ole Olssøn Faaren, Lars Anders
son Lechlem, Jeremias Andersen Holmen, Thore Sivertsøn Preste
gaard, Erich Larsen Røe.
Utskrift av møteboka om denne saka er sendt Stiftsdireksjonen, som
sender slikt svar den 23. november:
«Da Bøygde-Commissionen har modtaget den som Medhjelper i
Stiklestad Sogn Ole Olsen Neder-Faaren Tilstaaelse og Afbedelse af
sin Uforstand i at gjøre Indvendinger mod Skoletoldens Indførelse
efter de Kongelige Forordninger, saa bliver det for denne Gang at
overse. Skulde han fremdeles befindes at sette sig imod det der er til
Skolevæsenet fremme, eller ikke at bidrage med den øvrige Bøygde-
Commission til at etterkomme og opfylde de Kongelige Forordningers
Bud og velgj ørende Mening, saa haver Bøygde-Commissionen med

----
165 Bind 2A
---
samtlige Lemmers Underskrift at gjøre derom til os Indberetning,
efter hvilken han skal erklæres uverdig til den Ære at have Stemme
for Sognets Almue i Bøygde-Commissionen og af settes fra Medhjelper-
Embedet. Vi faar haabe at han som hver anden vil vogte sig for
/føy. . gjfrimttia _ Jia.n~ 6<xUcr
>$}ei-iHprove veéL ctlnxcte-skolen i Vet r delen /80Q
(OriffirtdZøn '- ■SlcHsa.r/cii> )
saadan Adferd at de maatte blive tiltalte som de der opsetter sig mod
Kongelige Befalinger efter Lovens 6, 4, 13.
Angel. J. Chr. Schønheyder.»
Dette syner kor ivrige dei styrande var for å få skulestellet i orden,
og samstundes kor vågsamt det var for ein bondemann å seie si mei
ning mellom kongelege embetsmenn.
Det syner seg på mange ting at det ikkje var noka lett sak å få
til ein skuleskipnad som var i samhøve med påbodet, av di folk hadde
motvilje mot skulen. Dei kunne ikkje skjøne kvifor alle barn skulle
gå B—lo vekor for året i fleire år, når dei før hadde greidd seg utan
nokon nemneverdig skule. Difor var dei og lite huga på å betale
skuletollen, som for ein stor part måtte drivast inn med utpanting. I
1803 klagar Martha Verdalsøren over at «hendes eneste Halstørklæde
er utpantet» for skyldig skuletoll. Mange hadde og dårleg råd. Det som
Ole Nerfaaren hadde halde fram, var visstnok på ein prikk folke
meininga om skulen.
Om denne motviljen mot skulen skriv Eylert Hagerup soleis:
«Saa gjerne jeg end vilde dølge det, maa jeg dog for Sandhedens
Skyld aabenbare at denne Indretning, som i almindelighed alt nyt,

----
166 Bind 2A
---
fandt og her hos en og anden Uforstandig egensidige Indvendinger.
Som Deltager i Arbeidet har jeg været udsatt for dem. Dog tror jeg
mig fuldkommen forsikret om, at disse ville med Tiden aldeles hæves,
og at hver og en blandt denne hæderlige Almue vil, som det langt
Ø/ijfi, -&Wx v/ty /U&ztifø
d» 'otrtoaatf mi) o&æw ; f/i/e/lr i tl<jf*X<K*.
fSiriftfrove. f ra. aiZmueskolen *■ ~lfotrdal.cn /&09
større Antal, der både til forn og nu erkjender Indretningens Nytte,
ikke alene godvilkgen yde til den, men hvad som er det vigtigste, at
dens bevirkede Gavn indsees: at fornuftig Opdragelse ved Undervis
ning leder til Sjæls og Tænkemaades Forædling, som lægger Grund
volden ikke alene til enkelte Menneskers, men seiv Nationens Lyk
salighed.»
I eit brev til biskop Bugge uttaler Brandt seg noko skarpt om bøn
dene og seier m. a.: «Han takserer sig seiv som han vil, uagtet det
som er bestemt.»
I eit møte den 14. oktober 1800, der den nye soknepresten P.
Brandt og biskop Schønheyder var til stades, vart det gjort framlegg
om å tilsette 2 nye skulemeistrar. Det vart likevel tilsett berre ein, Ole
Trapnes, med 20 rd. i løn.
I visitasboka for 1805 skriv biskop Bugge: «Skoleholderne møtte
hos mig Dagen forud. Jeg undersøkte deres Kundskaber og var til
freds med dem. Ved Visitasen i Kirken fandt jeg almindelig Kund
skab, saa at siet ingen blev mig Svar skyldig, og hadde jeg Aarsag til
at være overmaade vel fornøiet.»
Frå 1800 til 1807 har kommisjonen hatt berre eitt møte for året,
og på desse møta har dei ikkje hatt stort anna føre enn å gå igjennom

----
167 Bind 2A
---
rekneskapen for skulekassa. Men på eit møte den 13. mai 1307 finn
kommisjonen at «Cassens Omstendigheder er sltk at en ny Skole
mester kan ansættes». Og i same møte vart Johannes Andersson Sten
grunden (seinare heiter han Kulstad) tilsett med 20 rd. i løn. Dermed
Skrifiptcoe vecl ctbruteskalera -t lca-e£aJerLlBCQ.
{{/ngrirta&etz i- SPrcnélA/e/nsstaisetrfcit/J
fekk Vuku ogso eit nytt «distrikt», og talet på lærarane var auka til 7.
Den oppgåva skulen hadde, var å lære opp borna i kristendomskunn
skap og lesing i bok. Det siste var serleg som middel til å lære religions
bøkene. I det ålmene omdømet vart det difor soleis, at det å vera god
til å lesa i bok, og gudsfrykt, flaut saman til eitt. Religionsbøkene var
katekisma, Pontoppidan «Sandhed til Gudfrygtighed», nytestamente
og salmebok. Dei to første skulle lærast utanboks frå perm til perm,
og det var ikkje so reint lite når dei skulle lære katekisma og den store
spursmålsboka. Endemålet for undervisninga var konfirmasjonen.
Gjennom konfirmasjonen måtte alle, før dei kunne bli sjølvstendige og
myndige borgarar. I dette hadde skulen eit godt middel for å få dei
til å lære bøkene.
Da skulen ikkje gav noka opplæring i skrivning og rekning, var
det berre eit lite fåtal som kunne noko med dette. Men at det var
trong til å få lære det, og at det var dei som skjøna kor turvande det
var, merkar ein på mange ting. Mellom anna skipa major Elling Lyng
på Moe den 27. oktober 1807 eit legat på 1000 rd. (Lyngste legat).
Rentone av dette skulle brukast til «at lønne en duelig skolelærer i
skrivning og regning for Prestegjeldets Ungdom».

----
168 Bind 2A
---
Om skulestellet og lærarane i Verdal har biskop Bugge gjort denne
merknad ved visitasen i 1809:
«Ungdommen befantes god fra siste Gang, dog syntes mig ikke det
var gaaet fremad, hvilket kunde have sin Grund i Ungdommens Und
seelse. Dog maa jeg tilstaa at jeg i det hele syntes at Hr. Provst Brandt
viste større Iver for den gode Sag end forrige Gang.
Jacob Balgaard, nu Kirkesanger i Stiklestad og Halle, er en ypperlig
Mand. Elias Balgaard har gode Anleg. Ole Levring er en aldrende
Mand. Elias Balgaard haver gode Anleg. Ole Levring er en aldrende
gudfrygtig Mand, men har lidet Anleg. Jacob Ericsen antaget paa et
år. Ole Qvelstad kirkesanger i Vuku. Hans Efskind er en dygtig
Mand.»
VUKU SKULE
Det fyrste opptaket til å få ein fast skule i Verdal vart gjort av
prost Brandt i 1811. Han sender da søknad til det Kongelige Rente
kammer om å få utlagt mellom 20 og 30 mål jord av gården Vest
Hellan til bruk for ein av lærarane i Vuku sokn.
På denne søknad har det Kongelige danske Kancelh under 24.
august 1811 gjennom stiftsdireksjonen gjeve slikt svar:
«Hr. Kammerherre og Deres Høiverdighed har til dette Kollegium
indsendt et Forslag fra Sognepresten for Werdalens Prestegjeld,
Provst Brandt, om at den Trondhjems Hospital benefiserede Gaard
West Hiellan kaldet, som nu er Bøxelledig og skal selges ved offent
lig Auktion, maatte fratages nogle Mælinger Jord og disse tillegges
en av Annexets Skolelærere m. v.
I denne Anledning skal Kancelliet efter desangaaende at have
korresponderet med det Kongelige Rentekammer herved tjenstligst
meddele til behagelig Efterretning og Bekjentgjørelse for vedkom -
mende, at der ikke haves noget at erindre mod Forslaget, og at den
fornødne Jord kan utlegges fra bemeldte Gaard til en av Annexets
Skolelærere uden nogen Avgift til Trondhjems Hospital, kun at den
fraskildte Jord bliver skyldsat i overensstemmelse med Lovgivningen
av 18 Desember 1767. Efter nærmere indsendt Forestilling har det
Kongelige Rentekammer under 2 d.m. tilladt at forannevnte Skole
jord maa blive uskyldsat og anføres som en Gaarden underliggende
Plads, der bestandig skal være til Skolevæsenets Brug og Benyttelse
mot at Skole-Kassen Aarlig derav svarer til Gaarden 48 skilling, og
denne skal i øvrigt ikke være berettiget til at fordre anden ydermere
Afgift av Pladsens Bruger hverken i Arbeide eller av Navn nevnes kan.

----
169 Bind 2A
---
Det maatte da behage Hr. Provsten med Sognets øvrige Bøygde-
Commission at udmaale og bestemme Grendseskjellet for den attraaede
Skole-Jord. Derom vil De behageligen forfatte skriftlig Dokument
hvori Pladsens Grendser, foranførte Afgift, Betingelse av fri Græns
ning i Marken for de paa Pladsen holdende Kreaturer m. v. bestem
mes og som av begge Prester samt Medhjelperne underskrives, samt
hertil in Duplo indsendes, da det ene Exemplar med paategnet Apro
bation skal blive tilbagesend ttil Opbevaring i Bøygde-Commissionens
Arkiv og det andet besørges inddraget i Auktions-Forretningen.
Trondhjems Stifts Direktion den 13 November 1811.
Fred. Trampe. Bugge.
Til Hr. Provst Brandt.
Dette skriv har prost Brandt sendt Hans Efskind og medhjelparane
i Vuku med oppmoding om å finne eit høveleg jordstykke av garden
Vest Hellan. Den 26. november sender desse eit skriv til prost Brandt
med melding om at dei har målt av «29 Mælinger, som bestaar av
Ager og Engjord om hinanden, og av forsjellig Godhet».
Dette er underskrive av: Jeremias Holmen, Jon Prestgaard, Ole
Lefring og Hans Efskind.
Den 3. januar 1812 har desse saman med prestane Brandt og Drejer
i eit møte gjort desse vedtak om dei rettar brukaren av skule
jorda skal ha av garden Vest Hellan:
«1. Af Gaardens Udmark det fornødne Gjerdefang og Brændeved.
2. Havning i Gaardens Hjemmemark for de Kreaturer som han
føder paa Pladsen før og efter Sæter-Tiden.
3. De nødvendige Tømmer til Husenes Opførelse som omtrent paa
en almindelig Plads efter Bøygde-Kommissionens Forslag og Skjøn.
4. At den aarlige Afgift af Pladsen bliver bestandig uden For
andring 48 Skilling, som i Kammerets ovenom førte Resolution er
bestemt uden noget Arbeide eller andet Paalegg.»
Den 7. februar same år vart desse 29 mål skilde ut, og sommaren
etter vart det sett gard omkring. Seinare tok dei ifrå 9 mælingar, så
det vart berre 20 att.
Dei drygde heilt til 1818 med å sette opp hus. Den planen som det
vart bygd etter, er gjort av Hans Efskind. Huset er utvendig 12 X 16
alnar i 2 høgder. I 1. høgda er det lærarbustad med gang, 2 rom,
kjøken og spiskammers. I andre høgda 2 rom for læraren, og skule
rom over kjøkenet, 7 x iy 2 alner. Når ein veit at det sume tider var

----
170 Bind 2A
---
Grunnplan til den første faste skule i Verdal, 1. hogda.
over 30 born samla i dette romet på ein gong, vart det ikkje stor plass
på kvar. Men lukka var at krava var små, og heller ikkje var det helse
råd som hadde noko å seie i det.
Det var Jens Hellan som tok på seg å byggje skulen, og bygge
kontrakten ser slik ut:
«Contrakt.
«Efter ovenstaaende Tægning i 2 Etager hvad Veggene angaar for
binder og forpligter jeg mig herved undertegnede Jens Paulsøn
Hiellan, at optømre og opbygge med 6 Mand 23 omfar høi, flad
hugget uden og inden, ophugge for Dørre og Vinduer med indlagte
fornødne Bjeiker, pjaalet og høvlet. Veggene i Værelserne indvendig,
indlegge gulvfiskerne, tilkjøre Barken, tække og skaffe det fornødne
Træefang og Torv til Tåget, for den omforenede Summa 650 Rb.
n.v. Siger Sex Hundrede. Samt foranstalte og fremkjøre det mang
lende Tømmer efter 12 R.b. n.v. pr. tylft og Bygningen være færdig
med Tag forsvarligt gjort til anstundende Juni Maaneds Udgang og
inden næst anstundende Juul. Indhugning, Syhlmuren og det øvrige

----
171 Bind 2A
---
7%.
&f 0(
O
ftååt/ofø/.
tø/m.
>
~~*Fy%3*f
&
N?
I
%
\^
i ■■ ■■ i
Z
2*t
w-
#**7. :
??#?
Grunnplan til den første faste skule i Verdal. 2. hogda.
efter Contractens Indhold være saa forsvarligt istandsat, saa at det
ved en Besigtigelse av Bøygdekommissionen kan antages for duelig
gjort.
Ovenanførte Contract i alle dens Deele forbinder jeg mig herved
at opfylde i alle Maader, og forsvarlig istandsette til ansatte Tid, som
herved tilstaaes under min Haand og Segl.
West-Hielden den 9. April 1818.
Jens Hiellan.
Segl.»
Kontrakten er skriven av Hans Efskind, men etterpå har Brandt
skrive til dette:
«Til end ydermere Sikkerhed for denne Contractes nøiagtige Opfyl
delse har jeg formaaet Gaardmand Ellev Olsen Stordahlen at ind
træde som Borgen for sammes Opfyldelse, saaledes at Ellev Olsen
enten forestaar alt Arbeide eller tilbagebetaler Skole-Kassen de Penger

----
172 Bind 2A
---
Jens Povelsen Hielden har bekommet saasnart den Tiid er indløbet
inden hvilken Arbeidet efter ovenstaaende Contract skulde være gjort.
Hertil forpligter jeg mig under min Haand og Segl.
Ellev Ole Søn.»
Opphavleg var det ikkje tanken at det skulle bli fast skule på
Hellan, men vera heim åt ein av lærarane i Vuku. Men etter kvart
kjem tanken opp om ein fast skule der, og ved ein prostevisitas i
Vuku den 25 juli 1824 vart det gjort vedtak om «at gjøre et forsøg»
med den faste skule på Hellan. Og den 20. november same år vart
desse reglane for skulen godkjende:
1. «Den faste Skole tillegges 17 Gaarde og 30 Husmænd.
2. Der gives Undervisning i Religion, Skrivning og Regning. Ved
Læsning benyttes Fædrenelandets Historie og Geographi i Bogen
dette betreffende.
3. Distriktets Børn undervises 40 Uger nåar de er under 12 Aar.
Børn over 12 Aar soger Skolen 8 a 9 Maaneder. Andre fra Om
gangsskolens Distrikter kan ogsaa fordre deres Børn i den faste
Skole paa nogen Tid. Dog skal der om først tales med Læreren, og
nåar disse da taaleligen kunne læse i Bog. Naar Skolens Dicipel
antal er 30, behøver han paa denne Tid ei at Tage saadanne.
4. Confirmanterne fra Vuku Annex søger Skolen om Vinteren.
5. Skolelæreren avgiver paa sin Gaard Locale til Skolen, og bliver
det Plikt for ham at vedligeholde de paa Skolej orden opførte
Huse saaledes at ingen Hovedreparation ved hans Forsømmelse
bliver nødvendig.
6. Skolelærerens Løn:
1. Skolejorden 20 mæling god Jord af Gaarden West Hielden.
2. Af Kassen 30 Spd.
3. 17 Gaarders Opsiddere har til den faste Skole aarlig at erlegge
til Skolelæreren 48 Skilling fordi han seiv holder sig Kost de
Dage han ellers skulde have nydt paa Gaardene som udgjør
6 Spd. og 4 ort. Og et læs Ved af hver af de 17 Gaarde. Hvad
mere i Tilleg han bør have i sin Løn av Skole-Kassen vil nær
mere i Skolekommissionen blive at bestemme. Desformedelst
maatte et nyt Skoleombud for en omgaaende Skolemester op
rettes hvorved Stiklestad Sogn afgaar 15 Gaarde der med
Efskind-Grend, Balgaard-Sletten, Jøsaas-Grend og Dillan ud
gjør tilsammen 41 Gaarde.

----
173 Bind 2A
---
Saaledes er nu i Vuku Annex 4 Skoledistrikter:
Det ser ut som det har vore mykje motvilje i krinsen mot at det
skulle bli fast skule på Hellan. Dette er heller ikkje så rart når ein
veit at skulen var lagt i em utkant, vel 2 km frå brukbar veg, og at
alle konfirmantane i sokna skulle møta på denne avsides staden ein
gong for veka gjennom heile vinteren. Alt i 1825 sende nokre bønder
f krinsen søknad om at den faste skulen på Hellan måtte bli lagd ned.
Spursmålet om dette vart teke opp på ein visitas den 26. juli 1826.
Det ser ut som Hans Efskind ikkje ville bu på skulen, og det er
mykje truleg at det er han som er hovudmannen for dette framlegget.
Til denne var og kalla inn 10 bønder, visstnok dei som hadde sendt
søknaden, — Ivar Ekren, Morten Kulstad, Ole Storvuku, Mikkel
Prestegaard, Ulrik Vuku, Tommas Grunnan, Rasmus Midt-Grunnan,
Mikkel Vangstad, Lars Ulvild og Peder Ulvild. Dei fekk da vite at
biskop Bugge ikkje ville gå med på å legge ned fastskulen etter at
han hadde vore i gang så stutt tid. Dei vart så tilspurde om dei fram
leies gjorde krav på å få skulen nedlagt som fast skule. Til dette
svara dei alle nei. Men dei kom med eit anna framlegg som gjekk ut
på at borna skulle ha undervisning i omgangsskule på gardane frå
1. november til ut februar. Brandt synes at dette er eit rimeleg fram
legg og lover å stø det når han sender det til bispen. Men denne ville
ikkje høre snakk om noko brigde i det som var vedteke, da han fann
at dei grunnar som var førde for å leggje ned skulen ikkje var noko
å bry seg om. I eit noko skarpt skriv til Skule-Kommisjonen av 27.
september 1825 seier han mellom anna: «Det vil ikke lade sig gjøre
at en Skoleholder baade kan være omgaaende og Lærer ved en fast
Skole, hvorfor det bliver nødvendigt at Hans Efskind avskediges fra
et av disse Skolehold.» Det er Hans Efskind som er tilsett som lærar
ved den faste skule, men av di husa der enno ikkje er i stand, bur han
på Midt-Grunnan, som han kjøpte i 1820 og selde i 1830, og dit
hadde han ført avlinga frå skulejorda. Om dette seier bispen i same

----
174 Bind 2A
---
skrivet: «Hans Efskinds private Fordel kan ikke her komme i Betragt
ning, og derfor er det aldeles utilladelig at han bortfører Hø og Halm
fra Skolejorden. Mange bryderier vilde undgaaes, hvis et dueligt
Subjegt der ingen Gaard har i hende, bliver utset til Lærer ved den
faste Skole og der havde sit rette Bopæl. Saaledes var ogsaa Meningen
fra først, og saaledes blev Forslaget om en fast Skoles Oprettelse i
Vuku anbefalet av mig til den nuværende Regjering. Men Hans
Efskinds Egennytte synes at være kommet med i Spillet, og at denne
ennu ikke er mettet, ser man af hans tilbagefølgende Ansøgning om
forhøiet Løn.»
Det vart no så at Hans Efskind tok bustad på den nye skulen da
husa var ferdige, og heldt skule der. Men folket i krinsen vart aldri
nøgd med at den faste skulen skulle vera på Hellan.
Den 11. september 1839 vart det i eit sammøte av skolekommisjonen
og formannskapet gjort eit slikt vedtak:
«I Betragtning av at den faste Skole i Vuku ei fortiden, fornemme
ligen paa Grund av dens Beliggenhed ingenlunde fylder sin Bestem
melse, vedtager Formandskabet at den med Stiftsdirektionen apro
bation midlertidig bliver at indstille, forsaavidt Vintermannederne
angaar.»
I 1843 døde Hans Efskind, og no kom det op på ny spursmålet
om å flytje eller leggje ned skulen, og den 11. mai 1844 vart dette
spursmålet teke opp i eit sammøte av skulekommisjonen og formann
skapet. I dette møte vart det lagt fram eit tilbod frå godseigar Nicolai
Jensen om å yte 100 spd. til utgiftene med å flytte skulen på desse
vilkår: «Bidraget f alder tilbage til mig eller den der overdrages min
ret forsaavidt i mod formodning Fastskolen igjen skulde ophøre, eller
der med den, efterat man er gjort opmerksom paa hans Feil, beholder
en Lærer som viser sig forfalden til Drukkenskab, eller viser sig for
sømmelig, udyktig, uredelig eller paa anden maade uverdig til den
betroede Post.»
I same møte vart det valt ei nemnd som skulle koma med fram
legg om kva dei skulle gjera med skulen, og valde vart: Lensmann
Rygh, Anders Stubskind og Peder Borgen.
I eit møte i 1845 kjem nemnda med framlegg om at skulen skal
flyttast, og ikkje leggjast ned som fast skule. Dette vart samrøystes
vedteke, og nemnda fekk så pålegg om å finne ein høveleg stad, og
koma med framlegg om alt som vedkom flyttinga. I dette møte blir
det og gjort vedtak om å leige bort skulejorda og husa på Hellan for
året 1845 til Ole Ellingsen for 16 spd.

----
175 Bind 2A
---
I eit seinare møte melder nemnda at dei hadde sett bcg ut eit jord
stykke av garden Ekren og hadde vorte samde med mannen der om eit
makeskifte. Om vilkåra for dette er det ikkje sagt noko. Det vart og
vedteke å sette bort flyttinga av husa til Johmnes Jøsaas for 99 spd.
Noko anna byggearbeid tok Ole Balgaard på seg for 80 spd. Så snart
husa var i brukbar stand i 1846, vart Johs. Rygh tilsett som lærar der,
og flytta inn om hausten.
Etter at skulen var flytta til Ekren, vart krinsane omregulert såleis
at fastskulen fekk dei gardane som no er lagt til Vuku krins.
I februar 1861 melder presten Andreas Steen til skulekommisjonen,
at husa ved Vuku fastskule er rotne og mykje brøstfeldige, og at ein
«hovedreparasjon» difor må til. Kyrkjesongar Hage og John Grunnan
vart oppmoda om å koma med framlegg om kva som burde gjerast.
Noko framlegg frå desse finst ikkje, heller ikkje har dei drøfta saka på
dei møta som er haldne etterpå. Men dei må vel ha funne ut at det
ikkje lønte seg å vøle om den gamle hovudbygninga; for av rekne
skapen for den nye hovudbygninga som no vart oppsett, syner det seg
at dei allerede i april 1861 hadde teke til å kjøpe trematerial til nytt
hus, som vart opptømra same sommaren. Ole A. Grundvald (Hellan)
og Ole A. Stubskind tok på seg opptømringa, grunnmuren og kjellaren
for 100 spd. (400 kr.). Ole Hallan tok på seg inreiingsarbeidet,
utvendig bordkleding og noko anna snikkararbeid for 195 spd. 16
skil. Det meste var på akkord, og for det som var gjort for dagpengar,
fekk han 1 ort og 10 skil. (kr. 1,13) for dagen. Av andre prisar som
vart nytta ved denne bygginga kan ein nemne: Ein langtømmerstokk
var betalt med kr. 1,20, for 2" golvplankar 10 øre, og for 1" bord
3 øre for alna. For vanleg handlangararbeid 60 øre pr. dag. Dei
har halde på 3 år før huset var i full stand. Rekneskapen er avslutta
den 19. september 1863 og syner at huset kosta 683 spd. 2 ort 23 skil
ling (kr. 2734,37). Det var eit stilfullt og vakkert hus med 1 høgd,
14 m 1., 7,76 m b. og 2,9 m under taket i alle rom. Det var gang, 1
klasserom og lærarbustad med 2 rom, kjøken og eit kvistrom. Men
dette huset hadde ord for å vera utett og kaldt, og på sume stader ville
soppen eta det opp. Det gjekk ikkje meir enn 30 år før det synte seg
at huset var alt for lite. Barnetalet auka, og skuletida vart utvida, so dei
måtte leige rom for ein klasse utanfor skulen. Og da det i 1915 vart
4-delt skule mot før 3, så kom spursmålet om kva ein skulle gjera
med skulen, opp for alvor. Men noko vedtak om det vart ikkje gjort
før kyrkjedepartementet i 1918 kom med påbod om at det skulle vera
lærarbustad for alle lærarane innan 10 år. Da det i Vuku skule heller

----
176 Bind 2A
---
ikkje var lovleg lærarbustad, vart det gjort vedtak om å byggje ny
skule med bustad for begge lærarane i krinsen. Den 21/1 1919 vart
planen drøfta og godkjend av skulestyret. Huset fekk 2 klasserom,
nandarbeidsrom og bustad åt 2 lærarar. Den gamle skulebygninga er
innbygd i andre høgda i lærarbustaden, soleis at den gamle skulestova
no er handarbeidssal. Huset vart oppsett sommaren 1920 av Karl
Grindberg, og kosta i full ferdig stand kr. 61 547,73.
Skulen vart teken i bruk same hausten, men vart heilt fullført året
etter.
Den 9. juli 1922 vart skulen vigsla med ein vakker fest, der folk
frå krinsen og andre kantar av bygda var samla. Veggene var prydde
med eit bilete av den gamle skulen, — måla og gjeve til skulen av
lærar Ingvar Dillan, — og bilete av dei lærarane som hadde vore
tilsette ved skulen, var skaffa med samanskot av folk i krinsen. Sokne
prest Krohn heldt vigsletalen, og av dei songane som vart brukt, hadde
lærar Ole Moe dikta 4. Den eine om dei gamle er teken med her:
Vi mindes vil de gamle
som nedlagt har sin stav
og takkens blomster samle
og strø på deres grav.
De hadde i sit eie
den tro, som eies må
av dem der baner veie
der livets land skal nå.
De kjendte ofte suset
av motstands kalde blæst,
men når de kom i huset
da blev der dag som fest.
Da sat man rundt om bordet,
da duftet det av bar,
da lærtes av Guds-ordet
for barn, for mor og far.
Høit læste barneflokken,
det hørtes langt på lei
omkap med spinderokken
og øksehugg mot mei.

----
177 Bind 2A
---
Dog var det dette virke
der tit blev overset,
som skole, hjem og kirke
fikk sammenlagt til et.
De plantet og de våndet
så godt som de formåd,
og derfor kanske landet
har nåd dit det har nåd.
Så mindes vi de gamle
som nedlagt har sin stav,
og takkens blomster samle
og strø på deres grav.
DEN FASTE SKULE PÅ VERDALSØRA
Den andre faste skulen vart skipa i 1826 på Verdalsøra. Den
17. april dette året vart det halde eit møte i bygdekommisjonen, der
medhjelparane Jacob Minsaas, Mikkel Hofstad, Ole Ness samt jekt
eigar Tommas Moe og gjestgivar Mons Moe var innkalla. Prost
Brandt heldt der fram at det var kome sterke oppmodingar både frå
dei som budde på Øra og frå krinsen ikring, om åfå ein fast skule.
Det syner seg på ymse ting at det var nok Brandt sjølv som ivra mest
for å få til denne skulen. Det ser ut som alt var ordna før møtet, så
dette hadde berre å gjera vedtak om det som Brandt la fram. Han
hadde m. a. tinga med ein Hans Falch, som budde på Garpen, om åfå
kjøpe husa hans til skulehus. Han kravde 100 spd., men dei baud
han 90, og da han tok dette tilbodet, kjøpte dei husa. Så vende dei
seg til løytnant Bang som da var eigar av Maritvold, om åfå leige
eller kjøpe skulejord. Men da han kravde so reint urimeleg både
for bygsel og kjøp, vende dei seg til Peder Trygstad, som no var eigar
av Borgen. Av han fekk dei leige 20 mælingar jord for ei bygsel av
50 spd. og ei årleg avgift på 26 spd., så lenge jorda blir brukt til
skulejord for fastskulen.
Reknaskapen som er oppgjort for 1826, ser slik ut:

----
178 Bind 2A
---
Til denne skulen vart lagt Verdalsøra og 14 gardar omkring. Til
saman 71 huslydar med ei folkemengd på 325 og 128 skulepliktige
born.
For å greie dei omframt utgifter som dei hadde hatt med å skipe
denne skulen utan å gå skulekassa for nær, sende dei 2 mann utover
krinsen til å samle inn friviljuge gåvor. Av 204 personar som har
gjeve frå 1 ort til 2 spd. har dei på denne måten fått inn 38 spd. 2 ort
og 12 skil. Men da det enno vart for lite til å få skulen i brukbar
stand, tok Brandt på seg å innreie skulestova og bordkle den sida
av huset som vende mot Øra på eigen kostnad. Likeså har Brandt lagt
ut 30 spd. av si eiga kasse til vidare utdaning for læraren. Det var
Jørgen Aagaard som vart tilsett som lærar, og han vart send til
Garnisonsskulen i Trondheim for å sette seg inn i metodane med
«vekselundervisning» m. v. Skulen vart ordna presis som fastskulen
på Hellan både med skuletid og lærarløn. Læraren skulle få 50 spd.
av skulekassa og 48 skil. og 1 lass ved av kvar bonde i krinsen utan
om Øra.
Stiftsdireksjonen hadde ikkje fått noka melding om at ein ny fast
skule var i emning før alt var ferdig. I den meldinga som Brandt da
sender til Stiftsdireksjonen om den faste skulen som var skipa på
Verdalsøra, seier han millom anna: «Jeg erkjender gunstige høie Her
rer, den urigtige Fremgangsmaate fra min Side ved uden Tilladelse at
have etablert en fast Skole ved Werdals-Øren i Stiklestad Hovedsogn.
Men da foruden Distriktets Trang hertil og Paatrengenhed i denne
Henseende, og saa den fuldeste Vished om at en lignende vilde blive
oprettet paa Kirkesangerens Gaard, syntes jeg det passende at alle 3
faste Skolers Regulering paa en gang blev stadfestet.» Ordninga vart
godkjent av kyrkjedepartementet den 22/6 1828. Den tredje faste
skule som er nemnd her, er ei millombils ordning såleis at klokkar
Elias Balgaard fekk halde den skulen som var tillagt hans post, heime
på Lyng.
Denne fyrste skulen var på Garpen, og vart der til 1847. Skule
jorda var den same som no. I 1896 kjøpte kommunen jorda for
2000 kr. av Gustav Faaren, som da var eigar av Borgen.
I 1864 vart det gjort vedtak om at skulejorda på Verdalsøra skulle
vera den lovfeste etter skulelova av 1860.
I eit møte den 3. oktober 1846 vart det vald ei nemnd til å koma
med framlegg om kva som var å gjera med husa på den faste skulen
på Verdalsøra. Barnetalet hadde auka, så husa no var altfor små
Nemnda kom med framlegg om å kjøpe ein stovebygning på Ner-

----
179 Bind 2A
---
Verdalsøra gamle skule
Verdalsøra nye skule.
12

----
180 Bind 2A
---
Faaren til skulehus, og samstundes skulle dei der få eit rom til dei
offentlege møte for bygda. Huset vart kjøpt for 180 spd., og i 1847
vart det flytta og oppsett der skulen på Verdalsøra står no. Kostnaden
med flytting og oppsetting kom på 419 spd. 2 ort 20 skil. Det vart
innreidd lærarbustad med 2 rom, kjøken og eit kvistrom, samt 2 klasse
rom. Medan det ikkje var bruk for meir enn eitt, vart det andre brukt
til møterom. Men da skulen i 1866 vart 4-delt med Johannes Faber
som 2. lærar, måtte dei flytte derifrå med møta.
Men barnetalet voks, og større krav vart sett til finare klassedeling,
så skulen kunne ikkje berge seg med 2 klasserom. I 1895 vart det
difor gjort vedtak om å byggje ny skule for krinsen. Til å stå for det
heile vart det vald ei nemnd med Johan Getz som formann, og desse
andre: lensmann Wessel, lærar Olsen, Mikal Bjartnes, B. Mikvold og
N. Hynne. Anders Lund tok på seg å skaffe huset i fullt ferdig stand
for 6700 kr. Huset vart oppsett sommaren 1896, og den 16. oktober
året etter vart det godteke av byggjenemnda. I dette huset er det 4
klasserom og eit par små rom. Dei gamle klasseroma vart innreidde til
bustad åt 2. læraren.
Med den store utviding som Verdalsøra har fått i dei siste 20 år,
vart denne skulen og snart for liten. For 2 av dei 10 klassone skulen
no har, er det leigd klasserom utanfor skulen. I samsvar med auking
av klasser voks også talet av lærarar, så den gamle lærarbustaden vart
for liten. Da det ikkje synte seg formålstenleg å utvide den gamle,
vart det i 1922 bygd ny lærarbustad for 4 huslydar. 2 for lærarar i
storskulen og 2 for småskulelærarar.
Dette huset er av stein og er bygd etter plan av Paul Gran og med
han som byggeleiar. I full ferdig stand kosta det kr. 66 147,46. Det
gamle huset vart selt, og er no samlingshus i Ness.
Frå 1827 til 1860.
I 1827 kjem den fyrste norske skulelov — Lov om almueskole
væsenet paa landet.
Denne lova sette små krav, og dei framsteg skulen i Verdal gjorde
etter dei føresegner som er sett der, er ikkje store. At kvart barn skulle
ha minst 3, og der det ikkje let seg gjera, minst 2 månader skule for
året frå 7 —B års alderen til dei vart konfirmerte, var fastsett før.
Heller ikkje viser ho til andre inntekter åt skulekassa enn dei som har
vore før. Det finst i det heile svært lite i denne lova som kan føre

----
181 Bind 2A
---
skulen nemneverdig lenger framover enn etter det som er fastsett frå
1796, og eit departementsskriv av 1816.
Ei av dei viktigaste føresegner i lova var at skrivning og rekning
skulle vera tvungne fag, mot før valfrie. Men etter det ein veit frå
dei som gjekk på skule frå 1830 og oppover til 50-åra, så var det få
som fekk læra å skrive, og skriftleg rekning var det ikkje tale om.
Det hende at nokre av dei flinkaste gutane kunne få lære å skrive
bokstavar og samanskrift, men sjeldan eller aldri gjentene. Dei som
hadde trong til å læra å skrive og rekne, tok anten privat undervis
ning, eller dei fekk hjelp av ein omfarande lærar som var lønt av
det Lyngske legat.
Eit framsteg er det at lova peikar på ei betre utdaning for lærarane.
For kyrkjesongarar og lærarar ved faste skular skulle det skipast lærar
skular, og omgangsskulelærarane skulle få undervisning av kyrkje
songaren ved hovudkyrkja under tilsyn av soknepresten, og til slutt
prøvast av prosten. Lova av 1827 vart ikkje ansa stort av dei gamle
lærarane. Dei heldt fram som dei hadde gjort, men etter kvart
som det kjem lærarar med betre utdaning, vinn skulen seg smått
om senn.
Noko omskipling vart det likevel etter at denne lova var komen.
Det vart teke opp tal over alle bustadene i prestegjeldet, og etter dette
er det i 1828 307 gardar og 846 skulepliktige born. Stiklestad og
Vinne har til saman 182 gardar og 507 born, Vuku 125 gardar og
339 born. Prestegjeldet blir så delt i 10 skuledistrikt, 6 i Stiklestad
og Vinne og 4 i Vuku.
Etter denne ordning skulle kvart barn få 8 a 10 veker skule for
året. Men stiftsdireksjonen er ikkje heilt nøgd med det, og seier m. a.
i eit skriv av 19/11 1828: «8 alO uker om aaret kan være godt at
begynde med, men jeg maa dog bede, at gjøre presteskabet opmerk
som paa at loven dermed ikke er oppfyldt, da den bestemmer i det
mindste 3 maaneders undervisning for aaret og ikke tillader 2, andet
end paa de steder hvor omstendighederne gjør en lengere undervis
ning umulig.»
Etter dette vart skolekommisjonen nøydd til å gjera ei omskiping,
og for å få den skuletid som lova kravde utan at det vart for lang tid
på kvar lærar, måtte dei tilsette 2 nye lærarar.
Den 14. september 1831 gjer kommisjonen framlegg til ein ny
skipnad. Etter denne vart prestegjeldet delt i 12 distrikt, 7 i Stikle
stad og Vinne og 5 i Vuku.
Denne ser slik ut:

----
182 Bind 2A
---
Stiklestad og Vinne sogn.
1. Fastskolens District:
«Verdalsøren og Gaardene Maritvold, Micvold John, Do. Christen,
Rechvold, Nestvold Marta, Nestvold Mons Moe, Nestvold Anders,
Nestvold Thore, Nestvold Halvor, Borgen, Østvold, Gudmundhuus,
Lien, Holmsveet, Holmen og Fæby, er 17 Gaarde med ]'ørgen Aagaard
som lærer. 20 Spd. i Løn.
2. District:
Haug, Do. Peder, Svedjan, Sissellien, Slottet, Bjartnes, Stiklestad
4 Gaarde, Ekle, Hægstad, Hallem 4 Gaarde, Vestre Lyngaas, Øgstad,
Prestegaarden, Moe, Lyng 3 Gaarde, Haga 3 Gaarde, er 26 Gaarde
med Ole Sehm som lærer. 20 Spd. i Løn.
3. District:
Kausmo, Nordberg 2 Gaarde, Ydse 2 Gaarde, Svinhammer, Tro
nes, Myhr, Aakerhuus, Mickelsgaard, Fleskhuus 2 Gaarde, Schem,
Lechlem, Scherseth 2 Gaarde, Raaen, Togstad, Græsseth, Huusan,
Huusbye, Qvam, Qvamme, Høen, Auglen, Solberg 2 Gaarde, Raaen,
Hestegrei, Minsaas 2 Gaarde, er 32 Gaarde med Aage Lyng som
lærer. 25 Spd. i Løn.
4. District:
Forbregd 2 Gaarde, Lein, Sørhaug, Landstad, Sand, Ockuld, Wisth
2 Gaarde, Schjørholm, Kulstadvigen, Wigen, Tiller 2 Gaarde, Tufseth
3 Gaarde, Axness 4 Gaarde, Dalemarken, Aspaas Hofstad 2 Gaarde,
Marken 3 Gaarde, Lund 2 Gaarde med Ingebrigt Moe som lærer.
20 spd. i Løn.
.5. District:
Muhsem 3 Gaarde, Tømmeraasen, Senne 2 Gaarde, Fixe, Aasen,
Snausen, Schrove 5 Gaarde, Schrove-Mælen, Faaren 2 Gaarde, Schey,
Jermstad 3 Gaarde, Spandet, Trygstad 2 Gaarde, Folioen, Kraag,
Østre Lyngaas, Echloe 3 Gaarde og Landfald er 31 Gaarde med Tore
Østgaard som lærer. 25 Spd. i Løn.
6. District
er hele Winne Sogn undtagen Lerfaldkaalen 2 Gaarde, er 27 Gaarde
med Johannes Gudding som lærer. 20 Spd. i Løn.

----
183 Bind 2A
---
7. Di stii et:
Gudding 2 Gaarde, Melby, Østgaard, Sundby 2 Gaarde, Sundby
haugen, Lunden, Bjørken, Schjørdal, Ness 5 Gaarde, Lerfaldaunet,
Lerfaldkaalen 2 Gaarde, Leehness 2 Gaarde, Rosvold 6 Gaarde og
Sør Haga 2 Gaarde, med Ole Hage som lærer. 20 Spd. i Løn.
Wukku Annex-Sogn.
1. Fastskolens District:
Stor-Wuchkue, Lille Wukkue, Præstegaard, Wukkue, Kulstad,
West Hjellan, Midt-Hjellan, Do., Øst Hjellan, V. Grunden, M. Grun
den, Do., 0. Grunden, Saugkind, Wangstad, Markedalsenget og 10
Beboere i Ulvilden med Hans Efskind som lærer. 50 Spd. i Løn.
2. District
1. Rode: Westre Balgaard, Wohlen, Wohlen, Reppe, Stubskind,
Do., Do., Do.
2. Rode: Bjørgan, Halseth, Lundskind, Øfskind, Do., Breding,
Do., Echren.
3. Rode: Østness, Mønnes, Do., Do., Slapgaard, Do., Balgaard,
Do., Qvelstad, 26 Gaarde med kirkesanger Qyelstad som lærer.
28 Spd. i Løn.
3. District:
1. Rode: Oppem, Qvelloe, Do., Lefring, Do., Tromsdahl, Do.,
Stene, Do., Dillan, Jødsaas, Do.
2. Rode: Molden, Garness, Schafhaug, Do., Indahl, Do., Do.,
Østre Indahl, Aasan.
3. Rode: Suul 10 Gaarde, er 31 Gaarde, med Christopher Aarstad
som lærer. 25 Spd. i Løn.
4. District:
1. Rode: Nedre Holmen, M. Holmen, Leerhoug, Fossnesseth, Do.,
Storstad, Do., Do., Aarstad, Do., Do., Lindseth, Qvelmoe, Do.
2. Rode: Kjesbu, Kluchen, Do., Aasen, Brækken, Holmli, Do., Do.,
Flyum.
3. Rode: Haugan, Bjørstad, Do., Bynen, Røe, Do., O. Holmen,
Do., Do., Moen, er 33 Gaarde, med Ole Efastsen som Lærer. 25 Spd.
i Løn.

----
184 Bind 2A
---
.5. District:
1. Rode: Wolden, Kolstad, Do., Warslot, L. Langdal, Lillegaard,
Saugvold, S. Langdal, Zætter, Green, Do., Lerseth, Nonseth, Telsnes
2. Rode: Kulslie, Do., Ellnes, Do., Ørthugen, Mælen, Næsseth,
Haugen, Bjertan, Aakervold, Aakran, Schjekkermoe, Hjeldmo.
3. Rode: Helgaas, Do., Klæppen, Julnesseth, Snekkermoe, Otter
moe, Brathaas og Wæhrens 7 Beboere, er 34 Gaarde med Ole Holm
(Holmen) som Lærer. 20 Spd. i Løn.
Denne skuleskipnaden vart godteken av Stiftsdireksjonen, og vart
i det store og heile, berre med ymse små brigde, slik til 1860.
Men det vart eit fælt strev med å få borna til å gå regelmessig på
skulen. Lærarane hadde strengt pålegg om å melde alle som ikkje
søkte skulen den tid som var fastsett. Foreldra eller husbondsfolka åt
desse fekk først åtvaring, og hjelpte ikkje dette, måtte dei betale bot.
I 1838 er ikkje mindre enn 48 husfedrar på mulkteringslista med ei
bot frå ei ort og opp til ein spd., og ein samla sum på 15 spd., og
da desse bøtene kom til inntekt åt skulekassa, hadde denne god inn
kome av at borna var borte frå skulen.
Dei lønene som her var sette, vart for dei fleste auka når dei hadde
tent nokre år. Som regel får dei eit tillegg når dei har tent i 7 år,
men det er skolekommisjonen som avgjer kor stort det skal vera.
Som regel er tillegget på 5 spd.
Alle som sat på matrikulerte bruk, anten det var stort eller lite,
hadde plikt på seg til å ta skulen når turen kom til dei. Dei som hadde
så små og låke hus at det ikkje var plass til barneflokken, måtte syte
for at ein annan tok skulen den veka dei skulle ha han.
Under slike høve var det ikkje råd å bruke stort av undervisnings
middel. Det einaste utlegg skulekassa hadde til slikt, var til bøker åt
nokre fattige born som ikkje hadde råd til å kjøpe dei sjølv.
Fyrst i 1854 finst denne lista over innkjøpt undervisningsmateriell:
144 eks. av Grøgaards lesebok
6 sætt læsetabeller
6 » forskrifter
1 psalmodiko
10 st. skoletavler
48 » stentavler
1 veggkart over Europa
10 sætt rægnetabeller
6 psalmebøker
1 kiste til deri at transportere skolematerial.

----
185 Bind 2A
---
I 1857 vart det gjort vedtak om å skaffe kister til skolemateriellet
for alle omgangsskular, 11/ 2 aln. 1. og % aln. b. og 8 tommar høg.
Mange ting tyder på at folk blir mindre godt nøgd med omgangs
skulen.
I 1854 kom det søknad frå dei som vart skilde ut frå Vuku fast
skule, da han vart flytta frå Hellan, om å få fast skule på Øst-Grunnan
eller i Ulvilla. Skulekommisjonen gjer da vedtak om at 1. og 2.
rode skal få fast skule hos Elling Skrove på Østre-Midtgrunnan,
medan 3. rode i distriktet (Midtholmen og Aarstad-grenda) fram
leies skulle ha skulen på omgang. Dei gardane som vart lagde til den
faste skuie på Grunnan, måtte skaffe noko ved til skulen. På dei
som hadde skog, vart det frå l/ 2 til 2 famnar på kvar, og dei som lite
eller ingen skog hadde, måtte betale B—l 6 skilling. Men i 1857 vart
det omgjort såleis at lærarane ved dei faste skular skulle ha 14 spd.
året i pengar for å halde ved til skulen. Dette vart likna ut etter
matrikkelen og innbetalt til skulekassa.
I 1857 kom prost Koch som sokneprest til Verdal. Han hadde stor
omsut for skulen og tok straks til å rette på ymse ting. Alt i 1858
gjer han framlegg om å ta 20 mælingar jord av prestegården til
skulejord for ein fast skule for Jermstadgrenda. Men skulekommisjo
nen torde ikkje gå med på det av omsyn til kostnaden med å få opp
husa. I same møte gjer han fremlegg om å søkje formannskapet om
å løyve 100 Spd. til auking av lærarlønene. Framlegget fall mot
3 røyster. Eit framlegg av J. G. Monrad om 70 spd. fekk heller ikkje
fleirtal. Ole Hage prøvde så med 50 spd., og det gjekk samrøystes.
Dette vart so delt mellom lærarane med 2 til 7 spd. på kvar.
Omgangsskulen hadde no halde fram i vel 60 år, og trass i alle
feilor denne skuleskipnaden hadde, må ein vel kunne seia at han
etter tilhøva hadde gjort eit godt arbeid og vore til gagn for folket.
Dei aller fleste hadde da lært å lesa i bok, og religionsbøkene hadde
dei lært utanboks så langt som dei makta. Sume hadde og lært å
skrive. Ein skai heller ikkje vente så mykje av ein skule som i alle
måtar var så primitiv som omgangsskulen for 100 år siden. Noko av
det verste var at dei ikkje kunne få brukbare lærarar. Det hende se£
no og da at ein og annan gåverik idealisten gjorde skulearbeidet til
livsyrke. Desse skaffa seg — anten ved å få undervisning hos presten
eller på annan måte ■ — gode kunnskapar som dei spreidde ut mellom
bygdefolket. Men hadde dei ikkje noko anna yrke attåt som gav
tilskot til levemåten, vart det berre armoda, og da folk i den tid for
det meste vart vurdert etter medel og sosial stilling, hadde ein om

----
186 Bind 2A
---
gangsskulelærar av dette slaget liten vyrdnad mellom folk. Det var
difor heller ikkje mange som slo inn på dette. Ein stor part av
omgangsskulelærarane tok på seg skulearbeid i 7 år for å gå fri for
hertenesta. Desse var som regel gardmannssøner, og sume hadde gard
sjølv. Dei tok det heller lett med skulearbeidet og tok avskil så snart
dei 7 åra hadde gått.
Husværet som omgangsskulen måtte ta til takke med, var heller
ikkje alltid so bra. Det hende ofte at det same romet vart nytta både
til skulestove, daglegstove for huslyden, kjøken og soverom. Skulen
åtte korkje innbu eller undervisningsmiddel. Borna vart sette kring eit
stort bord, og læraren for enden av bordet. Dei som ikkje kunne få
plass der, måtte slå seg ned der det helst høvde. Noka klassedeling
etter alder og kunnskaper var det ikkje.
Det var religionsbøkene, — nytestamente, katekisma, Pontoppidans
forklaring og salmeboka — som vart nytta både som lese- og lære
bøker. I 30-åra kom Herslebs og Wexels bibelsoge. Så snart dei på
sett og vis kunne stave seg fram på eiga hand, fekk dei ei lekse i ei av
desse bøkene. Dei gjekk da fram til læraren, som hjelpte dei igjennom
det ein gong. Dei gjekk så på plass og las så høgt som dei kunne, for
da gjorde det mest mon, trudde dei. Når dei så meinte på å kunne
det, gjekk dei fram til læraren for å bli høyrd. Kunne dei så leksa, fekk
dei ei ny, men i motsett fall måtte dei skure på med det same til
læraren tok det godt.
Morgon og kveld var det andakt. Dei song da salmar og las som
regel bøner av ei bønebok eller av salmeboka. Sume las eit bibelord
og tala over det. I desse andaktene var gjerne heile huslyden med.
I denne tida brukte dei strenge straffemåtar. Både nevane og «meister
Erik» var viktige faktorar i oppsedingsarbeidet. Men det gjorde ikkje
noko, tvert imot. Det var ålmenn tru at skulle det bli folk av ungane,
og skulle dei få nokon lærdom i dei, så måtte det bankast inn. Difor
vart ogso skulemeisteren til ein busemann som borna hadde stor age for.
Med få unnatak var vel både dei ytre tilhøva og sjølve under
visninga nokså prosaisk. Det er Bjørnson som i «En glad gutt» har
lagt ein romantisk dåm over denne skulen.
Skulen frå 1860 til 1889.
I 1860 kom det ei ny skulelov — lova om «almueskolevæsenet paa
landet». Etter dei føresegner som denne lova kom med, måtte mykje
av skulestellet skipast om. Det som braut mest med den gamle ord
ning, var påbodet om at alle krinsar som var så tettgrende at 30 born

----
187 Bind 2A
---
kunne koma til skulen kvar dag, skulle ha fast skule med serskilt
klasserom. I andre krinsar kunne det framleis vera omgangsskule
på gardane.
I 1861 kjem det i samhøve med dette ei ny krinsinndeling, soleis:
Fastskulen pa Verdalsøra med dei gardane som før var lagde til
krinsen, men med det brigde at Kausmo blir lagt til, og Reitan
blir teken ifrå og lagd til Sjøbygda.
1.
Lærar Jo hannes Rygh.
Vestre Sjøbygdens krins:
2.
Leklem, Sem, Trones, Svinhammer, Aakerhus, Myr, Skjærset,
Raaen, Mikkelsgaard, Fleskhus, Holme, Nordberg, Ydse og
Reitan med skule på Aakerhus.
Lærar Erik Larsen.
Østre Sjøbygdens krins:
3.
Togstad, Gresset, Husby, Stavlund, Husan, Kvam, Solberg,
Auglen, Kirkeraaen, Fleskhusraaen, Kvammet, Høen, Hestegrei,
Minsaas, Bakenget og Sørhaug med skule på Auglen.
Lærar Erik Larsen.
4.
Forbregd krins:
Sand, Landstad, Vist, Oklan, Lein, Forbregd, Skjørholm og
Hallem med skule på Forbregd.
Lærar Hans Hallem.
5
Stiklestad krins:
Øgstad, Stiklestad, Bjartnes, Haug, Ekle, Hegstad, Lyng, Haga
samt 3 av Rosvoldgardane med skule på Ekle.
Lærar Hans Hallem.
6
Sør Leksdalen krins:
Alle gardane i Sør Leksdalen, samt Ausa og Tømmeraasen med
skule på Senne — seinare på Fikse.
Lærar Erik Trøgstad.
Leksdalen millomste krins:
7
Bunes, Lund, Karmhus, Marken, Hofstad, Sætran og Tiller med
skule på Hofstad.
Lærar Erik Trøgstad.

----
188 Bind 2A
---
Nord Leksdalen krins:
Aspaas, Dalemark, Aksnes, Tuset, Viken, Kulstadviken og Hauka
grenda med skule på Dalemark.
Lærar Erik Trøgstad.
Follo krins:
Moe, Prestegaarden, Lyngaas, Follo, Spandet, Jermstad, Schei,
Trøgstad, Togstad, Eklosveet, Eklo, Landfall, Rognhaug, Faaren
og Vohlen med skule hos læraren, Johan Magnus Johnsen.
Skrovegrenda med Reppe og Bjørgan skulle ha omgangsskule.
Lærar Johan Magnus Johnsen.
Ness krins:
Leirfald, Kaalen, Sør Rosvold, Lennes, Ness, Leirfaldaunet og
Skjørdal med skule på Millotn Ness.
Lærar Anders Balgaard.
Sundby krins:
Hagaenget, Lunden, Haga søndre, Bjørken, Sundby, Østgaard,
Melby og Gudding med skule på Sundby,
Lærar Anders Balgaard.
Steinsgrenda med Opheim, Levring, Kvello, Tromsdal og Jøsaas
skal halde fram med omgangsskule inntil vidare.
Lærar Jakob Aas.
Garnes krins:
Molden, Garnes, Skavhaug, Aasan og Indalen med skule på
Garnes.
Lærar Jakob Aas.
Su ul kr w
Heile Suul-grenda med skule på Karlgaard.
Lærar Jakob Aas.
Vuku jastskule med dei gardane som før var lagt til og med
tillegg av Vest Hellan.
Lærar Paul Schjefloe.
Grunnan krins:
Mellom- og Aust Hellan, Grunnan, Vangstad, Leirhaug, Foss
nesset, Storstad, Prestenget, Brekka, Ulvilla og Saugkinn med
skule på Østre-Midt grunnan.
Lærar Elling Skrove.

----
189 Bind 2A
---
18.
Midtholmen og Aarstadgrenda skulle halde fram med omgangs
skule.
Lærar Elling Skrove.
Holmli med Kjesbu, Kluken, Aasen og Flyan, omgangsskule
Lærar Per Musum, konstituert.
19.
Haugan, Bjørstad, Byna, Røe, Overholmen, Overmoen og Kol
stad. Lærar Per Musum.
20.
Volden, Leirset, Nonset, Kulsli, Elnes, Telsnesset og Sundby
enget, omgangsskule.
22.
Lærar Johannes Kluken.
Bjarten, Melen, Nesset, Ørtugen, Haugen, Aakran, Aakervollen,
Skjækermo og Helmo, omgangsskule.
23.
Lærar Johannes Kluken.
24.
Helgaadalens krins, omgangsskule.
Lærar Johannes Kluken.
25
Veren krins, omgangsskule.
Lærar Johannes Kluken.
26
Vinne sokn:
Rindsem, Heitlo, Hallan, Balhald, Molberg, Ravlo, Høglo og
Rein, omgangsskule.
27. Vinne nordre krins:
Kjæran, Ner-Hallan, Berg, Søraker, Nygaard, Flotten, Baglo, By,
Risan, Valstad og Vinne med skule på Plott en.
Lærar for begge desse krinsane var Elling Aarstad.
Denne tilskipinga vart i det store og heile slik til 90-åra. Nokre av
dei viktugaste brigde som vart gjort i denne tida, er desse: I 1863 blir
dei 2 nordre krinsane i Leksdalen slegne saman til ein med skule for
begge på Dalemark. Same året vart Volden og Holmli krinsar om
skipa til fast skule på Volden og Holmli. I 1865 blir det fast skule i
Aarstad, Bjartan og Kleppen. I 1868 søkjer nokre i Helgaadalen krins
om å få skulen omskipa til omgangsskule att. Men lærar Kluken kom
med motmæle, og søknaden vart ikkje innvilga.
1865 blir Senne og Stiklestad krinsar lagt til same lærar. Likeså
Augla og Lein krinsar. 1866 vart det fast skule for søndre krins i
Vinne. 1867 vart skulen flytta frå Lyng til Stiklestad, og derifrå til

----
190 Bind 2A
---
Hegstad i 1872. 1870 blir skulen flytta frå Hestegrei til Minsaas. I
1858 vart gjort vedtak om at lærar Kluken skulle halde 5 veker om
gangsskule i Vera omframt den skulen som før var lagd til posten hans.
TRØGSTAD SKULE
I 1863 søkjer prost Koch kyrkjedepartementet om å få lagt ut
20 mælingar jord av Togstad som hørte til Verdal prestegaard, og
makeskifte det med eit likså stort stykke av garden Trøgstad til
skulejord åt læraren i krinsen. Dette gjekk Departementet med på pa
det vilkår at kommunen betalte 6 spd. i årleg avgift til soknepresten.
Hausten 1865 er makeskiftet millom Togstad og Trøgstad i orden,
og i eit møte 14. november s. å. blir det lagt fram fleire tilbod om å
byggje husa. Det lægste var frå Ole Lyng og Johannes Molberg på
710 spd., som vart godteke. Desse pengane vart løyvde av formann
skapet, og byggearbeidet vart sett i gang og fullført i 1865.
Skulebygninga på Trøgstad var i eitt og alt lik den som var bygd
i Vuku i 1861.
Utover 60-åra syner det seg på mange måtar ei auka interesse for
skule og opplysning. I 1867 vart det skipa eit kurs for «videregaaende
undervisning ved Verdalsørens skole». Kurset skulle vare i 8 veker
og ta opp dei flinkaste konfirmantar og andre som hadde hug til å
lese litt meir enn i barneskulen. Til dette kurset hadde elles alle ung
domar i prestegjeldet tilgjenge, så mange som dei kunne ta opp og
som «dertil var skikkede». Rygh og Johs. Faber skulle vera lærarar
ved kurset. Nokon plan for denne skulen er ikkje å finne, og heller
ikkje vart det meir av denne skulen enn dette eine kurset. I 1871
kom det eit framlegg om å innføre gymnastikk som tvungent fag
i almugeskulen. Prost Koch kom med eit innlegg på 3 foliosider. Der
hevdar han m. a. at almugeskulen ikkje er tenkt som fagskule av
noko slag, men berre som elementærskule. Han konkluderer med at
almugeskulen har for stutt tid, og lærarane er ikkje dugande til å
undervise i eit fag som dei sjølv ikkje har lært. Han gjer til slutt
framlegg om at det ikkje må bli tvungent, men ville nokon drive med
dette, så måtte det bli heilt friviljugt og utanom den fastsette skuletid.
På dette fekk han med seg 3 mann. Ein annan flokk på 4 med kaptein
Holst i brodden heldt sterkt fram kor mykje kroppsøving hadde å
seie for helsa og som forskule til hertenesta. Det var 4 mot 4, men da
formannen røysta imot, fall framlegget.
I 1875 kjem det atter oppmoding frå stiftsdireksjonen om å innføre

----
191 Bind 2A
---
gymnastikk som tvungent fag. Men skulekommisjonen seier nei utan
vidare grunngjeving.
Til kveldsskular som no fær tilskot av fylket, vart det stor søknad.
Som tidast søker så mange krinsar om å få denne skulen, at berre eit
fåtal av dei kan få han. Desse kursa var på 60 til 80 timar, og faga
var som regel rekning og rettskriving. Dei var til stor hjelp for mange
ungdomar som hadde vanskeleg for å komme seg på nokon annan
framhaldsskule.
STIKLESTAD SKULE
I eit møte i skulekommisjonen den 30/1 1877 gjer prost Koch
framlegg om å skipe ein fast skule for Stiklestad krins med jordveg
og bustad for læraren. Vidare held han fram at læraren ved denne
skulen burde ha klokkarombudet når det blir ledig. Det blir gjort
vedtak om å oppmode prosten til å røkje etter om det er høve til å
få kjøpt jord på ein høveleg stad, samt om å gjera eit overslag over
kva ein slik skulegard vil koste. I møte den 10/12 1878 blir det fore
havt overslag og eit framlegg om at det må bli kommunelokale i same
huset som skulen. Etter framlegg av M. D. Miiller vart det gjort
samrøystes vedtak om å velje ei nemnd til å sjå over kostnadsover
slaget og byggjeplanen, samt komme med framlegg til krinsregulering
som vart eit fylgje av den nye ordning. Bøndene i Stiklestad krins lover
å yte eit friviljugt tilskot på 600 kr. I denne nemnda vart vald M. D.
Miiller, A. Tessem og Ola Ness. Fyrst på året i 1879 kjem nemnda
med tilråding om å kjøpe 12 mæling jord attmed kyrkja, og der
byggje eit hus, 27 alnar langt og 12y 2 alner breidt. På den eine enden
skulle det innreidast til klaserom, 10X12X5 alnar, og på den andre
enden eit rom, like stort, til kommunelokale. Mellom desse gang og
eit lite rom som skulle høyra til kommunelokalet. I andre høgda skulle
det innreidast 2 rom og kjøken åt læraren
Overslaget over kostnaden ser slik ut:
Kredsens private bidrag kr. 600,00
Av Stiklestads kirkes midler » 2000,00
Av kommunen » 2000,00
Av amtskassen » 3900,00
Tilsammen kr. 8500,00
Det vart sendt søknad til eigarane av Stiklestad kyrkje og herad
styret om løyving, og den fekk dei. For at læraren i Stiklestad skulle

----
192 Bind 2A
---
få full post utan å halde skule i nokon annan krins, gjer dei framlegg
om å fiytte skulen frå Lein til Minsaas og leggje østre luten av Vol
haugen til Stiklestad. Læraren i Volhaugen skulle få Fikse krins i
tillegg. Dette framlegg vart godkjendt av alle partar, og sommaren
1881 var skulehusa på Stiklestad ferdige til å ta i bruk.
Hans Hallem, som inntil no hadde vore lærar i Stiklestad og Fikse
krinsar, tok avskil, og Morten Slapgaard vart tilsett som lærar og
klokkar i Stiklestad frå 1. juli 1881.
Året etter vart N. og Sør Leksdalen lagde til same lærarpost, og
læraren i Minsås fekk i staden Hauka krins.
I 1877 kom det søknad til skolekommisjonen frå Lein og Augla
krinsar om å få skipa ein fast skule med jordveg og lærarbustad på
Sørhaug. Krinsane lovar å yte 240 spd. i privat tilskot. Skulekommi
sjonen lovar å stø søknaden og dei vel ei nemnd — prost Koch, M. D.
Miiller og Th. Støp til å førebu saka.
I eit seinare møte legg denne nemnda fram plan for husa og over
slag over kostnaden såleis:
Tilsammen 1240 Spd.
8 av dei 10 medlemene i skulekommisjonen rår til å søkja herad
styret om løyving av det som skulle til for å få skulen i stand. 2 røysta
imot «paa grund av budgettets vanskelige stilling». I heradstyret varr
det nedrøysta og kom ikkje opp seinare.
Ved møte i skulekommisjonen 12/6 1882 vart det lagt fram eit
rundskriv frå Inntrøndelag og Namdal folkebevæpningssamlag med
oppmoding om at dei største gutane i almugeskulen måtte få øving i
salong-skyting. Rittmester Holst tala varmt for saka og gjorde slikt
framlegg: «Skolekommissionen har intet at indvende imot at salonskyd
ning øves ved almueskolen for gutter over 12 aar paa betingelse av
at undervisningen drives udenfor de til skolefagene bestemte timer, at
lærerne dertil er villige, at børnene seiv ønsker det, og at foreldrene
tillader saadan undervisning.»
A. B. Monrad m. fl. gjer slikt framlegg: «Skolekommissionen kan
ikke anbefale det av Holst fremsatte forslag, da man finder at salon
skydning maa blive en privat sak som er skolekommissionen uvedkom
mende.» Dette var i heitaste vetostriden, og det syner seg at dei no

----
193 Bind 2A
---
er komne inn på partipolitiske spursmål som det stod strid om. Og
at det må ha gått noko varmt til, syner møteboka som seier: «Efter
flere timers diskution blev saken optatt til votering». Holst sitt fram
legg fall mot 3 røyster.
Skule for småborn.
I 1869 kom det ei føresegn som gav løyve til å bruke kvinnor som
lærarar i dei lægre klassar. Dette vart det ikkje gjort bruk av her før
i 1883. Da gjorde skulekommisjonen vedtak om å søkje heradstyret
om løyving til løn åt ei lærarinne som skulle halde småbornskule på
omgang i dei krinsane som lova å skaffe fritt opphald til lærarinne
og fritt husrom for skulen. Ho skulle halde 30 —40 vekor skule for
året og løna vart sett til 4 kr. for vika. Heradstyret løyvde det som
skulle til, og Marie Sofie Holme vart tilsett som lærarinne. Skulen
tok til i mai og heldt fram heile sommaren. Dei som gjekk på .denne
skulen, var born under den skulepliktige alder, som var 8 år. Som ein
ser, var denne undervisninga friviljug og tenkt som førebuing til dei
skulle take til i almugeskulen. Omframt kristendomskunnskap, lesing,
skriving og rekning skulle gjentone få undervisning i handarbeid.
Det er første gongen at handarbeid kjem med i fagkrinsen for barne
skulen. Det vart så mange som søkte om å få denne skulen, at ei
lærarinne vann ikkje med alt. Frå nyår 1885 vart difor Anna Landfald
konstituert for 1 år på same vilkår som Marie Holme. Denne skulen
heldt fram til han vart avløyst med loven av 1889.
Etter skulelova av 1860 skulle kvart barn ha minst 9 vekor skule
for året frå den skulepliktige alder, som var 8 år, og til dei vart
konfirmert. Hovudfaget var kristendomskunnskap, og på dette faget
vart det brukt 9 —lo og sume stader opp til 12 timer for veka. Lesing
8, rekning 6 og skriving 5 —6 timar. Det var meininga at det dg
skulle vera litt opplæring i soga, landkunna og naturkunna, men i
desse faga brukte dei ikkje serskilde lærebøker. Leseboka skulle tene
både som lesebok og lærebok, og etter denne planen var P. A. Jensens
lesebok laga. Ho kom ut i 1864 og var for si tid ei sers god bok som
både born og vaksne vart sers glad i. Ho var på ein prikk tidhøveleg,
og innhald og form gjorde at ho i aller beste tyding vart ei folkebok.
Hausten 1864 søkjer skulekommisjonen om løyving av 83 Spd. 4 skil.
til innkjøp av 200 eks. til skulane.
Språklære og skriftlege øvingar var det lagt lite vekt på. Under
visningsplanen seier at: «i skoler med klassedeling vil der i regelen

----
194 Bind 2A
---
være anledning til i enkelte læsetimer at meddele de viderekomne barn
lidt undervisning i modersmaalets grammatik». Og om skriftleg bruk
av språket: «I skrivetimerne vil der i alfald i skoler med klassedeling
og i den frivillige skoletid være anledning til at meddele den første
øvelse i skriftlig brug av modersmaalet.» Som døme blir nemnd:
Avskrift, diktat, attforteljing og brevskriving. Enda det ikkje var
heimelekser anna enn i kristendomskunnskap, vart det likevel ikkje
så lite heimearbeid for borna når dei skulle lære katekisma med «hus
tavla» og «sentensar», — «Sverdrups Forklaring», Wexels — og frå
1877 Vogts bibelsoge. Attåt dette lærde dei og som regel mange
salmar. Ein timeplan som etter framlegg frå lærarane vart vedteken i
skulekommisjonen i 1877, gjev eit godt bilete av undervisninga i
denne tida.
For 3-delt skule:
3. klasse
2. klasse
1. klasse
Time I Måndag Torsdag | Tirsdag j Fredag , Onsdag ; Lørdag
1. ! Forklaring
2. I Læsning
3. j Skrivning
4. \ Bibelhist.
3. | Regning
6 Læsebok Sang
Katekis
Forklaring Forklar. 1 / 2 j Katekis 1 / 2 \ Katekis l / 2 Katekis l / 2
Læsning LæsninglV2 LæsninglV2i Læsningl 1 LæsninglV2
Regning l / 2
Skrivning Skrivning j Skrivning Skrivning Bibelhist.V2
Regning Bibelhist. Bibelhist. Regning
Læsebok Regning \ Regning j Læsning
Bibelhist. V 2
For 2-delt skule:
2. klasse 1. klasse
Time | Måndag ' Onsdag Fredag | Tirsdag Torsdag Lørdag
1. ; Forklaring Forklaring Forklaring ' Katekisme Katekisme ' Bibelhist.
2. ' Skrivning Skrivning Skrivning ; Skrivning Skrivning , Skrivning
3. | Regning Regning Regning ; Regning Regning Regning
4. I Bibelhist. Bibelhist. Læsebok ; Bibelhist. Bibelhist.
5. i Læsning Læsning Læsning Læsning Læsning
6. Læsebok Læsebok Sang Sang Læsebok

----
195 Bind 2A
---
Stiklestad skule og kirke.
Styret for skulen i kvar bygd var skulekommisjonen. Med i denne
var: Soknepresten og den residerende kapellan, der det var nokon,
ordføraren i heradstyret, ein av lærarane, som dei sjølv valde, og elles
så mange menn som heradstyret valde. Over skulekommisjonen stod
prosten og Stiftsdireksjonen (skuledirektøren, bispen og stiftamt
mannen). Soknepresten var sjølvskreven formann. Tilsynsmenn for
dei einskilde krinsar vart valde av skulekommisjonen. Skulekommisjo
nen hadde rett til å gjera framlegg når det skulle setjast inn nye
lærarar, men Stiftsdireksjonen var ikkje bunden til noko framlegg.
Tida framover frå 1850 var ei god tid for skulen og opplysnings
arbeidet.
Bøndene vart etter kvart dregne med inn i styringsverket, og dei
skjøna snart at skulle dei kunna gjera seg gjeldande mellom embets
menn og andre boklærde folk, trong dei meir kunnskap enn dei hadde
fått i omgangsskulen. Mange leigde difor privat lærarar til å under
vise i skriving og rekning både for born og vaksne.
Gjennom skriftene åt Wergeland og Ole Vig m. fl. fekk det ålmenne
folk synet opna til mange leier. Den romantiske diktinga synte fram
poesien i dagleglivet og vekte nye kjensler og auka trong etter meir
åndeleg innhald. Med «Baard skolemester» fekk læraren ein god plass
mellom folket.
Den Grundtvigske rørsla og folkehøgskulen hadde ei sers evne til
å vekkje folk utover landsbygdene.
13

----
196 Bind 2A
---
Utover 70 —80-åra var det ein sterk åndeleg vokster som auka
krava til meir kunnskap. Men innanfor råma av den skulelova som
no var gjeldande, var det ikkje rom for nokon utvida fagkrins, og
heller ikkje til å gå vidare i dei fag som no var i skulen.
Dette førde til at det kom ei ny skulelov i 1889-
Skulen heiter no ikkje lenger almugeskule, men folkeskule. I dette
ligg det at det skal vera ein skule for alle samfunnslag, og med tida
bli ein grunnskule for dei høgre skulane. Dinest skal skulen verta
styrd av folket, og ikkje som før av kyrkja.
Til å styre skulen skal heradstyret velja så mange menn eller
kvinnor som dei finn naudsynt, som regel ein for kvar skulekrins. Ein
lærar vald av lærarane for 2 år. Sjølvskrevne er ordføraren i herad
styret og soknepresten. Elles har alle prestane i prestegjeldet samt
bispen og prosten rett til å ha tilsyn med kristendomsopplæringa.
Skulestyret vel ein formann for eit år. Kvar skulekrins vel eit tilsyns
utval på 3 medlemer.
Føremålet med skulen skal etter § 1 vera å hjelpe til med å gjeve
borna ei kristeleg oppseding og den ålmenndaning som alle bør ha.
Fagkrinsen er utvida såleis at dei fag som før gjekk under namnet
«lesebokfag», har fått sine serskilde timar og lærebøker. Heilt nytt
er teikning, sløyd og kroppsøving. Krava til skuletid, klassedeling og
skulehus er ogso auka.
Med i det fyrste skulestyre for Verdal var desse:
For Sjøbygda krins: Bonsak Schem.
» Verdalsøra krins: Mikal Dahl.
» Minsås og Hauka krins: Johannes Hansen.
» Tiller og Senne krins: Anders Halseth.
» Stiklestad krins: Ola Five.
» Trøgstad krins: Gustav Stiklestad
» Vuku krins: Pastor Klute.
» Ulvilla krins: Ole A. Hjelde.
» Volden og Aarstad krins: Lorents Aarstad.
» Bjartan, Helgådalen og Veren krins: Oluf Helmo.
» Steine, Garnes og Suul krins: Anneus Inndal.
» Ness krins: Johannes Lunden.
» Lysaker og Høilo krins: Olaus Vinne.
For å få skulen i samsvar med lova, måtte det til ikkje så lita om
skiping med krinsinndelinga og med lærarpostane.

----
197 Bind 2A
---
Dette vart etter vedtak i møte 14/7 1891 gjort såleis:
Talet paa klasser
Krins
Barnetal
Veketal
i småskulen ! i storskulen
1. Sjøbygda 77 1
5 36
2. Verdalsøra 150 3
4 72
3. Minsås ' 60 1
2 36
4. Stiklestad I 60 1
2 3o
5. Tiller i 47 1
1 20
6. Senne og Hauka ! 36
1 1 20
7. Trøgstad , 65
1 2 36
8. Ness ' 60
1 2 36
9. Vuku '• 80
1 2 36
10. Ulvilla j 75
1 2 36
11. Arstad 26
1 1 20
12. Volden 56
1 2 36
13- Bjartan 33
1 1 20
14. Helgådalen | 12
samla 12
15. Veren 13
samla 12
16. Suul I 18
samla 12
17. Garnes \ 25
1 1 20
18. Steine ! 30
1 1 20
19. Vinne \ 66 2 2 48
989
19
568
31
Lærar postar i
storskulen
, Vikar Vikar „ ,
Skulekrins ; i stor- i små- ma j Sum
skulen skulen i skule j
Lærar
postar
Lærar
Veren j 12 )
Helgådalen j 12 1-34
Bjartan 10
1
Johs. Kluken
Bjartan 10
Volden 24 6 30
P. M. Schiefloe
Sevald Hage
Mikal Dillan
L D. Hofstad
Konstituert
1
Ulvilla 24 6 30
1
Vuku 54 6 30
1
Arstad 10 10 | 30
1
Garnes 10
Steine 10 10 12 I 32
1
Lars Johnsen
Suul
Trøgstad 24 6 30
1
1
1
A. Tessem
Stiklestad 24 6 30
M. Slapgaard
A. Balgaard
Ness : 24 6 30
Tiller , 12 12
Senne 10 j f 34
O. S. Haugdal
Ole Moe
1
1
1
Minsås 24 6 30
Sjøbygda 24 6 30
H. Rye
Verdalsøra 48 12 60
2
G. Olsen
J. A. Faanes
E. Larssen
Vinne 24 6 30 1
316 98 46 j 460 15

----
198 Bind 2A
---
Lærar postar i småskulen.
Veketal
Sum
Postar
Lærar
28
1 Berntine Vinje
1 Pauline Holthe
28
] Karen Prestmo
28
1 Berntine Vinje
33
117
4
Denne skipnaden er med nokre små brigde den same som no. Dei
viktugaste av desse brigde er:
Da Trøgstad skule og ein stor part av krinsen kom burt med utraset
i 1893, vart skulen halden på Reppe. Men i 1895 vart det kjøpt ca.
25 mål av Trøgstadaunet med hus for 4000 kr. til skule og lærar
bustad for Leira krins. Vøling av dei gamle husa og nybygging av
skulehus kom på 1100 kr.
Frå 1. mai same året vart lærar Tolstad tilsett som lærar der.
I 1894 vart storskulen i Steine krins lagt saman med Garnes skule,
medan småskulen for Steine vart halden på Levring. Same året vart
Aarstad, Garnes og Suul lagt saman. Aarstad har seinare vore saman
med Ballhall, Sør Leksdalen og med Ness. I 1896 vart skulen flytta
frå Bjørken til Sundbyhaugen og småskulen på Levring vart lagt ned.
Etter at elva tok seg nytt laup forbi Herfossen og grov seg ned opp
over dalen, vart det rådlaust for skuleborna i Overholmsgrenda å koma
fram til skulen i Volden. Det vart difor skipa ein samla skule på
Overmoen for dei som budde på sørsida av elva.
Av omsyn til dei nye faga vart det innkjøpt noko av det mest
turvande undervisningsmateriell, serleg for undervisninga i naturfag.

----
199 Bind 2A
---
Og det vart ikkje så reint lite, da det før ikkje var nokon ting: Eit
sett av Dybdahls anatomiske plansjer til å sende mellom skulane. Dei
gamle 4—5 manns pultane vart smått om senn bytta om med 2 manns
pultar. I 1896 vart det kjøpt inn noko undervisningsmateriell for
fysikk og rekning.
I 1894 vart Nordal Rolf sens lesebok innførd i staden for Jensens
«Læsebok for folkeskolen og folkehjemmet».
I 1891 var det gjort vedtak om at «Sverdrups Forklaring» ikkje
skulle vera tvungen lærebok i kristendomskunnskap.
Nokre av dei eldre lærarane var misnøgde med dette vedtaket, og
gjorde framlegg om å få innførd «Farstads Forklaring». Dette førde
til at denne boka vart innførd frå hausten 1895. I 1911 vart ho
ombytta med «Utrydning» av Klavenes.
FRAMHALDSSKULEN
Skulestyret synte i det heile god vilje til å sette i verk dei føre
segner som den nye skulelova hadde. Såleis vart det alt i 1891 gjort
vedtak om å skipa ein framhaldsskule med 2 kurs. Kvart kurs skulle
vare ein månad. Eit av desse vart halde i Stiklestad og eit i Vuku med
Karl Hagerup som lærar. Året etter heldt Hagerup eit kurs på 10
vekor i Ulvilla. I 5 år framover heldt det fram med kurs på 10 vekor
i dei ymse krinsar av bygda. Men i 1899 vart det gjort vedtak om at
kurset skulle vera på 8 vekor, og haldast av læraren i den krinsen som
for kvart år fekk skulen. Ei av lærarinnene skulle halde den skulen
som han ved dette kom til å hefte burt. Fyrste året etter at denne
skipnaden vart sett i verk, vart skulen lagt til S. Leksdal med Ingv.
Myhr som lærar. Men no vart det gjort om såleis at framhaldsskulen
vart lagt saman med lærarposten i S. Leksdalen, og såleis kom M.
Kluken og J. Stensli til å bli lærarar i framhaldsskulen til 1907, da
han vart lagt saman med andrelærarposten på Verdalsøra med J.
Bjerkevaag som lærar. I 1915 vart skulen omskipa til 2 kurs på 10
vekor. Det vart no ein sjølvstendig post med nokre vekor i tillegg i ein
skulekrins. Frå 1917 vart det 2 kurs på 12 vekor og vart da heilt sjølv
stendig post utan noko tillegg. Anders Musum vart lærar frå 1915 til
1920, da han vart tilsett i N. Leksdalen. Frå 1920 til 1927 P. Østduun,
da han vart tilsett i Vinne krins.
Framhaldsskulen har som regel hatt god søknad og har vore til
stor hjelp for mang ein ungdom.

----
200 Bind 2A
---
Sløyd for gutar og handarbeid for gjentor.
Hausten 1890 valde skulestyret ei nemnd til å koma med fram
legg om korleis sløyden kunne ordnast som fast fag i folkeskulen.
Som rimeleg var, fann nemnda ut at slik som tilhøva var, kunne ikkje
sløyden koma med i den daglege undervisning, men måtte ordnast
som serskilde kurs.
Ein husflitsskule som hadde vore i gang nokre år, vart no nedlagt,
og verktyet gjekk over til sløydskulen. Etter at noko meir verkty var
innkjøpt, vart det heile slege saman og bytt i 2 partar. Den eine
halvpart skulle vera på omgang i Stiklestad og Vinne og den andre i
Vuku. Samstundes vart det søkt om 200 kr. av Moes legat og 100 kr.
av fylket til 2 kurs på 120 timar.
Skulen tok til 1892 med eit kurs i Vinne og det andre i Leksdalen.
Sidan vart det smått om senn ordna såleis at kvar skulekrins fekk eit
tillegg på 2 vekor til skuletida til sløyd for gutar og 1 veke til hand
arbeid for gjentor. Fyrste retten til sløyd og handarbeid hadde dei
eldste årskull. Elles tok skulen så mange som det var råd av dei andre
årskull. Skular med stort barnetal har sidan fått noko auka skuletid
til sløyd og handarbeid.
Undervisningsspråket.
Frå 1892 har nynorsk og bokmål vore jamstelte som undervis
ningsspråk i folkeskulen. Etter dei føresegner som da var fastsett,
hadde skulestyret, etter at krinsane og overtilsynet hadde uttala seg,
rett til å gjera vedtak om kva for eit av desse mål skulle brukast ved
dei skriftlege øvingar i skulen. Likeså om målforma i lese- og lære
bøker. Alle barn skulle lære å lesa begge mål.
I 1896 gjorde lærarlaget framlegg for skulestyret om å kjøpe inn
30 eks. av Austlids A.8.C.-bok til bruk ved undervisninga i små
skulen på Verdalsøra. Saka vart utsett til krinsane hadde uttala seg.
Året etter vart det lagt fram ein «forestilling fra Øren kreds, hvori
fremholdtes ønskeligheden av at undervisningen i smaaskolen maa
foregaa paa landsmaal». I møte den 25. oktober 1897 vart det med
9 mot 3 røyster gjort slikt vedtak: «Fra begyndelsen av neste skoleaar
kan kredsen gives den omsøgte, dog saaledes at valget av læsebok
senere foretages av skolestyret.»
I 1899 vart det etter at fleire krinsar hadde uttala seg for det, gjort
vedtak om at A.8.C.-bok på nynorsk skulle brukast i alle skulekrinsar.
Med omsyn til val av bok hadde lærarane og dei fleste av krinsane

----
201 Bind 2A
---
uttala seg for «Den fyrste bok åt barnet» av Jonas Vellesen. Denne
boka vart då innførd og har sidan vore i bruk.
I 1903 kom det oppmodning frå nokre krinsar om å få att bok
mål i småskulen. Etter at krinsane og overtilsynet hadde uttala seg,
gjorde skulestyret med 10 mot 7 røyster vedtak om A.B.C. på nynorsk
framleies skal brukast i alle skular.
I møte den 22/6 1908 gjorde skulestyret slikt vedtak: «Skolestyret
finner at spørsmaalet om hvilket spraak som skal være hovedspraak
i folkeskolen nu bør løses og tillader sig at foreslaa at landsmaalet
antakes som saadant, særlig ogsaa av den grunn at det allerede er inn
ført i smaaskolen.» Både overtilsynet og krinsane med unnatak av 2
var samde i framlegget frå skulestyret, og i møte den 14/7 same året
gjorde skulestyret mot 1 røyst vedtak om at nynorsk skulle vera hovud
mål i heradet frå hausten 1908. Frå same tid vart Austlids lesebok
innført til bruk ved undervisninga i morsmålet.
I 1917 vart skulelova, når det gjaldt val av undervisningsspråk,
brigda soleis at skulestyret var pliktig til å bøygje seg for fleirtalet i
kvar einskild krins.
I 1925 fekk skulestyret oppmoding frå Sjøbygda og Verdalsøra
krinsar om å halde avrøysting om språkforma for desse krinsane. Da
det synte seg at båe desse hadde fleirtal for bokmål, vart dette innførd
som hovudmål frå hausten 1925 for Verdalsøra, og for Sjøbygda året
etter
NYBYGGING AV SKULAR OG LÆRARBUSTADER
ETTER 1890
Ness skule (Sundbyaunet).
På nyåret 1898 kom det søknad frå fleire skulekrinsar om å få
bygd skular med lærarbustad.
Sakene vart da utsette m. a., som dei seier, «paa grunn av den kost
bare tid baade for materiale og arbeidspriser».
Men samstundes oppmodar dei heradstyret om å syte for at det
blir innkjøpt jord som ligg høveleg til for skulen i Ness krins. Det
høvde seg no såleis at eit slikt jordstykke var til sals, og dette vart
kjøpt straks.
På nyåret 1899 kjem det på ny søknad om å få bygd husa dette
året, så skulen kunne flytte inn same hausten. Kostnadsoverslag på
4900 kr. og byggeplan for eit hus med eit klasserom og lærarbustad.
Krinsen byr til å yte 6 tylfter langtømmer og 150 kr. i pengar.
Skulestyret gjer no vedtak om å søkje heradstyret om pengar og lyse

----
202 Bind 2A
---
Ness skule (Sundbyaunet).
etter tilbod på byggearbeidet. Pengane vart løyvde og det lægste tilbod
kom frå Martin Melby, som fekk akkorden for 4950 kr.
Skulen vart bygd sumaren 1899, og teken i bruk same hausten. Til
skulen vart det lagt 20 mæling jord. Noko av dette som da var udyrka,
er seinare vorte oppdyrka.
Heile kostnaden for jord og hus vart kr. 6116,79.
Vinne (Solheim) skule.
I same møte som skulestyret gjer vedtak om å byggje skule i Ness
krins, kjem det søknad frå Vinne om å få bygd skule for krinsen.
Dei tek til å samle heile kyrkjesokna til ein skulekrins med skule
på Søraker. Krinsen vil yte 400 kr. i pengar og utan utgift for kom
munen arbeide opp vegar, så det skal bli godt å koma fram til skule
frå alle kantar av krinsen.
Skulestyret gjer vedtak om å rå heradstyret til å løyva pengar, så
denne skulen og kan bli bygd i 1899. Pengane vart løyvde, og straks
vart det kjøpt 15 mæling jord av Søraker til skulejord. Brukbare tilbod
på byggearbeidet fekk dei ikkje før at på seinhausten i 1899. Det
lægste var frå Anneus N. Indahl og P. Valset, som tok på seg å gjera
alt i stand for 6080 kr.
Skulen vart bygd sumaren 1900 og teken i bruk same hausten.
Med jord og hus i fullt ferdig stand kosta han kr. 8904,80.

----
203 Bind 2A
---
Vinne (Solheim) skule.
Sjøbygda (V ar tun) skule.
På nyåret 1898 kom det søknad både frå Sjøbygda og Ulvilla om
å få bygd skule med lærarbustad og jordveg
For Sjøbygda ville ikkje skulestyret gjera noko før dei fekk vissa
for om det ville vera føremålstenleg å slå saman Sjøbygda og Vol
haugen krinsar og leggje skulen på ein høveleg stad for begge. Det
vart vald ei nemnd til å koma med framlegg om dette. Sumaren 1899
legg dei fram sitt syn på saka. Dei rår sterkt frå å slå krinsane saman,
serleg av omsyn til at det blir for lang skuleveg frå ytterkantane. I
samsvar med dette gjorde skulestyret vedtak om å byggje skule på ein
høveleg stad berre for Sjøbygda og kravde at krinsen skulle yte
1000 kr. Mot dette vedtaket røysta lærar Dillan, som heldt på å slå
krinsane saman. Krinsen byr no til å yte 450 kr. i pengar samt å gjera
alt grunnarbeidet utan utgift for kommunen.
Overslag for hovudbygning med 2 klasserom, lærarbustad og eit
rom for lærarinna er gjort såleis
kr. 8400,00
No gjekk saka til overtilsynet. Karl Seip sender det tilbake med
sterk oppmoding om å leggje skulen på ein stad som høver for å slå

----
204 Bind 2A
---
Sjøbygda (Vartun) skule.
krinsane saman, da skulen derved vil bli både billigare og betre i
drift. Men skulestyret held på sitt, og heradstyret slær til slutt fast at
det skal byggjast skule berre for Sjøbygda.
Johannes Husan tok på seg å skaffe material og byggje opp husa.
Skulen vart ferdig og teken i bruk frå hausten 1900.
Med jord og hus kosta han 7908 kr.
Ulvilla skule.
I 1898 vart det søkt om å få bygd skule for Ulvilla krins, men
saka vart utsett. I 1903 og 04 vart det søkt på ny, og da vart det vald
ei nemnd til å førebu saka. I 1905 legg denne nemnda fram plan for
hovudbygning med 2 klasserom, lærarbustad og eit rom til lærarinna
samt uthus. Overslaget for det heile var på 6872 kr. Dei rår ogso til
å leggje noko jord til skulen.
Krinsen baud til å yte i arbeid og kjøring for eit pengeverd av
390 kr. Verdalsbruket la til 72 tømmertre på rot. Saka vart sendt til
heradstyret med tilråding om å løyve pengane. Dette vart det ikkje
noko av før sist på året i 1907.
Karl Grindberg tok på seg byggearbeidet med material og måling
for 6378 kr.
Jorda som vart lagt til skulen, er ca. 15 mæling og kosta 1200 kr.
Skulen vart bygd sommaren 1908 og teken i bruk same hausten.
Med jord og hus kosta han 8446 kr.

----
205 Bind 2A
---
Ulvilla skule.
Nord Leksdalen (Nordly) skule.
Hausten 1907 kom det søknad frå Nord Leksdalen om å få bygd
skule. Skulestyret valde ei nemnd til å førebu saka. I eit møte sist
på året la dei fram plan for hovudbygning med 2 klasserom, lærar
bustad og eit rom for lærarinna samt for uthus. Kostnadsoverslaget
var på 7092 kr. Dei søkte om løyving av dette samt eit tillegg på
1200 kr. for 20 mæling jord, som dei hadde fått handgjeving på av
Tiller. Pengane vart løyvde, og Ole Grindberg tok på seg å gjera
alt i stand for 6000 kr.
Skulen vart bygd sommaren 1908 og teken i bruk same hausten.
Heile kostnaden for hus og jord vart 8200 kr.
Suul skule.
Etter at det i 1860 vart fast skule for Suul krins, var skulen i fleire
år på Karlgård, sidan ei tid på Brennmoen, og frå 1890 på Karl
gård att.
I 1908 søkjer krinsen om å få bygd skule, men saka vart utsett.
I 1911 kom ny søknad. Skulestyret gjer da vedtak om å byggje eit
hus med eit klasserom, gang og kammers. Kostnaden vart rekna til
2500 kr. Da det no ikkje var lagleg hus å få til skulen i Suul, vart
pengane løyvde.

----
206 Bind 2A
---
Nord L?ksdalen (Nordly) skule
Karl Grindberg tok på seg å byggje skulen for 2750 kr.
Skulen vart bygd sommaren 1912 og kosta i fullt ferdig stand
2834 kr.
Suul skule.

----
207 Bind 2A
---
Sør Leksdalen skule.
Sør Leksdalen skule.
Fyrst på året 1912 kom det søknad frå Sør Leksdalen krins om å
få bygd skule. Saka vart utsett, men same hausten kom det ny søknad.
Krinsstyret blir da oppmoda om å koma med plan og overslag. Det
vart lagt plan for hovudbygning med eit klasserom og lærarbustad og
uthus. Samstundes fekk skulestyret handgjeving på 20 mæling jord
av Nord Fikse. Pengar til hus og jord vart løyvde, og sommaren 1914
vart husa bygde av Martin Melby for ein akkordsum av 8380 kr. og
tekne i bruk frå nyår 1915. Med jord og hus kosta skulen 9380 kr.
Garnes skule.
Etter 1860 var skulen for denne krinsen fyrst på Garnes, sidan på
Inndal og så på Garnes att. I 1913 søkjer krinsen om å få bygd skule,
men av omsyn til S. Leksdalen, der det var meir turvande å få skule
hus, vart saka utsett. I 1916 kom det ny søknad, og hadde tomte
spursmålet då vore greitt, hadde vel skulen vorte bygd året etter. Men
det gjekk 2 år før det var avgjort kor skulen skulle liggje. Godkjente
planar som var utarbeidde av Karl Grindberg og Martin Melby, vart
lagt fram i skulestyret fyrst på året 1919. Ca. 18 mal jord vart lagt til
skulen. Hustomta og ein stor part av jorda var da udyrka.
Skulen vart bygd sommaren 1920 av Ole og Marius Skrove, og
kosta med hus og jordveg kr. 62 056,22.